تشنج؛ صفر تا ۱۰۰ آنچه که باید بدانیم

تشنج یک انفجار ناگهانی و کنترل نشده از فعالیت الکتریکی در مغز است. این اتفاق می‌تواند باعث تغییر در رفتار، حرکات، احساسات و سطح هوشیاری شود. داشتن دو یا چند تشنج به فاصله‌ی حداقل ۲۴ ساعت که علت مشخصی نداشته باشد، صرع محسوب می‌شود.

انواع مختلفی از این اختلال وجود دارد و نشانه‌ها و شدت آنها متفاوت است. انواع آن بسته به جایی که فعالیت الکتریکی در مغز شروع می‌شود متفاوت است. این عارضه به طور معمول از ۳۰ ثانیه تا دو دقیقه طول می‌کشد. اگر بیش از پنج دقیقه طول بکشد نوعی وضعیت اورژانس پزشکی است.

تشنج می‌تواند پس از سکته مغزی یا ضربه به سر رخ دهد. همچنین ممکن است ناشی از عفونتی مانند مننژیت یا بیماری دیگری باشد. با این حال، بسیاری از اوقات علت ناشناخته است. بیشتر این اختلال‌ها را می‌توان با دارو کنترل کرد. مدیریت آن می‌تواند بر زندگی روزمره شما تاثیر بگذارد.

امروز در نیتروطب، باهم به بررسی نشانه‌ها و شایع‌ترین انواع تشنج می‌پردازیم.

 مهم‌ترین نشانه‌های تشنج

باید توجه داشته باشید که نشانه‌های این اختلال بر اساس نوع آن متفاوت است. آنها همچنین می‌توانند از خفیف تا شدید متغیر باشند. نشانه‌های این اختلال‌ شامل موارد زیر می‌باشد:

• سردرگمی و گیجی
• حرکات تند و سریع بازوها و پاها که قابل کنترل نباشد.
• از دست دادن هوشیاری
• تغییرات شناختی و عاطفی: آنها شامل ترس، اضطراب یا احساسی می‌باشند که انگار در گذشته در این لحظه زندگی کرده‌اید که به عنوان دژاوو شناخته می‌شود.

 انواع تشنج

کادر درمان به‌طور معمول این این اختلال‌ را در ۲ دسته‌ی کانونی یا عمومی طبقه بندی می‌کنند. تشنج‌ها بر اساس نحوه و مکان شروع فعالیت مغزی که باعث آن شده است، طبقه بندی می‌شوند. اگر پزشک نداند که این مشکل چگونه شروع شده است، این اختلال را به عنوان شروع ناشناخته طبقه بندی کنند.

تشنج کانونی

نوع کانونی ناشی از فعالیت الکتریکی در یک ناحیه از مغز است. این نوع اختلال می‌تواند با یا بدون از دست دادن هوشیاری رخ دهد:

• تشنج کانونی با اختلال در هوشیاری: این نوع شامل تغییر یا از دست دادن هوشیاری است که احساس می‌شود در خواب هستید. افرادی که این نوع اختلال را دارند بیدار به نظر می‌رسند اما به جایی خیره شده و به محیط خود واکنش نشان نمی‌دهند. آنها به‌طور معمول حرکات تکراری مانند مالش دست، حرکت دهان، تکرار بعضی کلمات یا راه رفتن در دایره انجام می‌دهند. آنها ممکن است تشنج را به یاد نیاورند یا حتا ندانند که این اختلال رخ داده است.
• تشنج کانونی بدون اختلال در هوشیاری: این نوع احساسات را تغییر می‌دهند. آنها به‌طور معمول ظاهر، بو، احساس، مزه یا صدا را تغییر می‌دهند، اما باعث از دست دادن هوشیاری نمی‌شوند. در طول این نوع اختلال، افراد ممکن است ناگهان احساس خشم، شادی یا غمگینی کنند. بعضی افراد حالت تهوع یا احساسات غیرعادی دارند که توصیف آنها سخت است. این نوع منجر به مشکل در صحبت کردن و تکان دادن غیرارادی قسمتی از بدن مانند بازو یا پا می‌شوند. همچنین نشانه‌های حسی ناگهانی مانند سوزن سوزن شدن، سرگیجه و دیدن نورهای چشمک زن ایجاد می‌کنند.

 تشنج عمومی

این نوع به نظر می‌رسد از زمان شروع تمام نواحی مغز را درگیر می‌کند، تشنج عمومی نامیده می‌شود. انواع مختلف آن عبارتند از:

