رادیولوژی یا علم تصویربرداری، شاخه‌ای از رشته پزشکی است که با انرژی تابشی در تشخیص و درمان بیماری‌های خاص کاربرد دارد، قبل از کشف و ظهور رادیولوژی، پزشکان فقط می‌توانستند خارج از بدن بیمار را معاینه کنند و از اتفاق‌هایی که در اندام‌های داخلی بیمار می‌افتاد بی‌خبر بودند؛ اما بعد از ظهور این رشته آن‌ها توانستند آنچه را که در بدن بیمار اتفاق می‌افتد را مشاهده و بررسی کند.
انجام رادیولوژی به تشخیص مشکلاتی که تهدید کننده سلامتی شما هستند کمک می‌کند، همچنین برای روند درمان برخی بیماری‌ها بسیار موثر است، انکولوژست‌ها برنامه درمانی بیماران سرطانی را تجویز می‌کنند و از پرتو درمانی برای درمان سرطان‌ها استفاده می‌کنند و پیشرفت بیماری را نیز در نظر می‌گیرند.
رادیولوژیست کیست؟
رادیولوژیست‌ها پزشکانی هستند که برای کمک به تشخیص و درمان بیماری‌ها از داخل بدن شما عکس می‌گیرند سپس از این تصاویر برای تشخیص و درمان بیماری یا آسیب انسانی استفاده می‌کنند این تصاویر پزشکی با روش‌های مختلفی گرفته می‌شوند از جمله اشعه ایکس، CT Scan، MRI، سونوگافی و آنژیوگرافی.
انواع روش‌های تصویربرداری عبارتند از:
- اشعه ایکس
احتمالا تا به حال در دندان‌پزشکی رادیوگرافی برای دندان خود انجام داده‌اید، تصویربرداری با استفاده از اشعه ایکس نیز به همین سادگی است، ممکن است بعد از یک تصادف رانندگی، مشکل تنفسی، ذات الریه، سرطان ریه یا سایر بیماری‌ها به عکس رادیوگرافی نیاز داشته باشید.
هشدار!! اشعه ایکس برای زنان باردار خطرناک است و ممکن است باعث بروز ناهنجاری‌هایی در جنین شود؛ انجام رادیولوژی و سی تی اسکن با استفاده از اشعه ایکس در دوران بارداری ممنوع است مگر در شرایط خاص و تجویز پزشک، همچنین ام آر آی نیز در ۳ ماه اول بارداری توصیه نمی‌شود، پس اگر باردار هستید حتما از قبل به پزشک خود اطلاع دهید.
- سی تی اسکن
سی تی اسکن نگاه دقیق‌تری به بدن شما نسبت به اشعه ایکس می‌دهد، پرتوهای اشعه ایکس دور بدن شما می‌چرخند تا اندام‌ها، استخوان‌ها و سایر قسمت‌های بدن شما را از زوایای مختلف مشاهده کنند، در این روش شما روی یک تخت دراز می‌کشید و سپس به داخل یک تونل کوتاه و با انتهای باز وارد می‌شوید.
رادیولوژیست شما ممکن است از این روش برای بررسی شکستگی‌های پیچیده استخوان، عفونت، خونریزی داخلی، اندازه تومور و دلایل دیگر استفاده کند؛ برای انجام برخی سی تی اسکن‌ها ممکن است لازم باشد ماده یا دارویی را استفاده کنید تا تصویر حاصل از آن واضح‌تر شود.
بیشتر بخوانید: سی تی اسکن (CT-Scan) و ۷ کاربرد شگفت انگیز آن!
- سونوگرافی
سونوگرافی بیشتر به‌خاطر عکس از نوزادان در شکم مادرشان معروف است، سونوگرافی به دلیل استفاده از امواج صوتی برای جنین عوارضی ندارد، سونوگرافی از امواج صوتی برای کمک به تشخیص دقیق قلب، تورم، عفونت‌ها، تومورها و موارد دیگر استفاده می‌شود.
بیشتر بخوانید: سونوگرافی؛ روشی ساده برای تشخیص ۹ بیماری مهم
- فلوروسکوپی
برای مشاهده و بررسی اعضای بدن مانند قلب، روده، رگ‌های خونی، دستگاه ادراری و توده‌های غیر عادی در بافت‌ها از این روش استفاده می‌شود؛ در فلوروسکوپی از مواد رادیو اکتیو استفاده می‌شود، به این صورت که بیمار باید ماده رادیو اکتیو را ببلعد تا پزشک بتواند تصاویر واضحی از اندام‌های بیمار را مشاهده کند.
