اختلال تکلم یا ناتوانی در گفتار، شامل هرگونه وضعیتی است که به توانایی فرد برای اداکردن کلمه‌ها، اثر می‌گذارد. این اختلال، به دلیل‌های مختلفی به وجود می‌آید که آسیب به ماهیچه‌ها، عصب‌ها و تارهای صوتی، یکی از این دلیل‌ها به شمار می‌آید. لکنت زبان و آتاکسی، مثال‌هایی از اختلال تکلم هستند. اگر قصد دارید که با نوع‌های مهم این اختلال‌ها آشنا شوید، امیدواریم فرصت مطالعه‌ی این مقاله از نیتروطب را از دست ندهید.
این‌که بگوییم “حرف‌زدن یکی از اصلی‌ترین راه‌های ارتباط با دنیای اطراف است”؛ به نظر جمله معقولی را بیان کرده‌ایم. انسان‌ها با سخن گفتن سعی می‌کنند تا احساس، عقیده و نظر خود را به یکدیگر منتقل کنند. هنر سخن گفتن، نیاز به هماهنگی بخش‌های مختلفی از بدن، مانند سر و گردن دارد. در ادامه، مشکل‌هایی که برای این فرآیند پیش می‌آید را بررسی خواهیم کرد و به دنبال آن، از نشانه‌ها، راه‌های تشخیص و درمان این مشکل آگاهی پیدا می‌کنیم.
انواع اختلال در تکلم به چند دسته هستند؟
ناتوانی در حرف زدن، در همه‌ی رده‌های سنی رخ می‌دهد. مهم‌ترین شکل‌های این بیماری، شامل لکنت زبان، آپراکسی گفتاری (Apraxia of speech) و دیس‌آرتری هستند که در ادامه از آن‌ها خواهیم گفت:
لکنت زبان
لکنت داشتن به حالتی گفته می‌شود که اختلال تکلم، سخن گفتن روان را با مشکل مواجه می‌کند. فرد مبتلا به لکنت زبان، احتمال دارد که موردهای زیر را تجربه کرده باشد:
- تکرار: به این معنا که برخی کلمه و حرف‌ها یا صدا‌ها، در هنگام سخن گفتن تکرار می‌شوند. این مشکل به‌طور غیرارادی رخ می‌دهد.
- گیر کردن در ادای کلمه‌ها: این اتفاق زمانی به وجود می‌آید که در هنگام سخن گفتن، ناتوانی در بیان‌کردن برخی صدا‌ها بروز پیدا می‌کند و در نتیجه، از ادامه‌ی صحبت خود عاجز می‌شوند.
- طولانی شدن: با کشیده شدن و تکرار صدا‌ها، بیان جمله‌ها و برخی عبارت‌ها، طولانی‌تر از حالت طبیعی می‌شود.
- نشانه‌های لکنت زبان، می‌تواند در هرکسی متفاوت باشد و عامل‌های مختلفی مانند استرس، هیجان و ناامیدی در شدت آن اثرگذار باشند. همچنین مشاهده شده است که برخی کلمه‌ها، زمینه‌ی تشدید لکنت را دارند.
لکنت، می‌تواند علامت‌های رفتاری را بروز دهد که نمونه‌های آن عبارتند از:
- لرزش در صورت و لب و شانه‌ها
- چشمک و پلک زدن سریع و غیرارادی
- مشت‌های گره‌‌کرده
- حرکت ناگهانی سر
براساس پژوهش‌ها، لکنت‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- لکنت در سنین رشد: این نوع لکنت، بر خردسالانی که در حال یادگیری گویش و مهارت‌های سخن‌گویی هستند؛ اثر می‌گذارد. این گروه، بیشتر به خاطر عامل ژنتیکی، دارای استعداد ابتلا به لکنت هستند.
- لکنت عصبی: هنگامی که مغز دچار آسیب شود، ارتباط مناسب بین بخش‌های آن بهم می‌ریزد و درنتیجه، هماهنگی لازم برای گفتار بدون لکنت صورت نمی‌گیرد.
آپراکسی
مغز، بخش مرکز مدیریتی مهمی در بیشتر فعالیت‌های روزانه مانند صحبت کردن است. بسیاری از اثرهای مغز در هنگام صحبت کردن، به‌صورت خودکار و غیرارادی هستند. وقتی کسی تصمیم به صحبت کردن می‌گیرد؛ مغز، پیام‌هایی را برای بخش‌های مختلف بدن می‌فرستد تا برای تولید صدا و کلمه‌ها آماده شوند. به‌طور مثال، این پیام‌ها، اندازه‌ی تارهای صوتی، شدت حرکت هوا در دهان و گلو و حرکت زبان را تنظیم می‌کنند.
