حساسیت به لاکتوز؛ علائم، تشخیص و راه‌های مواجهه با این عارضه

حساسیت به لاکتوز یک واکنش نامطلوب در بدن به مصرف لاکتوز است. لاکتوز یک نوع شکر موجود در محصولات لبنی است و در فرآیند هضم به دو قسمت گلوکز و گالاکتوز تجزیه می‌شود.مصرف محصولات لبنی، ممکن است باعث بیماری‌های گوارشی از جمله عدم تحمل لاکتوز شود. بیشتر مواقع مصرف لبنیاتی از جمله پنیر، ماست، شیر و… باعث اسهال، شکم درد و نفخ در بیماران مبتلا به حساسیت لاکتوز می‌شوند.

وقتی در بدن فرد آنزیم لاکتاز یا هضم شیر وجود نداشته باشد، دستگاه گوارش توانایی هضم این لبنیات را نخواهد داشت. این حساسیت غذایی یک بیماری خطرناک به حساب نمی‌آید و تنها با جایگزین کردن مواد غذایی می‌توان این مشکل را رفع کرد. در هر رده سنی از کودکان تا بزرگسالان، امکان ابتلا به عدم تحمل لاکتوز برای افراد وجود دارد.

اگر شما نیز احساس می‌کنید به این بیماری مبتلا هستید توصیه می‌کنیم تا آخر این مقاله با ما همراه شوید چراکه ما در این مقاله قصد داریم شما را به صورت کامل با حساسیت به لاکتوز آشنا کنیم.

حساسیت به لاکتوز

در این مقاله سعی خواهیم کرد، به دلیل شیوع سریع عدم تحمل به لاکتوز در دنیا، به تحقیق درباره این بیماری، تشخیص و راه‌های درمان آن اشاره کنیم. عدم تحمل به لاکتوز نوعی بیماری است که به لاکتوز [نوعی قند] موجود در محصولات لبنی، واکنش نشان می‌دهد.

علل عدم تحمل به لاکتوز

کمبود لاکتوز در بدن، باعث حساسیت به لاکتوز می‌شود؛ گوارش لاکتوز، نیازمند تولید آنزیم توسط روده کوچک می‌باشد. بعضی از بیماری‌های گوارشی نظیر بیماری کولیت اولسراتیو، کرون، سلیاک، عفونت‌های روده یا معده و اختلال‌های روده‌کوچک امکان دارند باعث کاهش مقدار لاکتاز موجود برای پردازش شوند. زمانی که روده‌‌‌ی کوچک دچار اختلال می‌شود، امکان موقتی بودن عدم تحمل به لاکتوز وجود دارد و بعد از درمان و سلامتی روده، علائم از بین می‌روند.

انواع عدم تحمل به لاکتوز

انواع حساسیت به لاکتوز شامل موارد زیر می‌باشند:

• حساسیت اولیه به لاکتوز

 رایج‌ترین عدم تحمل لاکتوز، حساسیت اولیه به لاکتوز است؛ که با بالا رفتن سن آشکار می‌شود.

به دلیل اینکه نوزاد‌ان‌ برای گوارش شیر مادر نیازمند آنزیم لاکتاز هستند، اکثر افراد در زمان تولد حاوی مقدار فراوانی از این آنزیم هستند. امکان دارد میزان لاکتاز با گذشت زمان کاهش پیدا کند، این اتفاق بیشتر مواقع در نژاد آفریقایی، اسپانیایی و آسیایی دیده شده است.

• حساسیت ثانویه لاکتوز

 حساسیت ثانویه به لاکتوز یکی دیگر از انواع عدم تحمل لاکتوز می‌باشد. بعضی بیماری‌های روده‌ای مثل بیماری التهابی روده، انجام عمل جراحی، بیماری سلیاک و یا آسیب روده کوچک باعث عدم تحمل لاکتوز می‌شوند. در این شرایط وقتی اختلال اصلی درمان می‌شود، مقدار لاکتاز به سطح طبیعی خود بر می‌گردد.

• حساسیت تکاملی یا مادر‌زادی لاکتوز

با درصد پایین، امکان دارد حساسیت لاکتوز مادر‌زادی یا ارثی باشد. انتقال یک ژن ناقص از پدر و مادر دلیل این بیماری است.

