سندروم روده تحریک پذیر (IBS) یک بیماری مزمن و شایع در سیستم گوارش است که به علت نارسایی و عدم تعادل در عملکرد روده‌ها و تحریک زودرس آنها ایجاد می‌شود. این بیماری با علائمی مانند درد شکمی، تغییرات در عادات روده‌ای و ناراحتی عمومی همراه است. در این مقاله، به بررسی علل و عوامل موثر در بروز IBS، علائم و تشخیص آن، و راهکارهایی برای مقابله با این سندروم پرداخته خواهد شد.
این بیماری گروهی از علامت‌های روده‌ای است که می‌تواند شامل: کرامپ عضله‌های دستگاه گوارش، اسهال، یبوست، نفخ و گاز باشد. دلیل این بیماری مشخص نیست ولی شاید وابسته به حساس‌بودن شدید کولون (روده‌ی بزرگ) یا سیستم ایمنی باشد. اگر از این بیماری یا نشانه‌های آن رنج می‌برید، با نیتروطب همراه باشید.
سندروم روده تحریک پذیر (IBS) چیست؟
سندروم روده‌ی تحریک‌پذیر با نام‌های کولون اسپاستیک، کولون تحریک‌پذیر، کولیت مخاطی، کولیت اسپاستیک و دل‌درد عصبی نیز شناخته می‌شود و بیشتر برای زنان و جوانان پیش‌می‌آید. این بیماری از بیماری التهابی روده جداست و با سایر بیماری‌های روده ارتباطی ندارد. نشانه‌های آن در همه یکسان نیست و از نظر شدت و مدت گوناگون است؛ بعضی از بیماران مبتلا به IBS ، نشانه‌های خفیف دارند؛ با این‌حال برای بعضی، نشانه‌ها به‌صورت برجسته نمایان می‌شود و زندگی روزمره را به چالش می‌کشد.
یک پژوهش در سال ۲۰۱۸ نشان می‌دهد که برای تشخیص آن، متخصصان به‌دنبال علامت‌هایی هستند که دست‌کم ۳ روز در ماه در ۳ ماه گذشته رخ داده‌است. IBS در بعضی موردها می‌تواند آسیب روده را ایجاد کند، گرچه این حالت معمول نیست.
برمبنای یک بررسی در سال ۲۰۲۲،IBS خطر ابتلا به سرطان‌های دستگاه گوارش را افزایش نمی‌دهد ولی باز هم می‌تواند بر زندگی شما اثرگذار باشد.
علامت‌های IBS
این علامت‌ها به‌طور معمول عبارتند از:
- کرامپ عضله‌های دستگاه گوارش
- دل‌درد
- نفخ و گاز
- یبوست
- اسهال
بیشتر بخوانید: انواع اسهال کدامند؟ علائم و راه درمان اسهال چیست؟
برای افراد مبتلا به IBS یبوست و اسهال به‌طور هم‌زمان، غیرمعمول نیست. نشانه‌های این بیماری همیشه پایدار نیستند و اگر بیمار درمان را آغاز کند؛ به‌طور گذرا کنترل می‌شود ولی استرس همیشگی و مصرف‌نکردن دارو باعث برگشتن علامت‌ها می‌شود. نشانه‌هایی مانند نفخ و گاز پس از اجابت مزاج (دفع مدفوع) ازبین می‌روند.
