آسم و حمله‌ی آن یکی از اتفاق‌های مخاطره‌آمیز و نگران‌کننده در دنبای پزشکی برای خانواده‌ها هستند؛ این بیماری درمان طولانی‌مدت و صبر بسیار می‌طلبد. با درمان مناسب از عارضه‌های دراز مدت این بیماری می‌توانید در امان بمانید. آسم یک بیماری تنها نیست، به‌طور معمول این بیماری در زمینه‌ی یک بیماری حساسیتی و به عنوان نشانه‌های تنفسی آن بروز می‌یابد، پس جست‌وجو برای یافتن سایر نشانه‌های بیماری آلرژیک زمینه‌ای یکی از کارهایی است که باید انجام شود.
آسم چیست و در چه زمینه ای ایجاد می شود؟
آسم در نتیجه‌ی تنگی راه‌های هوایی کوچک و عدم توانایی خروج مناسب هوا در بازدم ایجاد می‌شود؛ این بیماری، یک مشکل مزمن است و زمانی که علامت‌ها ایجاد می‌شود که ظرفیت ذخیره‌ای ریه‌ها عبور کند. این بیماری خود در زمینه‌ی بیماری‌های دیگر ایجاد می‌شود و در حقیقت یک سندروم است؛ می‌تواند علت شغلی، آلرژیک و… داشته‌باشد.
حمله‌ی آسم نیز در نتیجه‌ی تشدید این تنگی به صورت حاد به‌وجود می‌آید. در این بیماری به‌دنبال فعالیت سیستم ایمنی در بخشی از راه‌های هوایی که نایژک نام دارند، عضلههای جدار تنفسی ضخیم‌تر، ترشح داخل مجرا بیشتر، و در کل دیواره‌ی راه‌های کلفت‌تر و مجرای هوایی تنگ‌تر می‌شود.
به‌صورت حاد نیز عفونت‌های ویرسی با عنوان برونشیت و برونشیولیت باعث تنگی مجرا می‌شود. به‌صورت کلی آسم از کودکی و در زمینه‌ی واکنش آلرژیک در راه‌های هوایی نسبت آلرژن‌ها ایجاد می‌شود؛ پس مهار عمل این سیستم یا دوری از آلرژن مربوط درمان اصلی این بیماری است.
آسم کودکی چیست؟ آیا این بیماری در بزرگسالی هم ایجاد می شود؟
آسمی که در نتیجه‌ی واکنش آلرژیک باشد از کودکی آغاز می‌شود، در بزرگسالی نیز شروع آن به علت بیماری‌های شغلی و تماس با آلاینده‌های شغلی ایجاد می‌شود که درمان و روند متفاوتی دارد. بیشترین آمار این بیماری در بزرگسالی، ادامه‌ی بیماری کودکی است و درمان آن هم مانند آسم کودکی است. تشخیص آن بر اساس نشانه‌ها و آزمایش‌های تایید آلرژی و تست‌های تنفسی است.
علائم آسم چیست؟
این بیماری یک بیماری تنفسی است؛ تشخیص آن با اثبات تنگی راه هوایی در مجرای تنفسی کوچک است؛ پس ابتدا باید تنگی در مجاری بزرگ تنفسی را کنار گذاشت. بر خلاف تصور مشکل در ورود هوا نیست، مشکل اصلی در خروج نامناسب هواست و فرد به دنبال احتباس هوای کم‌اکسیژن در ریه‌ها نمی‌تواند هوای پراکسیژن جایگزین کند.
پس علامت اصلی آسم را دریافتیم؛ حال در حمله‌ی آسم یا در زمانی که فرد در حمله نیست، باید این تنگی را اثبات کنیم.
سایر نشانه‌هایی که ما به سمت وجود این بیماری هدایت می‌کند:
- تنگی نفس به‌خصوص هنگام دویدن
- سرفه‌هایی که بیشتر از ۶ هفته طول بکشد.
- سرماخوردگی که با درمان رایج بهبود نیابد یا بیشتر از حد معمول طول بکشد.