زمانی که نوزاد شیر مادر را می‌خورد دچار اسهال می‌شود؛ در واقع به شیر مادر حساسیت پیدا می‌کند. اسهال به دلیل اینکه باعث از دست دادن الکترولیت‌ها و آب بدن می‌شود، ایجاد می‌گردد؛ در این صورت باید فورا معالجه شود. معمولا در این گونه مواقع به جای شیر مادر، شیر بدون لاکتوز پیشنهاد می‌شود.

با همه‌ی این شرایط تولید آنزیم لاکتاز در نوزاد در اواخر بارداری، حداقل از هفته‌ی۳۴‌ام شروع می‌شود، پس امکان دارد حساسیت لاکتاز در کودکان نارس هم دیده شود.

علائم عدم تحمل لاکتوز چیست؟

اگر عدم تحمل به لاکتوز درمان نشود، باعث افزایش اختلال گوارشی می‌شود. امکان دارد بدن فرد به سرعت ۳۰ تا ۶۰ دقیقه بعد از صرف غذا واکنش نشان دهد. از جمله علائم حساسیت به لاکتوز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• گاز
• اسهال
• حالت تهوع
• نفخ
• گرفتگی یا اسپاسم شکمی
• استفراغ
• یبوست
• درد زیر شکم

اما چرا این مشکلات به وجود می‌آید؟

وقتی لاکتوز در روده کوچک گوارش نمی‌یابد، آب به سیستم گوارشی راه پیدا می‌کند و اسهال ایجاد می‌شود. هنگامی که لاکتوز به کولون می‌رسد، باعث ایجاد اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه SCFAs و گاز می‌شوند؛ که از تخمیر این آنزیم توسط باکتری‌ها ایجاد شده و باعث می‌شود که گاز، نفخ و درد ظاهر شوند.

 شدت علائم بر‌اساس میزان تحمل لاکتوز و مقدار مصرف، فرق دارد. البته افراد بیشتر مواقع تحت تاثیر آن قرار نمی‌گیرند؛ زیرا علائم حساسیت به لاکتوز زود‌گذر هستند، به جز در موارد خاص مثلا مصرف مقدار زیاد لاکتوز یا شرایط دیگر.

بیشتر بخوانید: IBS؛ راهکارهایی برای مقابله با سندروم روده تحریک پذیر

مواد غذایی مجاز در حساسیت به لاکتوز

 دست کم ۶۵٪ مردم جهان به سوء جذب لاکتوز مبتلا می‌باشند، یعنی توانایی گوارش لاکتوز را ندارند. این افراد با خوردن فرآورده‌هایی که دارای لاکتوز هستند؛ ممکن است به بیماری‌های جانبی نامطلوب از جمله نفخ، معده درد و اسهال دچار شوند. البته، با رعایت یک رژیم غذایی بدون لاکتوز، می‌توان علائم را برای افرادی که دچار عدم تحمل به لاکتوز هستند، کاهش داد. یک رژیم غذایی سالم و بدون لاکتوز که شامل مصرف بسیاری از غذا‌ها می‌‌شوند، عبارتند از:

• سبزیجات:

کلم بروکلی، اسفناج، کلم پیچ، سیر، پیاز، هیج، کدو سبز، سبزی کولارد، روکولا،

• طیور:

 مرغ، غاز، اردک، بوقلمون

• میوه‌ها:

 توت، هلو، آلو، آناناس، انبه، سیب، پرتقال

• گوشت:

گوشت بره، خوک، گوساله و گاو

• حبوبات:

 لوبیا چشم بلبلی، لوبیا چیتی، عدس، لوبیا سیاه، نخود

• غذا‌های دریایی:

 ماهی قزل آلا، ماهی خال مخالی، آنچوی، خرچنگ، ساردین، ماهی تن، صدف

• تخم مرغ:

 سفیده و زرده تخم مرغ

• فرآورده‌های سویا:

 تمپه، ناتو، میسو، توفو

• فندق دانه‌ها:

دانه کتان، دانه چیا، تخمه آفتابگردان، تخم کدو

• غلات کامل:

کینوا، گندم سیاه، فارو، گندم و جو

• چربی‌های سالم:

روغن زیتون، روغن نارگیل، روغن کنجد، آووکادو

• گیاهان و ادویه جات:

 زرد چوبه، رزماری، ریحان، نعناع، شوید، پونه کوهی

• آجیل:

پسته، گردو، بادام، آجیل برزیلی، فندق، بادام زمینی

• جایگزین‌های شیر:

شیر برنج، شیر جو دوسر، شیر بادام هندی، شیر نارگیل، شیر بدون لاکتوز، شیر بادام، شیر شاهدانه

• نوشیدنی‌ها:

قهوه دم کرده، آب نارگیل، آب میوه، آب و چای

• ماست‌های بدون لاکتوز:

 ماست شیر بادام، ماست بادام هندی، ماست سویا، ماست نارگیل

افرادی که به فرآورده‌های لبنی حساسیت دارند، باید از مصرف محصولات بدون لاکتوز ساخته شده از شیر پرهیز کنند. چرا که امکان دارد دارای پروتئین‌های شیر (آب پنیر یا کازئین) باشند.

مواد غذایی غیر مجاز در حساسیت به لاکتوز

لاکتوز بیشتر مواقع در فرآورده‌های لبنی، مثلا پنیر، کره و ماست یافت می‌شود. همچنین در غذا‌های آماده نیز وجود دارد. فرآورده‌های لبنی بعضی از محصولات لبنی دارای مقدار اندکی لاکتوز می‌باشند؛ که برای بیشتر افراد مبتلا به این بیماری مشکل خاصی را به‌ وجود نمی‌آورند؛ از جمله این محصولات می‌توان به کره اشاره کرد که مقدار کمی لاکتوز دارد و امکان ندارد بدن فرد مبتلا به این بیماری واکنش جدی نشان دهد؛ مگر در مواردی که فرد به میزان زیاد مصرف می‌کند‌‌. البته تقریباً در کره تصفیه شده لاکتوزی وجود ندارد.

بیشتر بخوانید: آب آلوده؛ خطرات جدی مصرف آن، نکاتی که باید بدانیم

 از دیگر فرآورده‌های لبنی که معمولا مقدار کمی لاکتوز دارند؛ می‌توان به ماست ایسلندی(اسکایر)، پنیر‌های کهنه یا سفت، کفیر و خامه غلیظ اشاره کرد.

 افراد ممکن است به بیماری عدم تحمل لاکتوز خفیف دچار شوند ولی همچنان توانایی هضم این غذا‌ها را داشته باشند.

چند مورد از فرآورده‌های لبنی که مصرف آن‌ها در افراد مبتلا به حساسیت به لاکتوز غیر مجاز است شامل موارد زیر می‌باشند:

• پنیر:

 به ویژه پنیر‌های نرم، مانند پنیر خامه‌ای، موزارلا، پنیر دلمه و ریکوتا

• شیر:

همه انواع شیر گاو، گاو‌میش و بز

• ماست یخ زده
• بستنی
• شربت لبنیاتی
• دوغ
• خامه ترش

نحوه تشخیص محصول دارای لاکتوز

 برای تشخیص یک محصول دارای لاکتوز از بدون لاکتوز باید به بر چسب ماده غذایی دقت کنید. از جمله غذا‌های حاوی لاکتوز عبارتند از:

• سس‌ها، سوپ‌ها، سس‌های خامه‌‌ای یا پنیری
• فست فود‌ها
• ترتیلا، کراکر، بیسکوئیت و نان
• سبزیجات خامه‌ای
• محصولات بیک شده و دسر
• آب نبات، از جمله شکلات و شیرینی
• غلات صبحانه
• مخلوط وافل، پنکیک، مافین و کیک
• غلات صبحانه
• گوشت‌های فرآوری شده از جمله بیکن، سوسیس، داگ و ژامبون
• سس سالاد
• چیپس سیب زمینی طعم دار
• قهوه فوری

بیشتر بخوانید: صفر تا ۱۰۰ بیماری سلیاک؛ بیماری خطرناک و رایج دستگاه گوارشی

درمان حساسیت به لاکتوز

• مصرف قرص‌ها یا قطره‌های بدون نسخه دارای آنزیم لاکتاز

در بزرگسالان مصرف قرص‌ها یا قطره‌های بدون نسخه دارای آنزیم لاکتاز، به گوارش فرآورده‌های لبنی کمک می‌کند و باعث درمان حساسیت به لاکتوز می‌شوند.

 قرص‌ها را باید قبل از میان وعده یا قبل از غذا مصرف کنید؛ و قطره را هم می‌توانید به بطری یا پاکت شیر اضافه کنید.

