تصور کنید که برای درمان بیماری مثل فتق عمل جراحی داشتید. جراحی موفقیت‌آمیز انجام شده و شما از بیمارستان مرخص شدید. مدتی می‌گذرد که دوباره احساس درد در ناحیه‌ی عمل‌شده می‌کنید و با دیدن یک برآمدگی غیرطبیعی شوکه می‌شوید! این بیرون‌زدگی بازهم فتق است که امروزه جزو رایج‌ترین عمل‌های جراحی است. این فتق ایجاد شده، فتق برشی یا هرنی محل عمل گفته میشود. در این مقاله با نیتروطب همراه باشید تا به شما دانش کافی درمورد این بیماری را بدهیم.
فتق یا هرنی چیست؟
به دلیلهای مختلف، ممکن است دیواره‌ی شکم شما ضعیف شود، در این حالت برخی اندام‌ها با فشار از قسمت ضعیف دیواره عبور می‌کنند و ازمحل آناتومیکی خود جابه‌جا می‌شوند. این بیرون‌زدگی را به‌اصطلاح عامیانه فتق و در پزشکی هرنی می‌نامند.
ممکن است فتق شما امکان جابه‌جاشدن داشته‌باشد؛ یعنی پزشک با فشار دست، این بیرون‌زدگی را به داخل برگرداند یا در هنگام درازکشیدن، فتق به‌طور خودبه‌خود کوچک شود.دسته‌ای دیگر از فتق‌ها این امکان را ندارند؛ از آن‌جایی که بخشی از روده از محل آناتومیکی خود خارج شده و منجربه بیرون‌زدگی شده‌است، این هرنی بسیار سفت و بازگرداندن آن به‌جای خود بسیار سخت است. اگر شما به این نوع فتق دچار شده‌اید( که نشانه‌ی ظاهری آن وجود برآمدگی تیره با درد شدید است)، سریع به پزشک مراجعه کنید؛ چراکه ممکن است منجربه انسداد روده شود که بسیار خطرناک است.
چرا دچار فتق شده ام؟
دلیلهای متفاوتی می‌تواند دیواره شکم یا بدن شما را ضعیف کند؛ این دلیل‌ها را به‌صورت عمومی پیشتر بررسی کرده‌ایم؛ اما الان می‌خواهیم درمورد هرنی محل جراحی صحبت کنیم.
در صورتی که شما عمل جراحی به‌خصوص جراحی‌های اورژانسی در ناحیه شکم انجام داده‌اید، به احتمال ۱۰ تا ۱۵ درصد ممکن است به فتق برشی دچار شوید. بیشترین آمار ابتلا به هرنی محل جراحی حدود سه تا شش ماه بعد از جراحی است؛ البته که در خارج از این بازه نیز می‌تواند رخ بدهد.
چند نکته می تواند احتمال هرنی محل عمل را زیاد کند:
- واردشدن فشار بیش‌ازحد به شکم، درحالی که هنوز به‌طور کامل خوب نشده‌اید
- بارداری قبل از بهبودی کامل
- انجام فعالیت‌های سنگین بعد از عمل جراحی
- اگر شما جراحی اورژانسی داشتید
- اگر برش جراحی شما بزرگ بوده‌است
- بخیه‌های شما به‌درستی انجام نشده‌باشد: اگر جراح در هنگام بخیه‌زدن دقت کافی نداشته‌باشد، ممکن است لبه‌های برش به‌خوبی درامتداد هم قرار نگیرند و درنتیجه، درز داشته‌باشد. بنابراین کیفیت کار تیم جراحی نیز در بروز هرنی محل عمل نقش دارد.
- عفونت زخم
- بیماری‌های زمینه‌ای مثل نارسایی کلیوی، دیابت، بیماری‌های ریوی یا بیماری‌های خودایمنی
- سن و جنسیت: مردان بالای ۶۰ سال احتمال بیشتری برای فتق دارند.
- چاقی
- سیگارکشیدن
- مصرف داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی یا استروییدها
نشانه های هرنی محل جراحی
بارزترین نشانه هرنی، بیرون‌زدگی ظاهری یک توده در محل برش جراحی یا نزدیک آن است؛ به‌خصوص هنگامی که عضله‌های خود را منقبض می‌کنید. به‌طور مثال ایستادن، بلندکردن وسیله‌ای سنگین یا سرفه‌کردن واضح‌تر است.
در کنار آن، نشانه‌های زیر می‌تواند در بیمار ایجاد شود:
- تب
- حالت تهوع و استفراغ
- درد و سوزش در نزدیکی فتق
- درد شکم
- تاکی کاردی (افزایش بیش از حد ضربان قلب)
- اسهال یا یبوست
در کنار این نشانه‌های ظاهری، پزشک می‌تواند برای اطمینان درخواست عکس‌برداری مثل سونوگرافی را بدهد.