- خس‌خس سینه
- سرفه‌هایی که پس از عفونت‌های تنفسی به‌خصوص آنفولانزا ادامه یابد
- مشکل در صحبت کردن، به‌طور معمول به دنبال نفس کم‌آوردن
آیا راهی برای پیش بینی ابتلا به آسم وجود دارد؟
فاکتورهای زمینه‌ای زیادی وجود دارد که در پیش‌بینی ابتلا در کودکان می‌توان جست‌وجو کرد:
- وجود سایر حساسیت‌ها به خصوص حساسیت پوستی و اگزما
- ابتلای خانواده به آسم یا اگزما
- حساسیت راه‌های هوایی
- سابقه ریفلاکس
- ابتلا به رینیت آلرژیک
- در معرض حساسیت‌زاهای تنفسی بودن مثل سیگار، عطر، بوهای تند و…
- اضافه وزن
بیشتر بخوانید: رینیت آلرژیک؛ ۱۱ مورد از شایع‌ترین علائم و نشانه‌ها
نکته: ریفلاکس خود باعث سرفه‌های مزمن، تغییر صدا، احساس خفگی یا حتا حمله‌هایی مشابه حمله‌ی آسم می‌شود، اگر کودک شما آب‌دهانش می‌ریزد، شب‌ها با دهان باز می‌خوابد، با درصد احتمال بالا دچار ریفلاکس شده‌است.
آیا راهی برای پیشگیری از آسم وجود دارد؟
در حقیقت آسم یک بیماری مزمن و ژنتیکی است، ژن بیماری در فرد تا آخر عمر همراه اوست؛ ولی در بچه‌ها سنن ۱۲ سالگی، علامت‌ها و حمله‌های آسم خودبه‌خود متوقف می‌شوند و در یک‌سوم آنان در سنین بلوغ مجدد نشانه‌ها بروز می‌یابد، این‌ها کسانی هستند که بیماری آسم را در طول زندگی همراه خود خواهندداشت و باید بیشتر سایرین مراقب سیستم تنفسی خود باشند.
برای کنترل و جلوگیری از پیشرفت این بیماری راهکارهایی وجود دارد:
- دوری از آلرژن‌های تنفسی یا موادی که باعث واکنش راه‌های هوایی و تشدید تنگی مجرای تنفسی در مرور زمان می‌شوند.
نکته: داروهای ضدسرفه که دارای عصاره‌ی نعناع و آویشن هستند، باعث تشدید آسم و سرفه‌های ناشی از آن می‌شوند.
- استفاده از داروهایی که جلوی فعالیت بیش‌ازحد سیستم ایمنی در مجاری تنفسی را می‌گیرند یا داروهایی که باعث باز شدن مجرا می‌شوند.
- کاهش وزن
- دوری از سرما و آلودگی شدید
- پیشگیری از عفونت‌های تنفسی با تزریق واکسن آنفولانزا، استفاده از ماسک یا دوری از محل‌های پرخطر
- ورزش کردن ولی ورزش‌های شدید هوازی باعث تشدید این بیماری می‌شود.
- کنترل استرس
- پرهیز از مصرف پروپرانولول یا ایندرال
حمله آسم کی اتفاق می افتد و چه خطراتی دارد؟
حمله‌ی آسم تنگی شدید مجرا تنفسی به‌دنبال یک تحریک است، در این حمله، عضلههای دیواره‌ی راه‌های هوایی منقبض می‌شوند و خروج هوا را بیش از پیش سخت‌تر می‌کنند.
حمله‌ها در شب، به علت نحوه‌ی ترشح کورتیزول، و در فصل سرد، که راه هوایی در واکنش به دما تنگ‌تر می‌شود، و در استرس‌های شدید بیشتر اتفاق می‌افتد؛ مصرف داروهای ضدسمپاتیک مثل پروپرانولول هم باعث تنگی مجرای تنفسی می‌شوند، پس در بیماران آسمی نباید مصرف شوند.
در اینجا با یک اتفاق اورژانسی طرف هستیم، زیرا ۲ درصد از حمله‌های آسم به خفگی و مرگ ختم می‌شوند؛ پس اقدام درست و به‌موقع در اینجا مهم است.
نشانه های حمله آسم چیست؟
شاید یک فرد بتواند حمله‌ی آسم خود را پیش‌بینی کند؛ اگر در موقعیتی دچار حمله‌ی آسم شدید احتمال تکرار آن در موقعیت مشابه بالاست، اگر سابقه حمله در موقعیتی نداشتید نشانه‌هایی که به شما کمک می‌کند تا وقوع حمله را پیش‌بینی کنید شامل این‌ها هستند:
- احساس دوبینی
- احساس تپش قلب
- تنگی نفس یا عدم کفایت تنفس معمول
- احساس خفگی
- سبکی سر
بیشتر بخوانید: علائم تپش قلب عصبی و ۴ روش برای درمان آن
در حمله آسم چه باید کرد؟
بستگی دارد در یک مرکز درمانی هستید یا خیر؛ این را بدانید که حمله‌ی آسم شدید خطر خفگی و مرگ دارد(در ۲ درصد حمله‌های آسم شدید خفگی داریم)، پس باید اقدام مناسب و سریع انجام داد.
