نارسایی زودرس تخمدان یا POF، زمانی اتفاق می‌افتد که تخمدان‌ها قبل از ۴۰ سالگی کار خود را متوقف می‌کنند. وقتی این اتفاق می‌افتد، تخمدان‌ها معمولا به اندازه‌ی کافی هورمون استروژن را تولید نمی‌کنند یا تخمک را به طور منظم آزاد نمی‌کنند. این وضعیت اغلب منجر به ناباروری می‌شود. نام دیگر نارسایی اولیه تخمدان، نارسایی زودرس تخمدان است. در این مقاله از نیتروطب؛ علائم، علل، عوارض و درمان این عارضه را بررسی می‌کنیم؛ با ما همراه باشید.
نارسایی زودرس تخمدان (POF) چیست؟
نارسایی زودرس تخمدان یا premature ovarian failure یک طیف بیماری است که باروری زنان را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد، این بیماری قبلا با عنوان نارسایی زودرس تخمدان شناخته می‌شد. زنانی که نارسایی زودرس تخمدانی اولیه دارند ممکن است سال‌ها قاعدگی نامنظم داشته باشند، بازگرداندن سطح استروژن به میزان طبیعی در خانم‌هایی که دچار نارسایی زودرس تخمدانی اولیه هستند، به جلوگیری از برخی عوارض ناشی از سطوح پایین استروژن مانند استئوپروز کمک می‌کند.
تخمدان‌ها دو غده کوچک در دو طرف رحم هستند. وظیفه تخمدان‌ها آزادسازی تخمک در طول چرخه تخمک گذاری است. در بیماری POF هورمون استروژن به اندازه کافی تولید نمی‌شود و تخمدان‌ها نمی‌توانند تخمک را به طور منظم آزاد کنند. به همین دلیل قاعدگی‌ها نامنظم شده و ممکن است شخص دچار ناباروری شود.
علائم نارسایی زودرس تخمدان
علائم نارسایی زودرس تخمدان شبیه به یائسگی و کمبود استروژن است. به طور کلی از رایج‌ترین علائم و نشانه‌های این عارضه عبارتند از:
- قطع قاعدگی و نامنظم شدن آن در طولانی مدت
- مشکل در بارداری
- گرگرفتگی
- خشکی واژن
- خشکی چشم
- تعریق شبانه
- کاهش میل جنسی
- تحریک پذیری یا اختلال در تمرکز
بیشتر بخوانید قاعدگی نامنظم؛ علت و ۱۱ روش پیشگیری از اختلال های پریود
علل نارسایی زودرس تخمدانی اولیه
نارسایی زودرس تخمدانی اولیه ممکن است ناشی از موارد و علت‌های زیر باشد:
- سموم
شیمی درمانی و پرتو درمانی از شایع‌ترین علل نارسایی زودرس تخمدان ناشی از سموم هستند. این روش‌های درمانی می‌توانند به مواد ژنتیکی سلول‌ها آسیب بزنند. سایر سموم مانند دود سیگار، سموم دفع آفات، مواد شیمیایی و ویروس‌ها نیز ممکن است فرآیند نارسایی زودرس تخمدان را سریع‌تر کنند.
- نقص کروموزومی
برخی از مشکلات ژنتیکی با نارسایی زودرس تخمدانی اولیه همراه است. این مشکلات شامل سندروم ترنر است که در آن یک زن فقط یک کروموزوم X نرمال و یک کروموزوم X تغییر یافته دارد و سندروم X شکننده که در آن کروموزم Y نیز شکننده است.
- عوامل ناشناخته
علت نارسایی زودرس تخمدانی اولیه اغلب ناشناخته است. پزشک ممکن است آزمایش‌های بیش‌تری را برای یافتن علت توصیه کند، اما در بسیاری از موارد علت آن به طور قطعی مشخص نیست.
- پاسخ سیستم ایمنی به بافت تخمدان (بیماری خود ایمنی)
در شرایط نادر ممکن است سیستم ایمنی به بافت تخمدان حمله کند و به فولیکول حاوی تخمک آسیب بزند. علت این اختلال مشخص نیست، اما ممکن است برخی ویروس‌ها عامل ایجاد این وضعیت شوند.
چه عواملی خطر نارسایی زودرس تخمدانی اولیه را افزایش می‌دهند؟
- سابقه خانوادگی: داشتن سابقه خانوادگی نارسایی زودرس تخمدانی، خطر ابتلا به این عارضه را افزایش می‌دهد.
- جراحی تخمدان: جراحی‌های مربوط به تخمدان‌ها و عمل‌های مرتبط با آن، خطر ابتلا به این اختلال را افزایش می‌دهد.
- سن: خانم‌هایی که بین سن ۳۵ تا ۴۰ سال قرار دارند، بیشتر در معرض ابتلا به این عارضه هستند، اما احتمال بروز آن در زنان جوان و حتی نوجوانان نیز وجود دارد.
