اختلال دو قطبی یک وضعیت سلامت روان است که بر خلق و خوی فرد تاثیر می‌گذارد و می‌تواند حالت شدید یا خفیف داشته باشد، این بیماری در گذشته به نام افسردگی شیدایی و بیماری دو قطبی نیز شناخته می‌شد.
شیدایی شامل مجموعه‌ای از اختلالات است که همراه با مراحلی از انرژی بسیار بالاست که تحت عنوان دوره‌های شیدایی شناخته می‌شود.
اختلال دو قطبی چیست؟ علائم و چگونگی تشخیص آن
اختلال دو قطبی با تغییر وضعیت خلق و خو به نام شیدایی و افسردگی شناخته می‌شود، معمولا تغییرات عادی در روحیه و انرژی به شکل فعالیت بیش از حد و ناتوانی در انجام عملکردهای روزمره نمود پیدا می‌کند؛ ناتوانی ناشی از اختلال دو قطبی می‌تواند شدید باشد و منجر به آسیب روابط، شغل یا عملکرد فرد در مدرسه و حتی خودکشی شود.
برخلاف نوسانات خلقی ساده، هر دوره شدید اختلال دو قطبی می‌تواند چندین هفته یا حتی بیشتر طول بکشد، در طول یک دوره افسردگی، بیمار ممکن است احساس بی ارزشی شدیدی داشته باشد که به‌طور بالقوه می‌تواند به افکار خودکشی منجر شود.
انواع اختلال دو قطبی
به‌طور کلی ۳ نوع اختلال قطبی وجود دارد؛ دو قطبی نوع یک، نوع دو و اختلال خلق ادواری (سیکلوتایمی)؛ تشخیص نوع اختلال بر عهده روانشناس است.
- دو قطبی نوع یک
در دو قطبی نوع یک حداقل یک دوره شیدایی تجربه می‌شود، همچنین نیمه شیدایی یا دوره‌های افسردگی بعد از دوره‌های شیدایی تجربه می‌شود، این نوع اختلال مردان و زنان را به یک اندازه درگیر می‌کند.
- دو قطبی نوع دو
افراد مبتلا به این نوع از دو قطبی، دوره‌های افسردگی را به مدت حداقل دو هفته تجربه می‌کنند، همچنین دوره‌های نیمه شیدایی را که حدودا ۴ روز طول می‌کشد تجربه می‌کنند، این نوع در زنان شایع‌تر است.
- اختلال خلق ادواری (سیکلوتایمی)
افراد مبتلا به اختلال خلق ادواری (Cyclothymia) دوره‌های نیمه شیدایی و افسردگی دو قطبی را تجربه می‌کنند، این علائم کوتاه‌تر و با شدت کم‌تری نسبت به نوع ۱ و ۲ هستند؛ بیشتر افراد مبتلا به این نوع اختلال تنها یک یا دو ماه خلق پایدار را تجربه می‌کنند.
علائم اختلال دو قطبی
علائم افسردگی شیدایی می‌تواند بر زندگی روزمره در خانه یا محل کار تاثیر بگذارد، معمولا علائم روانی اختلال دو قطبی ناشی از وضعیت روحی فرد در لحظه است، برای مثال ممکن است فرد حین دوره افسردگی شیدایی دچار توهم خود بزرگ بینی مثل باور به رئیس جمهور بودن یا داشتن قدرت و ثروت ویژه شود و بالعکس؛ مثلا طی دوره افسردگی توهم عذاب وجدان یا احساس بی ارزش بودن مانند پوچی و بازنده بودن را تجربه کند یا باور داشته باشد که مرتکب جرم بزرگی شده است، به همین دلیل گاهی اختلال دو قطبی به اشتباه شیزوفرنی (Schizophernia) نیز تشخیص داده می‌شود؛ به‌طور کلی علائم این بیمار عبارتند از:
- احساس غمگینی، نگرانی یا پوچی
- انرژی کم
- عدم میل و تمایل به انجام کارهای روزانه
- اختلال در خواب
- نداشتن اشتها
- عدم توانایی در تمرکز
- عدم توانایی در تصمیم گیری
- فکر به خودکشی
- شیدایی
- هایپومانیا
- مانیا
بیمار مبتلا به این اختلال ممکن است همه این علائم یا برخی از آن‌ها را داشته باشد، فردی که مبتلا به اختلال دو قطبی است گاهی اوقات می‌تواند بسیار غمگین و یا پر انرژی باشد، اگر فردی حداقل برای مدت ۲ هفته این علائم را داشته باشد، باید برای درمان و جلوگیری از پیشرفت افسردگی به پزشک متخصص مراجعه کند، تا تحت نظر باشد و با بهترین روش پزشکی درمان شود.
