داروهای آنتی هیستامین گروهی از داروها هستند که برای کنترل نشانه‌های حساسیت و آلرژی استفاده می‌شوند. آنتی‌هیستامین‌ها به گیرنده‌های هیستامین در بدن متصل می‌شوند و اثر هیستامینی را کاهش می‌دهند. پس ابتدا باید با خود هیستامین آشنا شویم و بدانیم چه اثری در بدن دارد.
هیستامین چیست و چه اثری در بدن دارد؟
هیستامین یک نوع پیک شیمایی در بدن است که در سیستم ایمنی و عصبی و گوارش بدن نقش ایفا می‌کند. این ماده در سیستم ایمنی بدن از بازوفیل‌ها و ماستوسیت‌ها ترشح می‌شود و در شروع واکنش ایمنی، افزایش خون‌رسانی بافتی، واکنش حساسیتی نقش دارد. در سیستم عصبی یک پیک عصبی یا نوروترانسمیتر در مرکز استفراغ و تنظیم خواب است و در حساسیت بدن در تشنج (در مدل‌های حیوانی) نقش دارد؛ و در نهایت در سیستم گوارش و در معده، در ترشح گاسترین و اسید معده موثر است. گیرنده‌های آن در دو نوع H1 و H2 در این محل‌ها، به هیستامین وصل می‌شود و اثر هیستامین را ایجاد می‌کند؛ پس برای هر گیرنده، یک نوع آنتی‌هیستامین داریم.
داروهای آنتی هستامینی کدامند؟
داروهای آنتی هیستامین به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- آنتاگونیست‌های H1: این داروها به گیرنده‌های H1 هیستامین (گیرنده‌هایی که در سیستم عصبی و ایمنی بدن هستند) متصل می‌شوند و اثر آن شامل ضد حساسیتی و خواب‌آوری است؛ مثال‌هایی از داروهای آنتاگونیست H1 عبارتند از: ستیریزین ( در لفظ عمومی سیتیریزین)، لوراتادین، دیفن‌هیدرامین و دیمن‌هیدرینات. این دسته شامل نسل اول (دیفن‌هیدرامین، کلرفنیرامین، هیدروکسی‌زین، پرومتازین و…) و نسل دوم (لوراتادین، ستیریزین، فکسوفنادین و…) که درکل نسل اول قوی‌تر و نسل دوم کم‌عارضه‌ترند.
- آنتاگونیست‌های H2: این دسته از داروها بر روی گیرنده‌های H2 هیستامین (که در مخاط روده‌ای و معده وجود دارند) تاثیر می‌گذارند و برای کنترل نشانه‌های عفونت‌های معده و اریتم‌های معده استفاده می‌شوند. مثال‌هایی از داروهای آنتاگونیست H2 شامل رانیتیدین، فاموتیدین و سایمتیدین می‌شوند.
از این دسته اکنون فقط فاموتیدین دردسترسی است، چون دو داروی دیگر به علت عارضه‌ی شدید و سرطان‌زایی از بازار جمع‌آوری شدند.
نکته: در هر صورت، قبل از استفاده از هر نوع دارو، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید. او می‌تواند به شما داروی مناسب را بر اساس نشانه و وضع شما تجویز کند و راهنمایی‌های لازم را ارایه دهد.
مصرف داروی آنتی هیستامین چه عوارضی دارد؟
همه‌ی داروها عارضه‌ی جانبی دارند، داروهای آنتی‌هیستامین نیز مستثنا نیستند. عارضه‌های آنتی‌هیستامین را در بخش زیر برای شما آورده‌ایم:
- خواب آلودگی: بسیاری از داروهای آنتی‌هیستامین موجب خواب آلودگی و کاهش تمرکز و هوشیاری می‌شوند. این عارضه ممکن است در رانندگی و استفاده از ماشین‌آلات خطرآفرین باشد. نسل اول و ستیریزین داروهای خواب‌آورتری هستند، از این عارضه گاهی برای آرام‌بخشی یا به خواب بردن بچه در جاهایی مانند گرفتن سی‌تی‌اسکن یا MRI به‌جای داروهای بنزودیازپینی استفاده می‌شود.
- خشکی دهان و چشم: داروهای آنتی هیستامینی با کاهش جریان بافتی و در نتیجه کاهش ترشح از غدد بزاقی، باعث خشکی دهان و چشم شوند. این عارضه موقتی است و با مصرف آب و استفاده از قطره‌‌ی اشک مصنوعی قابل کنترل است.
- سردرد: سردرد نیز یک عارضه‌ی متداول داروهای آنتی‌هیستامین است. در برخی ممکن است سردرد شدیدتر و طولانی‌تر باشد.