درد سندروم روده‌ی تحریک‌پذیر
همراه با کرامپ عضله‌های دستگاه گوارش، دست‌کم ۲ مورد از تجربه‌های زیر را خواهیدداشت:
- تغییر درد پس از دفع مدفوع (بیشتر یا کمترشدن درد)
- تغییر در تعداد دفعه‌‌های دفع مدفوع
- تغییر در شکل مدفوع
تشخیص IBS
پزشک برمبنای علامت‌های شما بیماری را تشخیص می‌دهد و همچنین یک یا چند مورد از مرحله‌های زیر را برای رد سایر بیماری‌ها انجام می‌دهد:
- پرسش درباره‌ی مصرف رژیم خاص یا حذف گروه‌های غذایی خاصی برای مدتی تا هرگونه آلرژی غذایی را ردکنید
- نمونه‌ی مدفوع را برای رد عفونت بررسی می‌کند
- برای بررسی کم‌خونی و رد بیماری سلیاک (celiac)، آزمایش خون تجویز می‌کند
- انجام کولونوسکوپی
بیشتر بخوانید: آندوسکوپی و کولونوسکوپی؛ بررسی جامع و نکات مهم
پزشک تنها درصورتی دستور کولونوسکوپی می‌دهد که شک داشته‌باشد، نشانه‌ها ناشی از کولیت، بیماری التهابی روده (بیماری کرون “Crohn” ) یا سرطان باشد.
چه زمانی باید با پزشک گفت‌وگو کنیم؟
اگر زمان زیادی است که علامت‌هایی دارید می‌توانید از کارشناسان نیتروطب کمک بگیرید. همچنین اگر تغییرهای ناگهانی یا نشانه‌های جدی زیر را تجربه کردید، باید با پزشک صحبت کنید:
- خونریزی از رکتوم
- درد همیشگی که با دفع گاز یا حرکت روده کم نشود
- کاهش وزن
- کاهش اشتها
- تهوع و استفراغ
بیشتر بخوانید: بی اشتهایی؛ ۱۱ علت و راه‌های خانگی درمان آن
این علامت‌ها می‌تواند نشان‌دهنده‌ی یک بیماری جدی‌تر مانند سرطان روده‌ی بزرگ باشد.
درمان IBS
هم‌اکنون هیچ درمانی برای IBS وجود ندارد. درمان با هدف کم‌کردن نشانه‌هاست. نخست، پزشک از شما می‌خواهد که سبک زندگی خود را تغییر دهید.
درمان‌های خانگی برای IBS
به‌طور معمول این درمان‌های خانگی پیش از استفاده از دارو پیشنهاد می‌شود. بعضی از درمان‌های خانگی یا تغییر سبک زندگی به کاهش نشانه‌های IBS بدون استفاده از دارو کمک می‌کند. نمونه‌هایی از تغییر سبک زندگی عبارتند از:
- به‌طور پیوسته ورزش‌کردن
- کاهش مصرف نوشیدنی‌های کافیین‌دار؛ زیرا کافیین روده‌ها را تحریک می‌کند
- خوردن وعده‌های غذایی کوچکتر
- کم‌کردن استرس (مشاوره و روان‌درمانی)
- ·مصرف پروبیوتیک‌ها (باکتری‌های خوبی که در روده‌ها یافت می‌شوند و برای کمک به کم‌کردن گاز و نفخ هستند)
- دوری از غذاهای سرخ‌شده یا تند
- روشی دیگر برای کاهش نشانه‌هایIBS ، شامل: فیزیوتراپی برای کمک به کارکرد کف لگن
رژیم غذایی برای IBS
برای بعضی از بیماران، تغییر رژیم غذایی می‌تواند به کاهش علامت‌ها کمک کند. یک رژیم غذایی IBS، رژیم FODMAP کم است. FODMAP گونه‌ای کربوهیدرات است که در بعضی غذاها یافت می‌شود. بررسی‌ها پیوند بین FODMAP و بعضی از مشکل‌های معمول گوارشی را نشان داده‌اند.
یک راه دیگر که به شما در کاهش علامت‌ها کمک می‌کند، افزایش مصرف غذاهای پرفیبر است. برای جلوگیری از نفخ، بهتر است به‌آرامی مصرف فیبر خود را تا دوز سفارش‌شده‌ی روزانه افزایش دهید (برای بزرگسالان خوردن دست‌کم ۲۵ تا ۳۰ گرم فیبر در روز است). صبح‌ها یک وعده غله‌های صبحانه با فیبر بالا، دست‌کم پنج وعده میوه و سبزیجات در روز و شش تا هشت لیوان آب مصرف کنید. برای بعضی بیماران، افزودن ادویه‌ها و گیاهانی مانند: زنجبیل، نعناع فلفلی یا و بابونه به کاهش بعضی از نشانه‌های IBS کمک کرده‌است.