آپراکسی، اصطلاحی کلی برای گروهی از آسیب‌های مغزی است که مهارت‌های حرکتی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. یکی از این اختلال‌ها، آپراکسی گفتاری نام دارد و بر توانایی فرد برای ادای شکل صحیح کلمه‌ها اثر می‌گذارد. بنابر برخی مشاهده‌ها، فرد بیمار به خوبی از واژه‌ها و شیوه بیان آن‌ها اطلاع دارند، ولی در هنگام عمل، کلمه‌ها به‌طرز نادرستی بیان می‌شوند.
دیس‌آرتری
در این بیماری، آسیب به مغز، زمینه‌ساز ضعف عضلانی در صورت، لب‌ها، زبان و قفسه‌ی سینه می‌شود. در نتیجه، توانایی صحبت کردن با دشواری صورت می‌گیرد. موردهای زیر، علامت‌هایی هستند که تاکنون در مبتلایان به دیس‌آرتری مشاهده شده است:
- لکنت زبان
- زمزمه کردن غیرارادی با خود
- مشکل در حرکت دادن دهان و زبان
- سخن‌گویی خیلی آهسته یا خیلی سریع
دلیل های ابتلا به اختلال تکلم چه هستند؟
علت‌های مختلفی برای به وجود آمدن اختلال تکلم نامبرده می‌شود. از جمله:
- آسیب مغزی ناشی از سکته یا ضربه به سر
- ضعف عضلانی
- آسیب دیدن تارهای صوتی
- بعضی بیماری‌های دژنراتیو (پیشرونده) مانند هانتینگتون، پارکینسون
- دمانس و بیماری‌های زوال عقل
- سرطان‌هایی که بر دهان و گلو اثر می‌گذارند
- سندرم داون
- اوتیسم
- مشکل‌هایی مانند کاهش شنوایی
بیشتر بخوانید: زوال عقل یا دمانس؛ ۹ نشانه و انواع آن
همچنین عامل‌هایی هستند که احتمال ابتلای فرد به اختلال تکلم را افزایش می‌دهند. شامل:
- مرد بودن
- تولد زودرس با وزن کم
- داشتن سابقه‌ی خانوادگی
- ناهنجاری ساختاری که در گوش، بینی یا گلو رخ می‌دهد
نشانه‌های اختلال تکلم به چه شکل هستند؟
این نشانه‌ها بسته به علت و شدت اختلال، متفاوت هستند. شاید فردی به خاطر داشتن همزمان چند عامل بیماری‌زا، اختلال گفتاری شدیدی را دارا باشد. نشانه‌های این بیماری عبارتند از:
- تکرار و طولانی شدن کلمه و صدا‌ها
- صداهای ناخواسته هنگام صحبت کردن
- اختلال در هجای کلمه ها
- صحبت کردن با صدای خیلی آرام یا خیلی خشن
- واضح‌بودن تقلا برای تلفظ صحیح کلمه‌ها
این بیماری، حتی اگر به‌طور موقتی رخ دهد، شما را از ارتباط با دنیای اطراف باز می‌دارد. به همین دلیل، امکان دارد احساس تنهایی یا افسردگی را در خود احساس کنید؛ یا این حال، برای درک و رفع این مشکل، می‌توانید به آسانی با مشاورین نیتروطب گفت‌و‌گو کنید. به‌ویژه که در این شیوه‌ی مشاوره، توانایی انجام دادن گفت‌و‌گوی متنی ممکن است و به خوبی از آن‌چه که تجربه می‌کنید، برای مشاور خود شرح می‌دهید.
آیا از چگونگی تشخیص اختلال تکلم اطلاع دارید؟
پاسخ این سوال، به وسیله‌ی اقدام‌هایی است که متخصص گفتار درمانی انجام می‌دهد. پزشک متخصص به‌ترتیب تمامی علامت‌های نشان‌دهنده‌ی اختلال تکلم را بررسی می‌کند. سپس برای تشخیص دقیق، با پرسیدن سوال و مشاهده‌ی نشانه‌ها، احتمال سایر بیماری‌ها را رد می‌کند. همچنین، پزشک شما می‌تواند برای پیش‌برد مسیر تشخیص بیماری، قدرت شما در حرکت‌دادن عضله‌ها و زبان را معاینه کند. علاوه بر این، پیشنهاد می‌شود که سابقه‌ی خانوادگی این اختلال را جویا شود.
راه های پیشنهادی برای درمان اختلال تکلم چه هستند؟
نوع درمان پیشنهادی، به شدت اختلال تکلم و علت آن بستگی دارد. راه‌های درمانی زیر، می‌توانند گزینه‌ی پیشنهادی پزشکان برای درمان این ناهنجاری باشند:
- تمرین‌های گفتار درمانی: در این تمرین‌ها، بر ایجاد آشنایی با کلمه‌ها و صداهای خاص تمرکز می‌شود.