بیشتر بخوانید: سرطان تخمدان؛ علائم، تشخیص و روش‌های درمان
تشخیص نارسایی زودرس تخمدانی
پزشک از نتایج آزمایشات هورمونی و تاریخچه پزشکی فرد برای تشخیض این بیماری استفاده می‌کند. معمولا در آزمایش خون میزان هورمون‌های زیر اندازه‌گیری می‌شود:
- استروژن
- هورمون محرک فولیکول (FSH)
- هورمون آنتی مولرین (َAMH)
پزشک معاینه فیزیکی و بدنی نیز برای تشخیص این بیماری انجام می‌دهد، همچنین ممکن است در صورت لزوم درخواست انجام آمایش ژنتیک بدهد تا ببیند که آیا فرد به دلیل جهش ژنی به این عارضه مبتلا شده است یا خیر. از این اختلالات ژنتیکی می‌توان به سندروم X شکننده یا سندروم ترنر که پیش‌تر به آن اشاره کردیم، نام برد. علاوه بر این، پزشک از طریق سونوگرافی لگن وضعیت تخمدان‌ها و سایر عواملی را که می‌توانند باعث قطع قاعدگی شوند، بررسی می‌کند.
عوارض نارسایی زودرس تخمدانی
زنان مبتلا به این عارضه، بیشتر از سایر افراد در معرض ابتلا به بعضی بیماری‌ها مانند پوکی استخوان قرار دارند. نارسایی زودرس تخمدان شانس باردار شدن فرد را کم می‌کند، به همین دلیل ابتلا به آن برای بسیاری از زنان با استرس و نگرانی همراه بوده و حتی ممکن است به بروز افسردگی و یا اضطراب نیز منجر شود. به طور کلی احتمال بروز مشکلات زیر در افراد مبتلا به این اختلال افزایش پیدا می‌کند:
- پوکی استخوان
پوکی استخوان وضعیتی است که باعث ضعیف شدن استخوان‌ها می‌شود و خطر شکستن آن‌ها را نیز افزایش می‌دهد. از آنجایی که هورمون استروژن به حفظ سلامت استخوان‌ها کمک می‌کند و خانم‌هایی که به POF مبتلا هستند میزان استروژن کمی دارند، بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند که احتمال شکستگی آن‌ها نسبت به استخوان‌های سالم بیشتر است.
- ناباروری
یکی دیگر از عوارض نارسایی زودرس تخمدانی، ناتوانی در بارداری و شانس کم آن است. در موارد نادر، بارداری تا زمان تخلیه تخمک‌ها امکان پذیر است.
بیشتر بخوانید: ناباروری در زنان و مردان + درمان آن
- افسردگی و اضطراب
خطر بارداری و سایر عوارض POF از مواردی است که بسیاری از خانم‌ها را نگران خود کرده است، استرس و اضطراب ناشی از سطح پایین استروژن می‌تواند باعث بروز اضطراب و افسردگی در بانوان شود.
- بیماری‌های قلبی و عروقی
از بین رفتن زودرس استروژن ممکن است خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را در خانم‌های مبتلا به POF افزایش دهد.
درمان نارسایی زودرس تخمدان
درمان نارسایی زودرس تخمدانی اولیه معمولا بر اختلالاتی که ناشی از کمبود استروژن است، متمرکز می‌شود. روش‌های درمانی که پزشک توصیه می‌کند شامل موارد زیر می‌باشد:
- تقویت استخوان‌ها
تمریناتی مانند پیاده‌روی و دویدن برای تقویت و محافظت از استخوان‌ها مفید است، این تمرینات باعث می‌شوند تا در حالت ایستاده در برابر نیروی جاذبه زمین فعالیت کنید، این فعالیت‌ها، ورزش‌های تحمل وزن نام دارند. همچنین برای محافظت از استخوان‌ها باید از مکمل کلسیم، ویتامین D و غذاهای حاوی این مواد مغذی استفاده کرد.
- استروژن درمانی
استروژن درمانی می‌تواند به جلوگیری از پوکی استخوان و همچنین تسکین گرگرفتگی و سایر علائم کمبود هورمون استروژن کمک کند. پزشک معمولا استروژن را با هورمون پروژسترون تجویز می‌کند. اضافه کردن پروژسترون از پوشش رحم (آندومتر) در برابر تغییرات پیش سرطانی که ممکن است با مصرف استروژن به تنهایی ایجاد شود، محافظت می‌کند.
- مکمل‌های کلسیم و ویتامین D
مکمل کلسیم و ویتامین دی هر دو برای جلوگیری از پوکی استخوان مهم هستند، برای بانوان در سنین ۱۹ تا ۵۰ سالگی، متخصصان به طور کلی ۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم در روز را از طریق مواد غذایی و مکمل‌ها توصیه می‌کنند و این مقدار در زنان ۵۱ سال و بالاتر، ۱۲۰۰ میلی گرم در روز افزایش می‌یابد.
- اجتناب از مصرف سیگار و سموم
دود سیگار و دخانیات، آفت کش‌ها و ویروس‌ها ممکن است باعث بدتر شدن این عارضه شوند. ترک سیگار و واکسینه شدن در برابر ویروس‌هایی مانند اوریون می‌تواند از آسیب بیشتر تخمدان‌ها جلوگیری کند.
بیشتر بخوانید: سندروم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)؛ بررسی جامع تنبلی تخمدان
سخن پایانی
نارسایی زودرس تخمدانی بیماری نادری است که برخی زنان به آن دچار می‌شوند. این عارضه باعث پریودهای نامنظم و ناباروری می‌شود. علاوه بر این، با کاهش هورمون استروژن در بیماران مبتلا، ممکن است علائمی مانند خشکی واژن، گرگرفتگی و کاهش میل جنسی بروز پیدا کند. اگر دچار بیماری POF هستید یا علائم مشکوکی دارید، می‌توانید با پزشکان نیتروطب در ارتباط باشید و سوالات و مشکلات خود را با پزشک در میان بگذارید.