از آن‌جایی که نشانه‌های IBS در کسانی که مبتلا به این بیماری هستند، متفاوت است؛ روش‌های تغییر رژیم غذایی باید گوناگون باشد.
داروی IBS
اگر علامت‌های شما از راه درمان‌های خانگی مانند تغییر سبک زندگی یا رژیم غذایی بهبود نیابد، پزشک استفاده از داروها را پیشنهاد می‌دهد. بیماران می‌توانند به‌طور گوناگونی به یک دارو پاسخ دهند.
هنگام بررسی یک گزینه‌ی درمانی جدید، مهم است که به پزشک بگویید که هم‌اکنون چه چیزی مصرف می کنید، مانند: داروهای گیاهی و داروهای بدون نسخه. این به پزشک کمک می‌کند تا هرگونه دارویی که می‌تواند با داروهایی که مصرف می‌کنید تداخل داشته‌باشد، تجویز نکند. برخی از داروها برای درمان همه‌ی علامت‌های IBS استفاده می‌شوند، در حالی که سایر داروها برای علامت‌های خاص هستند. داروهای مورد استفاده عبارتند از:
- داروهای ضد یبوست، مانند: سیلیوم (Psyllium) و دسته‌های اس.اس.آر.آی: سیتالوپرام، سرترالین، فلوکستین (Citalopram, Sertraline, Fluoxetine)
- داروهای کنترل اسهال مانند: دسته‌های تی.سی.آی: ایبیپرامین، نورتریپتیلین، آمی‌تریپتیلین(Imipramine, Nortriptyline, Amitriptyline) ، اگر کنترل نشد لوپراماید (Loperamide) (داروی شبه مخدر)
- داروهای کنترل نفخ مانند: دی‌سیکلومین یا کیلینیدیوم‌سی (Dicyclomine, Clidinium-C)
- داروی مبورین (Mebeverine) برای دل‌درد
چه چیزی سندروم روده‌ی تحریک‌پذیر را به‌وجود می‌آورد؟
برمبنای یک پژوهش در سال ۲۰۱۴، اگرچه راه‌های زیادی برای درمان IBS وجود دارد، ولی همان‌طور که گفته‌شد دلیل دقیق IBS ناشناخته است. شاید وابسته به حساس‌بودن شدید کولون یا سیستم ایمنی، باشد یا ناشی از عفونت باکتریایی پیشین در دستگاه گوارش است. دلیل‌های گوناگون، پیشگیری از IBS را دشوار می‌کند.
دلیل‌هایی که IBS را پدید می‌آورد:
- حرکات کند یا اسپاستیک روده‌ی بزرگ که کرامپ دردناک را ایجاد می‌کند
- سطح غیرطبیعی سروتونین در روده‌ی بزرگ، بر حرکت روده اثرگذار است
- تعادل‌نداشتن باکتری‌ها در دستگاه گوارش
فاکتورهای خطر سندروم روده‌ی تحریک‌پذیر
در یک پژوهش در سال ۲۰۱۷، فاکتورهای خطر برای IBS شامل موردهای زیر است:
- ابتلا به مسمومیت غذایی
- جنس زن
- مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها
- داشتن اضطراب یا افسردگی
- اختلال جسمی یا روان‌رنجوری
بیشتر بخوانید: افسردگی چیست؟ ۴ روش موثر برای جلوگیری از آن
برای بسیاری از مردم، کلید کنترل نشانه‌های IBS، ردیابی و دوری از تحریک‌کننده‌هاست.
یک بررسی در سال ۲۰۱۷ نشان می‌دهد که بعضی از غذاها و همچنین استرس و اضطراب می‌توانند برای بسیاری، محرک نشانه‌های IBS باشند.
بعضی از غذاها محرک معمول، برای بسیاری از بیماران مبتلا به IBS هستند. با این‌حال، شاید بعضی غداها بر شما نسبت به سایر بیماران اثرگذاری بیشتری داشته‌باشند. به‌یاد سپردن یا نگه‌داشتن یک دفتر یادداشت غذایی کمک می‌کند تا بدانید کدام غذاها برای شما محرک هستند.