- ام آر آی
MRI از امواج رادیویی و میدان مغناطیسی برای مشاهده داخل بدن شما استفاده می‌کند، آن‌ها به پزشک شما اجازه می‌دهند تا بافت نرم پشت یا داخل استخوان‌های شما را بهتر ببیند، به‌خصوص برای اسکن مغز و نخاع یا برای پارگی رباط یا تومورها مفید است، اگر باردار هستید، قطعات فلزی یا ایمپلنت‌های الکترونیکی دارید مانند:
- زانو مصنوعی یا مفاصل دیگر
- پر کردن یا بریچ دندان
- سمعک
- ضربان ساز
بهتر است که در صورت داشتن این موارد، آن‌ها را به پزشک خود اطلاع دهید؛ ممکن است پزشک شما از روش‌های دیگر یا همین روش به‌طور خاص برای شما استفاده کند.
بیشتر بخوانید: MRI یا ام آر آی چیست؟ + ۷ کاربرد رایج آن
- اسکن PET (ذرات رادیواکتیو)
PET نوعی تصویربرداری پزشکی هسته‌ای است، که از مقدار کمی مواد رادیو اکتیو برای بررسی داخل بدن شما در سطح مولکول‌ها استفاده می‌کند؛ بنابراین اسکن PET ممکن است سرطان یا مشکلات قلبی و عروقی، مغز، اعصاب و اندام دیگر را قبل از سایر آزمایشات تصویربرداری تشخیص دهد، معمولا چند ساعت قبل از آن باید از خوردن و نوشیدن هر چیزی غیر از آب خودداری کنید.
به‌طور کلی در این روش از مواد رادیو اکتیو جهت تشخیص و درمان بیماری‌ها استفاده می‌شود، به بیمار ماده رادیو اکتیو تزریق می‌شود تا هر گونه بیماری مربوط به اندام‌های مختلف بدن تشخیص داده شود، از پزشکی هسته‌ای PET برای عملکرد قلب، تعیین مراحل سرطان و جریان خون استفاده می‌شود.
برای انجام برخی روش‌ها و آزمایش‌ها ممکن است پزشک از شما بخواهد تا از مصرف برخی غذاها، داروها و نوشیدنی‌ها اجتناب کنید، اگر باردار هستید یا قصد بارداری دارید، بهتر است که از قبل با پزشک خود این مورد را در میان بگذارید، در این صورت پزشک شما یا از این روش برای شما استفاده نمی‌کند و یا ممکن است از اشعه ایکس و سی تی اسکن از اشعه با دوز پایین استفاده کند، تا از قرار گرفتن کودک در معرض هر گونه آسیب و خطر احتمالی جلوگیری کند.
چه زمانی به رادیولوژیست نیاز داریم؟
اگر پزشک شما برای تصویربرداری یا درمان‌های تخصصی خاص به کمک نیاز داشته باشد، با کمک یک رادیولوژیست با استفاده از تصویربرداری‌های مختلف اطلاعاتی را کسب نموده و برای درمان تخصصی اقدام می‌کنند.
برخی از مهم‌ترین دلایل رایجی که ممکن است به یک رادیولوژیست نیاز داشته باشید شامل موارد زیر می‌باشند:
- عفونت‌ها
- حوادث مختلف (مثل تصادف‌های رانندگی)
- وجود اجسام خارجی در بدن
- غربالگری سرطان یا تومور
- عضله پاره شده
- استخوان شکسته
- بارداری
- انسداد شریان‌ها یا سایر رگ‌ها
مزایای رادیولوژی
شرایط و بیماری‌های زیادی وجود دارند که برای تشخیص و درمان به تصویربرداری رادیولوژی نیاز دارند، از مهم‌ترین مزایای رادیولوژی عبارتند از:
- تشخیص و درمان دو علت مرگ و میر در دنیا (سرطان‌ها و بیماری‌های قلبی و عروقی)
- صرف کم‌ترین زمان برای تشخیص بیماری‌ها
- دقت زیاد
- تسریع تشخیص بیماری‌ها از یکدیگر
- تشخیص بیماری‌ها با کم‌ترین عارضه ممکن
ارائه تصویرهای دقیق از چند نقطه بدن، اطلاعات دقیقی را در خصوص عملکرد اندام‌های بدن در اختیار پزشک قرار می‌دهد، پزشک نیز با مشاهده آن تصاویر قدرت تصمیم‌گیری بهتری پیدا می‌کند و این موضوع به درمان سریع‌تر بیمار کمک زیادی می‌کند.