• مصرف ویتامین D

افرادی که به حساسیت لاکتوز مبتلا هستند، باید ویتامین D مصرف کنند.

یکی از عوامل ضروری در لیست رژیم غذایی کودکان، ویتامین D می‌باشد. این ویتامین باعث جذب کلسیم در بدن می‌شود. پس باید کودکانتان را به خوردن مکمل‌های غذایی ویتامین‌ دار تشویق کنید.

سایر راه‌های درمان حساسیت به لاکتوز عبارتند از:

• مکمل‌های آنزیم

مصرف مکمل‌های آنزیم در گوارش لاکتوز کمک می‌کند. این مکمل‌ها به صورت قرص یا قطره قابل دسترسی هستند.

پژوهش‌ها نشان داده است که تا‌ثیر‌گذاری مکمل‌های آنزیم برای افراد مختلف، به نسبت ممکن است فرق داشته باشند. ولی برای برخی از افراد، تاثیر‌گذاری مکمل‌‌ها‌ی آنزیم لاکتاز بیشتر است.

• پرو‌بیو‌تیک یا پربیو‌تیک

پرو‌بیوتیک‌ها میکرو‌ارگانیسم‌هایی هستند، که مصرف آن‌ها، برای بدن بسیار مفید می‌باشد.

پربیوتیک‌ها گونه‌ای از فیبر‌ها هستند؛ که مواد غذایی باکتری‌های موجود در روده‌ها به شمار می‌روند. در روده‌ها این باکتری‌ها، در اکثر مواقع به گوارش برخی مواد کمک می‌کنند.

بیشتر بخوانید: پروبیوتیک‌؛ ارتباط آن با ۴ بیماری شایع و هر آنچه باید بدانیم

اغلب مصرف هر دوی پروبیوتیک و پربیوتیک باعث کاهش نشانه‌های حساسیت به لاکتوز می‌شوند، هرچند تاکنون مطالعه و آزمایش‌های جدی و بزرگی در این زمینه انجام نشده است.

تست تشخیص تحمل لاکتوز

از جمله روش‌های تشخیص حساسیت به لاکتوز می‌توان به تست تشخیص تحمل لاکتوز اشاره کرد. این آزمایش‌ها را به گروه‌های متفاوت تقسیم بندی کردند، اما دو تست رایج‌تر آن عبارتند از:

• تست تنفسی:

این تست برای اندازه‌گیری مقدار هیدروژن موجود در نفس انجام می‌شود. در این تست فرد باید مقداری لاکتوز مصرف کند و بعد از چند ساعت ‌هوای بازدمی آن اندازه‌گیری می‌شود. زمانی که لاکتوز در روده کوچک گوارش نشود، باکتری‌های روده با تجزیه این قند، هیدروژن را آزاد می‌‌کنند؛ تا به خون و دستگاه تنفس راه پیدا کند.

دقت کنید که تست‌های تحمل لاکتوز شیر باید تحت نظارت پزشک باشند.

• تست تحمل لاکتوز:

تست تحمل لاکتوز برای تشخیص مقدار لاکتوز در قند خون انجام می‌شود؛ که در این حالت، فرد باید بعد از یک شب عدم مصرف لاکتوز، مقداری از آن را همراه یک محلول خوراکی مصرف کند. سپس بعد از چند ساعت مصرف لاکتوز شیر، نمونه‌های تشخیصی از ادرار و همچنین نمونه‌های خونی او بررسی می‌شود.

 این تست نیز باید توسط پزشک‌ انجام شود.

جمع بندی

در این مقاله به بررسی حساسیت به لاکتوز، علائم و راه‌های درمان آن پرداختیم.

 لاکتوز به جذب بعضی مواد معدنی کمک می‌کند. این مواد معدنی باعث افزایش سلامت انسان می شوند. اما افرادی که توانایی گوارش لاکتوز موجود در شیر را ندارند، دچار اختلال عدم تحمل لاکتوز هستند که ممکن است علائم نامطلوب و ناخوشایند برای فرد ایجاد کنند. این علائم ممکن است به سرعت بعد از مصرف غذا ظاهر شوند.

حدود ۶۵٪ از مردم مبتلا به عدم تحمل لاکتوز و حساسیت به لاکتوز هستند.

 بهترین راه مقابله با این بیماری، داشتن رژیم غذایی مناسب است.