در طول مرحله شیدایی اختلال دو قطبی ممکن است بیمار بیش از حد احساس خوشبختی کند، انرژی، برنامه‌ها و ایده‌های بلند پروازانه زیادی داشته باشند و مقدار زیادی پول را برای چیزهایی خرج کنند که توانایی پرداخت آن را ندارند، همچنین این بیماران ممکن است علائم و نشانه‌های زیر را داشته باشند:
- حوصله خوردن و خوابیدن نداشتن
- صحبت کردن سریع
چه عواملی می‌تواند افسردگی شیدایی را تشدید کند؟
استرس شدید، شکست عاطفی، مصرف مواد مخدر از مهم‌ترین عوامل ابتلا به این نوع افسردگی هستند.
بیشتر بخوانید: افسردگی چیست؟ ۴ روش موثر برای جلوگیری از آن
تشخیص اختلال دو قطبی
تشخیص دو قطبی نوع ۱ بر مبنای تایید داشتن حداقل یک دوره شیدایی یا ترکیبی از دوره‌های شیدایی و افسردگی است، همچنین ممکن است دوره‌هایی از افسردگی اساسی نیز تجربه شود.
تشخیص اختلال دو قطبی نوع ۲ بر مبنای تایید حداقل یک دوره افسردگی دو قطبی و حداقل تجربه یک دوره نیمه شیدایی است.
برای تشخیص دوره‌های افسردگی شیدایی باید علائم به مدت حداقل یک هفته تجربه شوند یا به گونه‌ای باشند که منجر به بستری شدن فرد شوند، ای علائم باید هر روز و در تمام ساعات روز تجربه شوند؛ دوره‌های افسردگی اساسی هم حداقل باید دو هفته باقی بمانند.
از آنجایی که تغییرات خلقی متفاوتی در افراد رخ می‌دهد، تشخیص این بیماری کمی سخت است، تشخیص دو قطبی در کودکان و نوجوانان بسیار سخت‌تر نیز است، چرا که این گروه‌ها معمولا تغییرات خلقی، رفتاری و سطح انرژی را بیشتر تجربه می‌کنند.
انجام تست تشخیص این بیماری در برخی سایت‌ها به صورت آنلاین امکان‌پذیر است، البته با مراجعه به پزشک، پزشک متخصص تست‌های مختلفی را برای بررسی فرد و احتمال بیماری دو قطبی به‌کار می‌گیرد.
- آزمایش جسمی: پزشک یک تست کامل شامل آزمایش ادرار و آزمایش خون را برای بررسی علت احتمالی علائم انجام می‌دهد.
- بررسی سلامت ذهنی: پزشک متخصص بیمار را به یک روان‌پزشک یا روانشناس ارجاع می‌دهد، این متخصصان می‌توانند با بررسی علائم، بیماری‌ها و اختلالات روانی مثل اختلال دو قطبی را تشخیص دهند.
- مود ژورنال (دفترچه ثبت روزانه): اگر روانشناس به مبتلا بودن فرد به این بیماری شک داشته باشد، از فرد می‌خواهد تا تغییرات خلقی، الگوی خواب و تغذیه در طول روز در یک دفترچه و به طور مدوام ثبت کند.
- معیار تشخیصی DSM: راهنمای تشخیص DSM به متخصصان کمک می‌کند تا علائم دو قطبی را بهتر بشناسند و تشخیص درستی بدهند.
علت دو قطبی شدن چیست؟
این اختلال، اختلال نسبتا شایعی است، اما علت به وجود آمدن آن ناشناخته است، دلایل احتمالی ابتلا به این اختلال عبارتند از:
ژنتیک
افرادی که والدین یا خواهر و برادر آن‌ها به این بیماری مبتلا هستند بیشتر از سایر افراد در معرض ابتلا به این عارضه قرار دارند، البته بسیاری از افرادی که سابقه خانوادگی این اختلال را دارند، ممکن است به آن مبتلا نشوند.
ساختار مغز
ساختار مغز می‌تواند روی احتمال ابتلا به برخی بیماری‌ها تاثیر بگذارد، ناهنجاری‌های ساختاری یا عملکردی مغز می‌تواند ریسک ابتلا به بیماری دو قطبی را زیاد کند.
بیشتر بخوانید: هیدروسفالی چیست؟ آیا هیدروسفالی کشنده است؟
عوامل محیطی
علت بروز این اختلال فقط درونی نیست، عواملی خارج از بدن انسان هم در محیط اطراف او وجود دارند که می‌توانند باعث افزایش خطر ابتلا به این بیماری شوند، این عوامل شامل موارد زیر هستند:
- آسیب‌های روحی
- استرس بیش از حد
- بیماری‌های جسمی
هرکدام از این عوامل نام‌برده شده می‌توانند روی فرد اثر بگذارند و ترکیبی از عوامل منجر به ایجاد انواع اختلال شوند.