داشتن استرس یا اضطراب یا قرار گرفتن در حالت‌های استرس‌آور می‌تواند خطر این بیماری را افزایش دهد؛ بنابراین از این شرایط دوری کنید یا راهکارهایی برای کم‌کردن آن بیندیشید.
IBS با استرس
حرکت دستگاه گوارش شما با سیستم عصبی کنترل می‌شود. استرس می‌تواند بر اعصاب و سیستم ایمنی شما اثرگذار باشد؛ اگر پایدار باشد منجر به یبوست و اگر کوتاه‌مدت باشد اسهال می‌دهد. اعصاب پاراسمپاتیک بر حرکت دستگاه گوارش و سمپاتیک بر ترشح آن اثر می‌گذارد. اگر مبتلا به IBS هستید، روده بزرگ شما حتا به ناهماهنگی خفیف سیستم گوارش زیادی پاسخ می‌دهد.
IBS با کاهش وزن
سندروم روده‌ی تحریک‌پذیر بر وزن بیماران اثر نمی‌گذارد و کاهش وزن غیرمعمول است. اگر کاهش وزن همراه با نشانه‌های سندرم روده‌ی تحریک پذیر را تجربه کردید، با پزشک تماس بگیرید تا دلیل‌های دیگر را ردکنید. با این‌حال، اگر برای جلوگیری از نشانه‌ها، کالری مورد نیاز برای حفظ وزن خود مصرف نکنید؛ IBS به‌طور پنهان می‌تواند منجر به کاهش وزن شود و شاید کرامپ عضله‌ها پس از غذا خوردن نمایان شود. اگر اسهال پیاپی یکی از نشانه‌های شما باشد، بدن شما همه‌ی ماده‌های مغذی را از غذایی که می‌خورید دریافت نمی‌کند؛ در نتیجه وزن شما کاهش می‌یابد.
IBS همراه با اسهال
سندروم روده‌ی تحریک‌پذیر همراه با اسهال گونه‌ی خاصی از IBS است و بر روده‌ی بزرگ اثر می‌گذارد. علامت‌های شایع IBS همراه با اسهال، شامل: مدفوع پیاپی و حالت‌تهوع است. گهگاهی بعضی از بیماران مبتلا به IBS با اسهال، کنترل روده را ازدست می‌دهند.
IBS با یبوست
سندروم روده‌ی تحریک‌پذیر با یبوست گونه‌ای از IBS است که به‌طور معمول برای نوجوانان و جوانان پیش می‌آید. مدفوع سفت و کمتر و همچنین یبوست از شایع‌ترین نشانه‌های این گونه است.
بیشتر بخوانید: یبوست؛ ۵ روش درمان خانگی و گیاهی در کودکان و بزرگسالان
علامت‌های IBS در زنان و مردان چگونه است؟
زنان در نزدیک زمان عادت ماهانه علامت‌ها را دارند یا نشانه‌های بیشتری تجربه می‌کنند. در زنانی که عادت ماهانه‌ی آنها تمام شده نسبت به زنانی که هنوز دارند علامت‌های کمتری نمایان می‌شود. بعضی از زنان نیز گزارش کرده‌اند که نشانه‌های خاصی در دوران بارداری افزایش می‌یابد. علامت‌های IBS در مردان مانند زنان است ولی کمتر پدیدار می‌شود.
در سندروم روده‌ی تحریک‌پذیر از چه غذاهایی باید پرهیز کرد؟
کنترل رژیم غذایی زمانی که مبتلا به سندرم روده‌ی تحریک پذیر هستید، شاید کمی زمان بیشتری ببرد، ولی ارزش تلاش را دارد.
شما می‌توانید:
- خوراکی‌های تولیدکننده‌ی گاز، مانند: پیاز، کلم، عدس و گل‌کلم را کمتر مصرف کنید.
