این روزها بیماری‌ها یک دغدغه شده و خیلی از درمان‌های ما حکم پلاسبو (Placebo) دارند؛ حالا این کلمه به چه معناست و چه کاربردی برای ما دارد، موضوع جذابی است که برای دوست‌داران علم پزشکی می‌تواند تکان‌دهنده باشد. در این مقاله به موضوع‌های مشابهی مانند سندروم روپوش سفید می‌پردازیم، پس با نیتروطب همراه باشید و این مقاله را تا پایان دنبال کنید.
پلاسبو به چه معناست؟
پلاسبو یا دارونما یک پدیده‌ی پزشکی است که درمان تمام بیماری‌ها را تحت تاثیر قرار داده و در تمام پژوهش‌های پزشکی دخیل است؛ این پدیده، صحبت هر روز در حداقل یکی از دانشکده‌های پزشکی است؛ پس اهمیت آن بالاست و دانستن راجع به آن باید جالب باشد.
این پدیده گویای بخش روانی درمان بیماری‌ست و در اینجا بیمار با دریافت داروی کم یا حتا بدون دریافت داروی مربوط درمان می‌شود!! بله درست شنیدید، بیمار بدون دریافت دارو درمان می‌شود، اما چگونه؟ تصور کنید، شما پیش پزشک می‌روید و ویزیت پزشک و دارویی که به‌هیچ وجه ارتباطی با بیماری شما ندارد، باعث درمان بیماری شما می‌شود؛ این اتفاق حتا در تجویز کسانی که پزشک نیستند نیز اتفاق می‌افتد.
در دنیای پزشکی بیشترین پلاسبوهایی که مورد استفاده قرار می‌گیرند، آب‌نمک به‌جای آمپول‌ها، قرص قندی به جای قندها، آرد گندم به‌جای محتوای کپسول‌ها هستند.
در پژوهش‌های پزشکی، پلاسبو همیشه در نظر گرفته‌می‌شود؛ اثربخشی یک دارو با تاثیر پلاسبو مقایسه می‌شود و اگر نتیجه‌های درمان با پلاسبو و داروی مورد آزمایش نزدیک باشد، آن دارو رد می‌شود؛ ولی این حالت از کجا می‌آید؟
پلاسبو چگونه کشف شد؟
کشف پلاسبو و اختصاص نام به آن در قرن هجدهم اتفاق افتاد و در مورد علم پزشکی نبود ولی نگرش به این موضوع در سال ۱۹۵۵ و در آزمایش فردی به نام Henry K. Beecher بحث داغ علم پزشکی شد؛ او در این مقاله از کلمه‌ی “پلاسبوی قدرمت‌مند” استفاده کرد که در اصل Case Report بود، او متخصص بیهوشی بود و در عمل‌های جراحی سربازان مجروح آمریکایی شرکت می‌کرد، زمانی مسکن قوی مورد استفاده آن‌ها، یعنی مورفین تمام شده‌بود و دارویی برای آرام‌کردن درد سربازان نداشتند، در این زمان یکی از پرستاران مقداری نرمال سالین در سرنگ کشید و به سرباز تزریق کرد.
بیچر در کمال تعجب دید که آب‌نمک تزریق‌شده، سرباز را آرام کرد؛ او راهی برای توجیه چنین چیزی پیدا نکرد و سایر سربازان هم این اثر را دید و مشاهده‌های خود را در این مقاله منتشر کرد، او نتوانست دلیل علمی برای این اتفاق پیدا کند؛ ولی سر آغاز یک اتفاق بزرگ علمی در پزشکی شد، به‌طوری که تمام پژوهش‌های دارویی بعد خود را تحت تاثیر قرار داد.
علت این پدیده به‌طور دقیق مشخص نیست، ولی احتمال‌هایی مطرح است که در ادامه به آن می‌پردازیم.
بیشتر بخوانید: رمزهای رفع بی اشتهایی کودکان؛ از شگفتی‌های روانی تا راهکارهای تغذیه‌ای
شرطی شدن علت احتمالی و قوی پلاسبو
شرطی‌شدن یک اتفاق پیچیده است و نیاز به زمان و استمرار دارد؛ این واقعه به این معناست که شما به‌دلیل مواجه‌ی پی‌درپی دو اتفاق، به‌صورت ناخوداگاه ارتباطی معقول یا غیرمعقول ایجاد کنید. به‌طور مثال، در یک حیوان، اگر همیشه یک زنگ را قبل از غذا دادن به آن به صدا درآورید، بعد از مدتی آن حیوان به دنبال شنیدن صدای زنگ، منتظر دریافت غذا خواهدشد و حتا سیستم گوارشی آن برای هضم غذا فعال می‌شود.