آیا اختلال دو قطبی ارثی است؟
طبق مطالعات یک ارتباط ژنتیکی قوی در افراد مبتلا به دو قطبی نشان داده است که این اختلال ممکن است از والدین به فرزند به ارث برسد، اگر در بستگان شما فردی به این بیماری دچار است احتمال بروز آن در شما، ۴ تا ۶ برابر بیشتر از افرادی است که سابقه خانوادگی ندارند.
اما به خاطر داشته باشید که همه افراد دارای سابقه خانوادگی و ژنتیکی، به این بیماری مبتلا نمی‌شوند، همه افرادی که به این اختلال مبتلا می‌شوند لزوما دارای سابقه خانوادگی نیستند.
درمان اختلال دو قطبی
درمان‌های مختلفی برای این اختلال وجود دارد که به رفع علائم آن کمک می‌کند، این درمان‌ها شامل دارو درمانی، مشاوره و تغییر در سبک زندگی بیمار است، برخی درمان‌های گیاهی و طبیعی هم می‌توانند به این فرآیند کمک کنند، در ادامه انواع روش‌های درمانی این بیماری را بررسی می‌کنیم.
۱- دارو درمانی: داروهای پیشنهادی برای درمان این بیماری عبارتند از:
- داروهای ضد روان‌پریشی مثل الانزاپین (Olanzapine)
- داروهای ضد افسردگی مانند فلوکستین
- تثبیت کننده‌های خلق
- بنزودیازپین‌ها مثل آلپروزولام (Alprazolam)
۲- روان‌درمانی: درمان‌های روانشناسی پیشنهادی برای درمان این اختلال عبارتند از:
- درمان شناختی رفتاری (CBT)
این نوع روان‌درمانی در مدیریت اختلال دو قطبی موثر است، روانشناس در این روش درمانی به فرد کمک می‌کند تا الگوهای تفکر خود را درک کرده و استراتژی‌های مناسب برای کنار آمدن با علائم این بیماری را به‌کار بگیرد.
- آموزش
در این روش، روان‌درمانگر به فرد و خانواده او و اطرافیانش آموزش می‌دهد تا این اختلال را بهتر درک کنند، آگاهی و داشتن اطلاعات بیشتر نسبت به این عارضه به افراد کمک می‌کند تا بهتر آن را مدیریت کنند.
- درمان میان فردی و ریتم اجتماعی
این نوع درمان روی تنظیم عادات روزانه مثل خوابیدن، غذا خوردن و ورزش کردن تمرکز می‌کند، متعادل ساختن فعالیت‌های اساسی روزمره به مدیریت بهتر این اختلال کمک می‌کند.
۳- تغییر سبک زندگی: برای کمک به مدیریت بهتر افسردگی شیدایی، ایجاد تغییراتی در سبک زندگی نیز می‌تواند بسیار مفید واقع شود، از جمله:
- تشخیص نوسانات خلقی
- صحبت با روانشناس
- درخواست حمایت از خانواده و اطرافیان در روند درمان
- داشتن یک روتین روزمره برای غذا خوردن و خواب
سایر درمان‌های پیشنهادی برای اختلال دو قطبی عبارتند از:
- مکمل‌ها
- طب سوزنی
- شوک درمانی (ECT)
بیشتر بخوانید: دمنوش‌های آرام‌بخش و تاثیر آن‌ها بر سلامتی
سخن پایانی
دو قطبی درمان نشده می‌تواند شرایط فرد را بدتر کند، دوره‌های این بیماری تحت شرایطی ممکن است منجر به تشدید علائم آن شود، اما در صورت دریافت درمان به موقع اختلال دو قطبی، فرد می‌تواند زندگی سالم و مفیدی را در پیش بگیرد، بنابراین تشخیص صحیح و به موقع این بیماری از اهمیت زیادی برخوردار است.
تشخیص زود هنگام اختلال دو قطبی و یادگیری بهترین روش برای کنترل آن، خطر مرگ در اثر خودکشی را کاهش می‌دهد، اگر بنا به هر دلیلی احساس افسردگی شدید و خودکشی دارید و مطمئن نیستید که چه کاری باید انجام دهید، در اسرع وقت به یک پزشک عمومی مراجعه کنید، اگر امکان مراجعه به پزشک را ندارید و می‌خواهید به‌طور محرمانه و ناشناس با پزشک صحبت کنید، می‌توانید از تیم مراقبت پزشکی نیتروطب کمک بگیرید و به صورت کاملا محرمانه و شخصی، آنلاین مشاوره بگیرید.