- اختلال معده و روده: برخی پس از مصرف داروهای آنتی‌هیستامین مشکلات معده و روده مانند تهوع، استفراغ، نفخ یا اسهال داشته باشند.
- عارضه‌ی عصبی: داروهای آنتی هیستامین ممکن است باعث اضطراب، عصبانیت و اختلال خواب و بیداری شوند.
در صورتی که شما یا عزیزانتان هرگونه عارضه‌ی جانبی ناخواسته پس از مصرف داروهای آنتی‌هیستامین تجربه کردید، بهتر است با پزشک خود تماس بگیرید یا با ما ارتباط بگیرید و وضعیت را گزارش دهید. پزشک شما می‌تواند راهنمایی لازم را برای مدیریت عارضه‌ی جانبی ارایه کند یا در صورت لزوم داروهای دیگر را تجویز کند.
اثر داروهای آنتی هیستامینی در بدن چیست؟
در هر عضوی از بدن که گیرنده داشته‌باشد، اثرگذار است. تا اینجا اثر متفاوت هیستامین را خوانده‌ایم. ما از مکانیسم اصلی یا عارضه‌ی آن برای درمان‌های متفاوت استفاده می‌کنیم. استفاده‌ی اصلی داروهای آنتاگونیست H1 برای اثر ضد التهابی و ضد آلرژی هست؛ ولی نسل اول این داروها برای خوا‌آوری، ضد تهوع و استفراغ، درمان بیماری حرکت، ضد احتقان، آبریزش بینی و ضد خارش استفاده می‌شود. نسل دوم اثر ضد تهوع و استفراغ و خواب‌آوری کمتری دارند، پس برای مصرف طولانی و مداوم ( برای عدم بروز عارضه‌ی خوا‌ب‌آلودگی) استفاده می‌شود.
داروی پرومتازین در بارداری به علت عارضه‌ی اندانسترون داروی اصلی ضد تهوع است.
آنتاگونیست‌های H2 به‌صورت عمده برای درمان یا پیشگیری از بیماری‌های معده همراه یا به جای PPIها مانند اندانسترون یا پنتوپرازول استفاده می‌شود؛ این دسته دارویی نسبت به PPIها پذیرش کمتری دارند و حالت تهوع احساس ناخوشی در دستگاه گوارش ایجاد می‌کند، حتا اثر آن برگشت‌پذیر و ضعیف‌تر است ولی برخلاف PPI می‌تواند در هر زمانی از روز با شکم یا خالی استفاده شود. استفاده‌ی دیگر این گروه در آلرژی شدید همراه H1ها استفاده می‌شوند، و اثر آن‌ها را تقویت می‌کنند.
آیا کرومولین یک آنتی‌هیستامین است؟
نه، کرومولین یک داروی ضد التهابی دیگر است که در درمان برخی از مشکلات التهابی مانند آسم و آلرژی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دارو در دسته داروهای ضد التهابی نیست و عملکرد آن نیز با داروهای آنتی هیستامین متفاوت است؛ اکثر دانشمندان معتقدند کرومولین با مهار آزادسازی هیستامین از ماستوسیت‌ها در واکنش التهابی تاثیرگذار است. بنابراین، کرومولین در دسته داروهای ضد التهابی قرار می‌گیرد و درمانی متفاوت با داروهای آنتی‌هیستامین دارد.
مکانیسم اثر کرومولین هنوز به طور کامل مشخص نشده است، اما برخی از فرضیه‌ها از عملکردهای درمانی آن در زیر آورده شده‌است:
- مهار آزادسازی مواد التهابی: کرومولین به طور مستقیم بر روی سلول‌های التهابی و بر روی سلول‌های ماست، سلول‌هایی که هیستامین را ذخیره می‌کنند، تاثیر می‌گذارد. این دارو از طریق مهار آزادسازی هیستامین و سایر مواد التهابی مانند لوکوترین‌ها، پروستاگلاندین‌ها و ترومبوکسان‌ها، التهاب را در بدن کاهش می‌دهد.
- کاهش حساسیت مجاری تنفسی: کرومولین می‌تواند حساسیت مجاری تنفسی را کاهش دهد و واکنش‌های التهابی در مجاری تنفسی را مهار کند. این عملکرد می‌تواند به کاهش تنگی نفس، تورم و احتقان مرتبط با آسم و سایر بیماری‌های التهابی تنفسی کمک کند.