این آزمایشی بود که بر اساس آن، شرطی‌شدن توضیح داده‌شد، مثال‌های زیادی می‌تواند در زمینه باشد، جالب‌ترین آن‌ها یک آزمایش است که در رابطه با اثر انسولین در موش‌ها بود.
تزریق انسولین به حیوان سالم باعث افت قند و تشنج به‌دنبال افت قند می‌شود؛ بعد از مدتی، موش‌ها به‌دنبال هر تزریق، حتا دریافت آب‌مقطر دچار تشنج می‌شدند، یعنی بدن آن‌ها هر نوع تزریق را به دریافت انسولین تفسیر می‌کرد و حتا افت قند آزمایشگاهی در آن‌ها به‌وجود آمد.
مراجعه مرتب به علت‌های متفاوت و دریافت دارو که به بهبود بیماری شما انجامیده‌است، خود محرکی شده تا مراجعه به پزشک و دریافت دارو را برابر با درمان‌شدن بدانید. گاهی مردم به دریافت دارو معتاد می‌شوند و برای فقط دریافت دارو و ارضاشدن این حس نیز به پزشک مراجعه می‌کنند.
پلاسبو در حیوانات هم وجود دارد؟
این موضوع در حیوان‌ها هم مشاهده می‌شود، در پژوهش‌ها از سال ۱۹۹۹ برای درک چنین موضوعی شروع شده و نتیجه‌ی آن در کتاب‌های دام‌پزشکی نیز موجود است. به‌عنوان مثال در یک تحقیق میزان اثر پلاسبو بر تشنج در سگ‌ها بررسی شد و نتیجه‌ی بسیار عجیبی داشت.
در یک متاآنالیز بر پایه‌ی ۳ بررسی دام‌پزشکی بر روی ۳۴ قلاده سگ در مجموع که مبتلا به تشنج بودند، بررسی‌ها روی ۲۸ قلاده با پلاسبوهای متفاوت انجام شد و نتیجه نشان داد که بررسی‌های نوار مغزی ۲۲ قلاده از این ۲۸ قلاده سگ با دریافت پلاسبو و بدون دریافت درمان اصلی، میزان فعالیت تشنجی در مغز این سگ‌ها کاهش داشته‌است. ولی چرا شرطی‌شدن علت احتمالی پدیده‌ی پلاسبوست؟
جواب این سوال این است که گاهی بدون مراجعه قبلی به پزشک یا مراجعه به کسانی که پزشک نیستند و به‌طور مثال آشنایان، ماده‌ای مصرف کنید و اثر پلاسبو از آن‌ها بگیرید، با وجود این‌که پیش از آن دارویی از آن‌ها نگرفتید؛ این پیشنهاددهنده‌ها در ناخودآگاه شما به عنوان پزشک شناخته‌نمی‌شود چون سیستم ویزیت پزشکی ندارد، ولی شما از آن‌ها اثر پلاسبو دریافت می‌کنیذ.
پلاسبو چه ویژگی هایی دارد؟
دارونماها باید دارای یک سری ویژگی‌هایی باشند که مصرف‌کننده حس دریافت دارو داشته‌باشد، در پژوهش‌ها هم یک نفر مسوول دادن دارو و دارونماست که خود او اطلاعی از این‌که کدام دارو است و کدام دارونما ندارد تا حتا این فرد مصرف‌کنندگان را از محتوای بسته اگاه نکنند، بسته‌های دارویی دارای کدی هستند که در نهایت بر اساس آن‌ها مشخص می‌شود که این بسته دارو بوده است یا دارونما، به‌عنوان مثال، بسته‌های گروه سبز دارو هستند و آبی پلاسبو یا گروه یک دارو دریافت می‌کنند و گروه ۲ دارونما و…
در اینجا چند ویژگی از ویژگی‌هایی که پلاسبو باید داشته‌باشد را به شما می‌گوییم:
- نوع فرمولاسیون دارو باید یکسان باشد، یعنی اگر دارو کپسول است، پلاسبو هم باید کپسول باشد یا هر دو شربت باشند و…
- از لحاظ ظاهری باید مشابه دارو باشند، یعنی هم‌رنگ، هم‌اندازه و حتا عدد و شیارهای موجود در آن‌ها باید مشابه باشد.
- در بسته‌های دارویی مشابهی باید باشند، یعنی هر دو در قوطی‌های هم‌رنگ و هم‌اندازه و هم‌شکل باشند.