- فعالیت‌های بدنی که برای تقویت عضله‌های مولد صدا صورت می‌گیرد.
در ادامه، تعدادی از این راه های درمانی را بررسی و تحلیل خواهیم کرد:
- انتخاب هدف: این مرحله، شامل تمرین صدا یا کلمه‌های مخصوصی برای اشنایی با الگو‌های گفتاری است. نمونه‌هایی از این فعالیت‌ها، تلاش برای یادگیری کلمه‌های دشوار هست که در صحبت کردن اختلال ایجاد می‌کنند.
- تمرکز بر نحوه‌ی ادا کردن هجا‌های کلمه و جمله‌ها
- کنتراست درمانی: شامل گفتن جفت‌کلمه‌هایی است که صدایی مشابه دارند ولی در تعدادی از حرف‌ها متفاوت هستند. مثال‌هایی از این کلمه‌ها مانند “شور و دور” و “بام و رام” هستند.
- درمان دارویی: در برخی وضعیت‌ها، میزان اضطراب افزایش می یابد و ناتوانی در تکلم واضح‌تر می‌شود. به همین دلیل، برای این دسته از بیماران، دارو‌های کاهنده‌ی اضطراب را تجویز می‌کنند تا از وقوع اختلال گفتاری جلوگیری شود.
بیشتر بخوانید: فارنژیت یا التهاب گلو؛ پیشگیری و ۲ راه درمانی آن
چگونه با فردی که دچار اختلال تکلم هست صحبت کنیم؟
- صبور باشید: اگر فردی دارای اختلال تکلم با شما صحبت می کند، باید صبور باشید و اجازه دهید که به آرامی و با توجه به نیاز خود صحبت کند. از او تعجب نکنید و تلاش کنید تا به او احترام بگذارید.
- گوش دهید: به فردی دارای اختلال تکلم توجه کنید و به او گوش دهید. تلاش کنید تا به او فرصتی بدهید تا صحبت کند و سعی کنید نه تنها به محتوای صحبت او بلکه به احساسات و نیازهای او نیز توجه کنید.
- از سوالات باز پرسی استفاده کنید: در صحبت کردن با فردی دارای اختلال تکلم، بهتر است از سوالات باز پرسی استفاده کنید تا او را به صحبت کردن ترغیب کنید. مثلاً می‌توانید بپرسید: “می‌توانید در مورد این موضوع بیشتر توضیح دهید؟” یا “آیا می‌توانید دقیق‌تر در مورد این موضوع صحبت کنید؟”
- از عبارت‌های کوتاه استفاده کنید: اگر شما و فرد دارای اختلال تکلم به یک موضوع مشترکی می‌پردازید، بهتر است از عبارت‌های کوتاه استفاده کنید تا به او کمک کنید درک بهتری از صحبت شما داشته باشد.
- از فرهنگ بدن استفاده کنید: از فرهنگ بدن خود برای نشان دادن توجه و احترام به فرد دارای اختلال تکلم استفاده کنید. به او نشان دهید که شما او را می‌شناسید و به او احترام می‌گذارید.
در نهایت، بهتر است به فردی که دچار اختلال تکلم است احترام بگذارید و به او فرصتی بدهید تا به بیان احساسات و نیازهای خود بپردازد. این کمک می‌کند که فرد دارای اختلال تکلم با شما بهتر ارتباط برقرار کند و احتمالاً باعث می‌شود که به راحتی با شما صحبت کند.
در این مقاله فراگرفتیم که:
- اختلال تکلم برخلاف اختلال زبانی (که به یادگیری و درک کلمه‌ها مربوط هستند) به دلیل مشکل در تولید صدا برای اداکردن کلمه‌ها به وجود آمده است.
- این ناهنجاری‌های گفتاری، به دسته‌های مهمی شامل لکنت زبان، آپراکسی و دیس‌آرتری تقسیم می‌شوند.
- از علت‌های این بیماری، برشمردیم که ضعف عضلانی، آسیب مغزی، بیماری‌های تحلیل رونده، اوتیسم از مهم‌ترین‌ها هستند.
- راه‌های درمانی متعدد این بیماری نامبرده‌شد که با کمک متخصص گفتار درمانی صورت می‌گیرد.
با سپاس از همراهی شما با نیتروطب، به بخش پایانی این مقاله رسیده‌ایم و امیدواریم با مطالعه‌ی این مقاله، پاسخ پرسش‌های خود از اختلال تکلم را دریافته باشید.