در زمانی که در مرکز درمانی نیستید،
- ابتدا مطمئن شوید چیزی راه هوایی را نبسته‌است (در اصطلاح مردم چیزی در گلو نپریده‌است).
- با اورژانس تماس بگیرید.
- فرد را از محیط سرد و بسته دور کنید و در محیط گرم و با تهویه مناسب قرار دهید.
- به‌دنبال داروهای مصرفی بیمار باشید. اسپری آبی با نام سالبوتامول کلید اصلی بهبود فرد است. اگر تنگی نفس یا سرفه‌ها اجازه استفاده درست از اسپری را نمی‌دهد، از دم‌یار استفاده کنید. سالبوتامول را هر ۲۰ دقیقه ۴ پاف به فرد دهید تا تنفسی وی بهبود یابد و از استرس خارج شود. اسپری‌های کورتیکواسترویید در کنار سالبوتامول کمک‌کننده هستند.
- به بیمار کمک کنید در وضعیت نشسته قرار گیرد چون به عضلات تنفسی کمک می‌کند تا بهتر عمل کنند و کمتر خسته شوند.
نکته: داروهای خوراکی در حمله‌ی آسم کمک‌کننده نیستند(تا جذب شوند حمله‌ی آسم تمام شده). حتا مصرف ماده‌ی خوراکی یا نوشیدنی می‌تواند ریسک خفگی را بالا ببرد پس از خوراندن هر چیز تا زمان بهبودی نسبی به بیمار خودداری کنید.
اگر در مرکز درمانی هستید این کارها را انجام دهید
- از کادر درمان کمک بخواهید.
- برای بیمار اکسیژن بذارید.
- از یک رگ بزرگ به مقدار ۱۰۰ میلی‌گرم در بزرگسالان یا 1mg/Kg در کودکان آمپول هیدروکورتیزون تزریق کنید
- سالبوتامول ۴ پاف هر بیست دقیقه به‌صورت مستقیم یا با دم‌یار یا نبولایز داروی Combivent یا Ventolin یا اپی‌نفرین به فرد بدهید تا راه هوایی باز شود.
- در صورت عدم پاسخ می‌توان از SAMA تزریق سالبوتامول یا اپی نفرین هم انجام داد؛ به شرطی که ضربان قلب بیمار بالا نباشد.
درمان آسم چیست؟
درمان دارویی این بیماری با توجه به تعداد حمله‌ها در هفته، بیداری در شب به علت سرفه و تنگی نفس، فعالیت تنفسی با کمک اسپیرومتری یا PEF metery (Peak Expiratory Flow) برنامه‌ریزی می‌شود.
اساس درمان حساسیت‌زدایی یا دوری از حساسیت‌زاها مثل مایت، قارچ‌ها و… که می‌توانید در اینجا در رابطه با آن‌ها بخوانید.
بیشتر بخوانید: کورتیکواسترویید استنشاقی؛ ۶ نکته در خصوص استفاده از آن
درمان دارویی با توجه شدت بیماری با استفاده از این داروها انجام می‌شود.
- گشادکننده‌های راه هوایی با استفاده از سیستم سمپاتیک: این داروها به صورت کوتاه‌اثر یا به صورت مخفف SABA (سالبوتامول) در حمله‌ی آسم و بلنداثر یا به صورت مخفف LABA (سالمترول، فورمترول) در درمان پیشگیری‌کننده استفاده می‌شوند.
- کورتیکواستروییدها: این داروها با مهار فعالیت ایمنی، جلوی پیشرفت تنگی راه هوایی در اثر قعالیت سیستم ایمنی را می‌گیرد و با اثر تقویت کورتیزولی، باعث می‌شود، رسوب پروتیینی قبلی که تنگی ایجاد کرده حل شود و تا حدی تنگی مجرا برطرف شود. این داروها شامل:
- موضعی: اسپری‌های تنفسی با نام‌های علمی بودزوناید (Budesonide)، فلوتیکازون (Fluticasone)، پالمیکورت (Pulmicort)، مومتازون (Mometasone)، در ایران در دسترس هستند و جزو داروهای اساسی در کنار LABA , SABA هستند.
- خوراکی: قرص‌های کورتیکواستروییدی مانند پردنیزولون (Prednisolone)، پردنیزون (Prednisone)، تریامسینولون (Triamcinolone)، در زمانی که داروهای قبلی پاسخ‌گو نباشند استفاده می‌شوند.