در نهایت باید گفت تنها تفاوت دارو و پلاسبو فرمول شیمیایی آن‌هاست. پلاسبو در نهایت نتیجه‌های تعجب‌براگیزی ایجاد می‌کنند، در پژوهش‌های درمانی بیماریهای جدی مانند سرطان، تشنج، دیابت و… اثر دارد و تعدادی زیادی از آمار پژوهش‌ها درمان به‌دنبال مصرف پلاسبو را نشان می‌دهد.
پلاسبو چه کاربردهایی دارد؟
شاید تا اینجای مطلب شما دید بدی از پلاسبو داشته‌باشید و آن را یک دروغ تلقی کنید؛ ولی در حقیقت این پدیده یکی از شایع‌ترین و کمک‌کننده‌ترین درمان‌هاست. بر اساس این پدیده امروزه درمان‌ها زیادی برای ترک پیشنهاد داده‌می‌شود. در اینجا به چند نمونه از این کاربردها اشاره می‌کنیم.
- نیاز به دریافت دوز کمتر دارو و کاهش وابستگی شیمیایی به دارو در بیماریهای مزمن
- کاهش عارضه‌های جانبی مصرف دارو در کوتاه‌مدت و بلندمدت به دلیل نیاز به دوز کمتر دارو
- استفاده از سیگار خاموش برای ارضای حس سیگار کشیدن که در نهایت باعث کاهش عارضه‌ها ورود مواد سمی سیگار به بدن می‌شود
- استفاده از سیگارهای الکتریکی به‌جای سیگار
پدیده های دیگر مشابه نیز وجود دارد؟
دنیای علم پزشکی پر از ماجراهای عجیب و هیجان‌انگیز است، از این ماجراها می‌توان Nocebo, White Coat Syndrome, Masked Hypertension اشاره کرد. در ادامه به‌طور خلاصه در رابطه با آن‌ها صحبت می‌کنیم
نوسبو برادر پلاسبو
نوسبو یا Nocebo زمانی اتفاق می‌افتد که شما در رابطه با عارضه‌های جانبی یک دارو به بیمار هشدار می‌دهید؛ در تحقیق‌ها دیده‌شده که با گفتن عارضه‌های جانبی از سوی پزشک به بیمار، احتمال بروز این عارضه‌ها بالاتر می‌رود. حتا مطالعه‌ی بروشور دارو می‌تواند این حالت را ایجاد کند؛ از این رو پیشنهاد می‌شود توضیح در رابطه با عارضه‌های جانبی دارو را همراهان بیمار بخوانند و در صورت مشاهده‌ی عارضه‌های خطرناک، مصرف دارو را قطع کنند و به اورژانس یا نزدیک‌ترین پزشک مراجعه کنند؛ در صورت بروز عارضه‌ی غیراورژانسی هم در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید.
سندروم روپوش سفید و فشار خون ماسکه ۲ برادر دیگر در این زمینه
این پدیده‌ها در خیلی در مطب‌های پزشکی شناسایی می‌شوند و بیشتر در زمینه‌ی فشار خون اتفاق می‌افتد؛ در این پدیده‌ها بین اندازه‌ی فشار خون در مطب یا مرکز بهداشتی-درمانی با اندازه‌ی فشار خون در منزل تفاوت وجود دارد.
- سندروم روپوش سفید: در سندروم روپوش پزشکی نشانه‌های بیماری در مطب پزشک بیشتر بروز پیدا می‌کنند؛ این ممکن است در زمینه‌ی هر بیماری‌ای باشد و البته چند مورد دیگر نیز می‌توانند این حالت را ایجاد کنند که احتمال آن‌ها بیشتر است به جز فشار خون. در سندروم روپوش سفید، فشار خون بیمار در مطب از منزل بیشتر است.
- فشار خون ماسکه: برخلاف مورد قبل، در فشار خون ماسکه، فشار خون فرد در منزل بیشتر از زمانی که در مطب یا مرکز درمانی است، اندازه‌گیری می‌شود.
این‌ها دو تشخیص در پزشکی هستند که در کنار فشار خون بالای مزمن قرار می‌گیرند و سیر درمانی متفاوتی دارند؛ برای تشخیص هم باید سه نوبت فشار خون در منزل به‌صورت استاندارد اندازه‌گیری شود و در نوبت ویزیت هم جداگانه اندازه‌گیری شود، یا بیمار هولتر فشار خون شود تا تشخیص نهایی شود و درمان پایه‌گذاری شود.
اگر امکان مراجعه مرتب برای اندازه‌گیری فشار خون خود را ندارید یا برای شما هولتر فشار خون تجویز شده، می‌توانید با مراجعه به بخش اجاره تجهیزات از نیتروطب استفاده کنید.