- خوردن ماده‌های غذایی دارای لاکتوز (قند شیر) مانند: شیر، بستنی، ماست را کنترل کنید یا مصرف محصول لبنی با لاکتوز کم داشته‌باشید.
- پرهیز از الکل داشته‌باشید.
- خودداری از شیرین‌کننده‌های مصنوعی در غذا و نوشیدنی، مانند: آسپارتام، سوربیتول و مانیتول، سودمند است.
یک کارشناس تغذیه می‌تواند به شما کمک کند تا غذاهای تحریک‌کننده‌ی خود را شناسایی کنید و یک رژیم غذایی مناسب برای شما تنظیم می‌کند. برای دریافت مشاوره می‌توانید از کارشناسان نیتروطب کمک بگیرید.
بیشتر بخوانید: ۱۲ نشانه کم‌خونی که حتما باید بدانید
عارضه‌های IBS چیست؟
- کیفیت پایین زندگی، بعضی از بیماران مبتلا به IBS متوسط تا شدید کیفیت زندگی پایینی دارند. یک بررسی در سال ۲۰۱۸ گزارش داد که ۲۴ درصد از بیماران در هفته‌ی گذشته به دلیل نشانه‌های بیماری کار خود را ازدست دادند و ۸۷ درصد کاهش بهره‌وری کار را تجربه کردند.
- آشفتگی خلقی، برمبنای یک مطالعه در سال ۲۰۱۵، داشتن IBS خطر افسردگی، اضطراب، اختلال خواب یا اختلال دوقطبی را افزایش می‌دهد. همان‌طور که گفته‌شد، افسردگی و اضطراب می تواند این بیماری را بدتر کند.
بیشتر بخوانید: صفر تا ۱۰۰ بیماری سلیاک؛ بیماری خطرناک و رایج دستگاه گوارشی
کلام آخر
سندرم روده تحریک پذیر (IBS) بر روده‌ی بزرگ اثر می‌گذارد؛ اگرچه خطرناک نیست و به گوارش آسیب نمی‌زند، ولی می‌تواند بسیار ناراحت‌کننده باشد. به‌طور معمول، نشانه‌های IBS شامل: دل‌درد، نفخ معده و اسهال یا یبوست و علامت‌های آن در بیماران گوناگون است. این بیماری در زنان بیشتر از مردان پیش‌می‌آید و در زمان عادت‌ماهانه، نشانه‌ها افزایش می‌یابد. دلیل دقیق IBS ناشناخته است، ولی به بعضی غذاها و آشفتگی خلقی وابسته است. استرس همیشگی و مصرف‌نکردن دارو باعث برگشتن علامت‌هایی که با دارو کنترل شدند، می‌شود.
پزشک برمبنای نشانه‌ها بیماری را تشخیص می‌دهد یا آزمایش و کولونوسکوپی درخواست می‌کند.
این بیماری داروی خاصی ندارد و علامت‌های آن را می‌توان با تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی سالم کاهش داد. یک رژیم غذایی مناسب برای IBS، رژیم FODMAP کم است و افزایش مصرف فیبر به کاهش علامت‌ها کمک می‌کند. پزشک درصورت بهبودنیافتن علامت‌ها از راه درمان‌های خانگی، دارو تجویز می‌کند.
کنترل رژیم غذایی در IBS:
- خوراکی‌های تولیدکننده‌ی گاز، مانند: پیاز، کلم، عدس و گل‌کلم را کمتر مصرف کنید.
- خوردن ماده‌های غذایی دارای لاکتوز (قند شیر) مانند: شیر، بستنی، ماست را کنترل کنید یا مصرف محصول لبنی با لاکتوز کم داشته‌باشید.
- پرهیز از الکل داشته‌باشید.
- خودداری از شیرین‌کننده‌های مصنوعی در غذا و نوشیدنی، مانند: آسپارتام، سوربیتول و مانیتول، سودمند است.
با دنبال کردن ما در فضای مجازی ( کانال تلگرام،کانال ایتا) می توانید از آخرین تخفیف‌ها و رویداد های مهم باخبر باشید.