- تزریقی: این دسته هم در حمله‌ها تزریق می‌شوند مانند هیدروکوتیزون (Hydrocortisone)
- داروهای آنتی‌کولرژیکی موسکارینی: این دسته با نام اختصاری در فرم کوتاه‌اثر یا SAMA مانند ایپراتروپیوم (Ipratropium) یا بلنداثر مانند تیوتروپیوم (Tiotropium) هنگامی که معادل سمپاتیکی آن‌ها تاثیرگذار نباشد، به کمک می‌آید.
- داروهای خوراکی محرک سمپاتیک: این داروها مثل کافیین با تحریک سیستم سمپاتیک کل بدن راه‌های هوایی را گشاد می‌کنند. عارضه‌ی آن هم تپش قلب و افزایش ضربان قلب است. این دسته به علت عارضه‌ی قلبی به‌ندرت مصرف می‌شود.
- آنتی هیستامین‌ها: این دسته‌ی دارویی را می‌توان داروی کمکی خوراکی کم‌خطر دانست و به‌خصوص در کنترل زمینه‌ی آلرژی و سایر بیماری‌ها همراه کاربرد دارد و به وفور استفاده می‌شود.
- داروهای ضدلکوترین: اثری مشابه داروهای آنتی‌هیستامینی دارند و همان کاربردها را نشان می‌دهند. مونته‌لوکاست تنها داروی این دسته است که در ایران موجود هست. این دسته و آنتی‌هیستامین‌ها به عنوان جایگزین کورتیکواسترویید خوراکی، به علت عارضه‌های کمتر استفاده می‌شود.
بیشتر بخوانید: آنتی هیستامین، ۲ دسته داروی پرکاربردی که باید بشناسید!
بیماری های همراه آسم کدام بیماری ها هستند؟
بیماری‌های متنوعی می‌تواند در نتیجه‌ی علت زمینه‌ای این بیماری ایجاد شوند. بیشترین عامل و تنوع در بیماری‌های حساسیتی و خودایمنی داریم. واکنش آلرژیک آسم یک نوع واکنش ازدیاد حساسیت وابسته IgE است که در راه‌های هوایی ایجاد می‌شود. این واکنش، ازدیاد حساسیت نوع یک نام دارد و با حساسیت به آلرژن‌ها با واسطه‌ی ماستوسیت‌ها در ارتباط است. ایجاد این بیماری می‌تواند نشان‌دهنده‌ی فعالیت و حساسیت سیستم ایمنی در همه جای بدن باشد.
همان‌طور که پیش از این گفته‌شد، درماتیت آتوپیک یا اگزما در تشخیص و پیش‌گویی آسم آلرژیک نقش دارد، چون نشان‌دهنده‌ی فعالیت ماست‌سل‌ها در پوست و وجود ازدیاد حساسیت نوع یک در بدن است.
مشاهده شده آسم و نشانه‌هایش در همراهی رینیت آلرژیک (یک بیماری ازدیاد حساسیتی نوع یک دیگر) و بیماری GERD یا ریفلاکس است. در اولین ویزیت یک فرد مبتلا به آسم یا در فردی که آسمش کنترل نمی‌شود، این بیماری‌ها می‌توانند در همراهی با آسم باشند یا نشانه‌های آسم را از خود نشان دهند که تشخیص را سخت می‌کنند. اگر مبتلا به این بیماری‌ها در کنار آسم باشید و فقط آسم شما درمان شود، شما از درمان خود راضی نخواهید بود یا حتا درمان خود را اشتباه تلقی می‌کنید.
گونه‌های دیگر بیماری ازدیاد حساسیتی هم می‌توانند در همراهی آلرژی باشند، البته احتمال و درصد آن‌ها خیلی کم است ولی به عنوان مثال وجود دیابت نوع یک در فردی که نشانه‌های تنفسی دارد احتمال وجود آلرژی را بیشتر می‌کند.
بیشتر بخوانید: بیماری‌های شایع در فصل پاییز؛ ۱۱ بیماری در کمین
سخن آخر
کلمه‌ی آسم به علت مخاطره‌های آینده و ماهیت مزمن بودن آن، برای پدر و مادرها سنگین است، اما با برخورد مناسب با این بیماری می‌توانید سختی‌هایی فرزند شما می‌کشد را کم کنید. این بیماری ممکن است به علت یک بیماری ویروسی به صورت موقت ایجاد شود یا در صورت وجود بیماری زمینه‌ای می‌تواند در فصل بیماری‌های تنفسی مثل سرماخوردگی باعث تشدید و طولانی‌مدت شدن سرفه فرزند شما شود. پس با درمان کامل و به‌جا و پیگیری مناسب زندگی بهتر و راحت‌تری برای خود و خانواده‌تان بسازید.