تشخیص مهم‌ترین بیماری‌ها با رادیولوژی
رادیولوژی با دقت زیادی که دارد در تشخیص حیاتی‌ترین بیماری‌ها کاربرد دارد، از مهم‌ترین بیماری‌هایی که می‌توان با انجام رادیولوژی آن‌ها را تشخیص داد عبارتند از:
- سکته مغزی
- نارسایی کلیه
- کیست کلیه
- سنگ کلیه و مثانه
- انواع مختلف سرطان‌ها
- ذات الریه و بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD)
- آرتروز و پوکی استخوان
- آلزایمر و مشکل زوال عقل
- کم‌خونی
- آپاندیسیت
- لخته شدن خون و بیماری شریان محیطی (PAD)
- تومورهای مغزی
و…
بیشتر بخوانید: ۱۲ نشانه کم‌خونی که حتما باید بدانید
نکاتی که باید در خصوص رادیولوژی بدانیم
۱. خطرات رادیولوژی:
الف) عوارض جمعیتی: استفاده بی‌رویه و بی‌احتیاطی از تصاویر پرتوزایی ممکن است منجر به افزایش خطر ابتلا به سرطان در جامعه شود.
ب) خطر ایجاد آسیب در بافت‌های سالم: تشعشعات پرتوزایی ممکن است بافت‌های سالم را تحت تأثیر قرار داده و آسیب وارد آن‌ها کند.
ج) خطر بیماری‌های پرتوزایی: استفاده بیش از حد از تصاویر پرتوزایی می‌تواند باعث بروز بیماری‌های مرتبط با تشعشع شود، مانند اصابت با سرطان.
۲.احتیاط‌های مرتبط با استفاده از تصاویر پرتوزایی:
الف) استفاده بهینه و معقول: استفاده از تصاویر پرتوزایی باید به منظور تشخیص و درمان موارد لازم صورت گیرد و باید از آن در موارد غیرضروری کاسته شود.
ب) استفاده از دز پرتوی کمتر: تنظیم دز پرتوی استفاده شده به گونه‌ای که حداقل خطر برای بیمار و کارکنان رادیولوژی تهیه شود، بسیار حائز اهمیت است.
ج) استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته: استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته و دستگاه‌های با کیفیت برای تصویربرداری پرتوزایی، کاهش خطرات مرتبط با تشعشع را ممکن می‌سازد.
۳.آموزش و آگاهی کارکنان:
الف) آموزش به کارکنان: کارکنان رادیولوژی باید آموزش‌های لازم را درباره استفاده صحیح از تصاویر پرتوزایی و رعایت اصول ایمنی در این زمینه دریافت کنند.
ب) پوشش محافظ: استفاده از پوشش محافظ، مانند لباس‌های سرپوشیده و دستکش‌های مناسب، برای کاهش تماس مستقیم با تشعشعات و حفاظت از کارکنان بسیار اهمیت دارد.
۴.استفاده از روش‌های جایگزین:
الف) استفاده از تصویربرداری غیرپرتوزایی: در برخی موارد، می‌توان از روش‌های تصویربرداری غیرپرتوزایی، مانند سونوگرافی و MRI، استفاده کرد که خطرات کمتری دارند.
ب) استفاده از تصاویر پرتوزایی با دز کمتر: استفاده از دز پرتوی کمتر در تصاویر پرتوزایی نیز می‌تواند خطرات را کاهش دهد.
سخن پایانی
امواج پونیزه شده قدرت نفوذ و تخریب بالایی دارند که تابش مداوم و مکرر آن‌ها منجر به تخریب بافت‌های سلولی می‌شود، همچنین پرتوهای اشعه ایکس با جدا کردن الکترون از اتم‌ها می‌تواند باعث آسیب به DNA سلول‌های بدن شود، افرادی که به طور مداوم در معرض پرتو اشعه ایکس هستند، ریسک بالای ابتلا به سرطان را تجربه می‌کنند، بنابراین باید نکات ایمنی که پزشک از شما می‌خواهد را به درستی رعایت کنید.
استفاده از روش‌های مختلف رادیولوژی در سنین کودکی و بانوان باردار باید با ملاحظات خاصی انجام شود، اگر قصد انجام رادیولوژی دارید به شما پیشنهاد می‌کنیم قبل از انجام آن با بهترین متخصص رادیولوژی مشورت کنید تا نکات ایمنی که پزشک به شما توصیه می‌کند را رعایت کنید، در صورت داشتن هر گونه سوال درباره این مطلب، نوع تشخیص بیماری و تجویز دارو می‌توانید با رزرو کردن مشاوره از بهترین پرشک نیتروطب در خانه به صورت آنلاین مشاوره بگیرید.