- تأثیر ضد آلرژیک: کرومولین می‌تواند به‌طور غیرمستقیم بر روی سیستم ایمنی بدن اثر بگذارد و واکنش‌های آلرژیک را کاهش دهد. این دارو می‌تواند فعالیت سلول‌های التهابی و سیستم ایمنی را تنظیم کند و در نتیجه عوارض آلرژیک را کاهش دهد.
مهم است توجه داشت که مکانیسم دقیق عملکرد کرومولین هنوز مشخص نیست و ممکن است اثرهای دیگری هم داشته باشد که هنوز در مرحله‌ی پژوهشی قرار دارند. برای اطلاعات دقیق‌تر در مورد عملکرد کرومولین و کاربردهای آن، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.
هر چند داروهای آنتی‌هیستامینی را می‌توان کم‌عارضه دانست، ولی باید به این نکته هم باید توجه کرد که بدون عارضه نیست حتا مطالعه‌ی کافی در رابطه با اثر محرک تشنجی آن بر روی انسان انجام نشده تا بتوان با خیال راحت در رابطه با این مورد نظر داد. این داروها به صورت OTC یا بدون نیاز به تجویز پزشک نیز دسترس هستند، اگر شما از خارش شدید یا حساسیت پوستی وسیع یا تنفسی شدید رنج می‌برید، می‌توانید از این دسته دارو به‌صورت موقت تا دسترسی به پزشک و درمان اصولی استفاده کنید.
چه زمانی نباید از داروهای آنتی هیستامینی استفاده نکنیم؟
در مورد وجود دارد که توجه ویژه نیاز دارد و در اینجا به آن‌ها می‌پردازیم
- تست حساسیت پوستی: استفاده از آنتی‌هیستامین یک هفته قبل از تست پریک (Prick test)، نتیجه‌ی تست را مختل می‌کند. پس بهتر است در این مدت از داروهای کمکی دیگر استفاده کنید.
- همان‌طور که در بالا اشاره شد، اگر فعالیت‌هایی که نیاز به توجه و تمرکز دارند، انجام می‌دهید؛ مانند رانندگی، کار با وسیله‌های تیز، از مصرف آنتی‌هیستامین به‌خصوص نسل اول پرهیز کنید.
- اگر داروی رانیتیدین و سایمتدین در منزل دارید، با توجه عارضه‌های خطرناک، آن‌ها را دور بیندازید.
در این مقاله، به بررسی آنتی هیستامین‌ها به عنوان یک دسته داروی پرکاربرد پرداختیم. داروهای دیگری نیز می‌توانند چنین اثری در بدن بروز دهند، انتخاب مناسب دارو بین این‌ها به علم و مهارت دارد؛ اگر شما دسترسی به پزشک ندارید، داروی قبلی تجویز شده را استفاده کنید تا نوبت پزشک بگیرید، اگر دسترسی ندارید، یک داروی نسل دوم آنتی‌هیستامین یا داروی موضعی پوستی یا تنفسی برای شما کمک‌کننده خواهد بود تا زمانی که به پزشک مربوط مراجعه و داروی مناسب دریافت کنید.
برای سرکوب نشانه‌ها از کورتیکواستروییدها استفاده نکنید، زیرا بسیاری از روش‌های تشخیصی را تا مدتی بی‌استفاده می‌کند و به‌تنهایی باعث مزمن شدن بیماری در بدن شما می‌شود. استفاده از این دسته دارویی علاوه بر اختلال تشخیصی، با سرکوب قوی، باعث وابستگی به این دارو شده و در مصرف درازمدت باعص بروز سندروم کوشینگ دارویی می‌شود؛ به طور خلاصه این سندروم با چاقی به‌خصوص در صورت و افزایش فشار خون همراه هست و درمان آن نیز خود دردسر دیگری است.
تا جای ممکن از داروهای خوراکی و تزریقی دردسترستان استفاده نکنید و از داروهای موضعی مانند پمادهای مختلف یا داروهای ضعیف‌تر استفاده کنید تا روند تشخیصی در شما با تاخیر همراه نباشد.
به یاد داشته باشید درمان یک بیماری آلرژیک حذف ماده‌ی آلرژن است، نه استفاده‌ی طولانی‌مدت آنتی‌هیستامین یا کورتون. پس با پیگیری مناسب، ماده‌ی آلرژن را شناسایی و تا جای ممکن آن را از خود و خانواده‌ی خود دور کنید. پس به دنبال مصرف طولانی‌مدت دارو نباشید، دارو بیشتر برای کنترل کوتاه‌مدت بیماری استفاده می‌شود.
با دنبال کردن ما در فضای مجازی ( کانال تلگرام،کانال ایتا) می توانید از آخرین تخفیف‌ها و رویداد های مهم باخبر باشید.