فتق را چگونه تشخیص می‌‍دهند؟
بیشتر فتق‌ها را می‌توان در معاینه بالینی تشخیص داد. در بعضی حالت‌ها فتق در حالت ایستاده قابل مشاهده است. اگر می‌خواهید آن را احساس کنید، دست خود را درست روی آن قرار دهید و سپس پایین بیاورید. برجستگی آن را در این حالت به‌وضوح احساس خواهیدکرد.
هرنی همواره به‌صورت غده یا حالت برجستگی دیده نمی‌شود. گاهی ممکن است هیچ نشانه‌ی ظاهری نداشته‌باشد و به‌صورت اتفاقی در عکس‌برداری‌های پزشکی مثل سونوگرافی یا سی‌تی‌اسکن تشخیص داده شود. برای تشخیص انسداد احتمالی نیز عکس با اشعه X درخواست میشود.
درمان هرنی
فتق به‌خودی‌خود ازبین نمی‌رود و درمان آن با جراحی است؛ حتا اگر فتق به خاطر جراحی قبلی ایجاد شده‌باشد، درمان آن با عمل جراحی است.
البته در هرنی‌های کوچک، اگر برای شما بی‌خطر باشد پزشک ممکن است آن را رها کند و نیاز به جراحی نباشد. اما اگر در شما درد ایجاد می‌کند باید برای عمل جراحی آماده شوید. تا رسیدن روز جراحی، پزشک شما ممکن است برای شما درمان حمایتی تجویز کند. این درمان حمایتی، کمربندهای مخصوصی است که با ایجاد فشار بر روی شکم شما، مانع از بیرون‌زدن و بدترشدن فتق میشود. اگر هرنی شما طوری باشد که پزشک احتمال انسداد روده را بدهد، شما به‌صورت اورژانسی باید در فهرست جراحی قرار بگیرید.
جراحی فتق
دو روش جراحی وجود دارد:جراحی باز و بسته (لاپاراسکوپیک) که با توجه به شرایط شما و امکانات بیمارستان، پزشک می‌تواند هرکدام را برای شما انجام دهد.
جراحی به روش باز (open)
در این حالت یک برش با چاقوی جراحی روی بدن شما ایجاد میشود که اندازه‌ی آن بسته‌به نظر پزشک، نوع و محل فتق می‌تواند بزرگ یا کوچک باشد. ترجیح پزشک بر ایجاد برش با اندازه‌ی کوچک است؛ زیرا احتمال فتق دوباره و عفونت را کاهش می‌دهد.
جراحی به روش بسته یا لاپاراسکوپیک
این جراحی با ایجاد چند برش بسیار کوچک بر روی شکم انجام میشود. ابزار جراحی لاپاراسکوپیک شامل ابزارهایی با طول بلند هستند که از طریق برش‌های ایجاد شده وارد حفره شکم میشود. یکی از این ابزارها، دوربینی است که به جراح امکان دید داخل شکم را می‌دهد. بعد از ایجاد برش، دستگاه لاپاراسکوپیک گاز CO2 را به درون فضای شکم می‌دمد تا شکم باد کرده و دید بهتری ایجاد شود. سپس جراح با استفاده از ابزار مخصوص لاپاراسکوپیک جراحی را انجام می‌دهد.
با وجود مزیت بالای جراحی لاپاراسکوپیک نسبت به روش باز (به‌دلیل احتمال عفونت کمتر)، روش لاپاراسکوپیک برای بسیاری از بیماران دچار فتق‌های بزرگ که دچار انسداد شده‌اند انجام‌ناپذیر است.
عارضه‌های هرنی
جدی‌ترین عارضه‌ی فتق محل جراحی، انسداد روده و نکروز بافت‌های آن محل است که تهدید جدی برای سلامت شماست. زمانی که هر بافتی (روده، عضله یا …) از محل آناتومیکی خود خارج شود و از جدار (دیواره) شکم عبور کند، فشار زیادی به آن وارد و دچار اختلال در خون‌رسانی میشود. این وضعیت درصورتی که برای روده پیش بیاید، بسیار خطرناک‌تر است؛ زیرا انسداد روده یک وضعیت اورژانسی و تهدیدکننده‌ی سلامت شماست.
پارگی هرنی نیز گزینه‌ای است که احتمال رخ‌دادن آن بسیار کم است، اما به‌هرحال باید آن را در نظر گرفت.
کلام آخر
فتق برشی یا هرنی محل عمل زمانی ایجاد میشود که قسمتی از برش جراحی به درستی بسته نشود؛ درنتیجه، باعث ضعیف‌شدن عضله‌های دیواره شکم و بیرون‌زدگی اندام‌های داخلی شکم میشود. فتق مدل‌های مختلفی دارد که شایع‌ترین آن هرنی محل عمل و جزو جراحی‌های به‌نسبت رایج است. پیشگیری قطعی برای این بیماری وجود ندارد؛ فقط دقت کنید که اگر به‌تازگی عمل جراحی در ناحیه شکم انجام داده‌اید، تا بهبودی کامل از انجام هرگونه فعالیت سنگین پرهیز کنید.