• تشنج غیبت: که قبلا به عنوان “پتی‌مال” شناخته می‌شد، بیشتر در کودکان رخ می‌دهد. این نوع به‌طور معمول باعث می‌شوند که فرد به جایی خیره شود و حرکات ظریف بدن مانند پلک زدن یا لب زدن را انجام دهد. آنها بین ۵ تا ۱۰ ثانیه ادامه می‌یابند. این اختلال می‌تواند تا صدها بار در روز اتفاق بیفتد.
• تشنج تونیک: باعث سفت شدن عضلات می‌شود. این نوع عضلات پشت، بازوها و پاها را تحت تاثیر قرار می‌دهند. افرادی که این اختلال را تجربه می‌کنند ممکن است هوشیاری خود را از دست بدهند و روی زمین بیفتند.
• تشنج آتونیک: که به عنوان “تشنج قطره‌ای” نیز شناخته می‌شود، باعث از دست دادن کنترل عضله‌ها می‌شود. افرادی که دچار این نوع اختلال می‌شوند، ناگهان به پایین می‌افتند یا سر خود را پایین می‌اندازند.
• تشنج کلونیک: با حرکات تکراری عضلانی همراه است. این اختلال به‌طور معمول گردن، صورت و بازوها را در دو طرف بدن درگیر می‌کند.
• تشنج میوکلونیک: به‌طور معمول، به صورت تکان‌های ناگهانی در دست‌ها و پاها ظاهر می‌شوند. اغلب هیچ از دست دادن هوشیاری‌ای وجود ندارد.
• تشنج تونیک-کلونیک: که در گذشته به عنوان “تشنج گراندمال” شناخته می‌شد، خطرناک‌ترین نوع این اختلال است. آنها می‌توانند باعث از دست دادن ناگهانی هوشیاری، سفت شدن بدن و لرزش شوند. آنها گاهی باعث می‌شوند افراد کنترل مثانه خود را از دست بدهند یا زبان خود را گاز بگیرند. ایناین اختلال ممکن است چند دقیقه طول بکشد.نوع تونیک-کلونیک به‌طور معمول به صورت نوع کانونی شروع می‌شوند و سپس بیشتر یا تمام مغز را درگیر می‌کنند.

 چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر دچار این اختلا شدید یا مشاهده کردید که فردی تشنج کرده است و هر یک از موارد زیر رخ می دهد، به دنبال کمک پزشکی باشید:

• اگر بیش از پنج دقیقه طول می کشد.
• پس از اتمام آن ، فرد نفس نمی‌کشد.
• تشنج دوم بلافاصله شروع می‌شود.
• همراه با تب بالا است.
• همراه با گرمازدگی باشد.
• فردی که  باردار است.
• فردی که دیابت دارد.

اگر برای اولین بار دچار تشنج شدید، به دنبال مشاوره‌ی پزشکی باشید. کارشناسان نیتروطب می‌توانند به صورت آنی به شما کمک کنند.

 چرا تشنج ایجاد می‌شود؟

سلول‌های عصبی در مغز که به عنوان “نورون” شناخته می‌شوند، تکانه‌های الکتریکی را ایجاد، ارسال و دریافت می‌کنند و اینگونه باهم ارتباط برقرار می‌کنند. هر چیزی که مسیرهای ارتباطی را مختل کند می‌تواند منجر به این اختلال شود. البته بعضی از انواع آن ناشی از تغییرهای ژنتیکی می‌باشد.

شایع‌ترین علت تشنج، صرع است. اما هر فردی که این اختلال را دارد صرع ندارد. گاهی آن ممکن است به دلایل زیر ایجاد یا تحریک شود:

بیشتر بخوانید: صرع؛ هر چیزی که باید در مورد بدانید| ۳ راه درمان آن

• تب بالا: هنگامی که این اتفاق می‌افتد، این اختلال به عنوان “تشنج تب” شناخته می‌شود.
• عفونت مغز: شامل مننژیت و آنسفالیت می‌باشد.
• بیماری عمومی شدید: از جمله عفونت‌های شدید
• کمبود خواب
• سدیم خون پایین: می‌تواند با داروهایی که باعث افزایش ادرار می‌شوند اتفاق بیفتد.
• داروهای خاصی که درد یا افسردگی را درمان می‌کنند یا به افراد در ترک سیگار کمک می‌کنند. این داروها می‌توانند آستانه‌ی تشنج را کاهش دهند.
• یک آسیب مغزی جدید و فعال، مانند ضربه به سر
• استفاده از مواد مخدر مانند آمفتامین یا کوکایین.
• مصرف بیش از حد الکل

خطرناک‌ترین عوارض تشنج

گاهی این اختلال می‌تواند منجر به عوارضی شود که برای شما یا دیگران خطرناک است. شایع‌ترین عوارض آن عبارتند از:

• افتادن: اگر در حین تشنج زمین بخورید، ممکن است سر خود را زخمی کنید یا استخوانی را بشکنید.
• غرق شدن: اگر هنگام شنا یا حمام کردن دچار تشنج شوید، در معرض خطر غرق شدن هستید.
• تصادفات اتومبیل: تشنجی که باعث از دست دادن هوشیاری یا ناتوانی در کنترل وسیله نقلیه در هنگام رانندگی می‌شود، می‌تواند خطر تصادف داشته باشد.

عوارض این اختلال در دوران بارداری برای افراد باردار و نوزادان آنها خطراتی را به همراه دارد. بعضی از داروهای ضد تشنج، خطر بیماری‌های مادرزادی را افزایش می‌دهند. اگر صرع دارید و قصد بارداری دارید، با پزشک خود مشورت کنید. افراد مبتلا به این اختلال بیشتر در معرض افسردگی، اضطراب یا سایر مشکلات سلامت عاطفی هستند. به‌طور معمول، مقابله با شرایط و عوارض داروهای ضد تشنج باعث بروز این مشکلات می‌شود.

چگونه بفهمیم دلیل تشنج چیست؟

پس از این اختلال، پزشک شما نشانه‌ها و سابقه‌ی پزشکی شما را به طور کامل بررسی می‌کند. پزشک ممکن است آزمایش‌های زیادی را برای تعیین علت تشنج و بررسی احتمال ابتلای شما به بیماری‌های زمینه‌ای دیگر تجویز کند.

این آزمایش‌ها شامل موارد زیر می‌باشد:

• معاینه‌ی عصبی: پزشک رفتار، توانایی‌های حرکتی و عملکرد ذهنی شما را ارزیابی می‌کند.
• آزمایش خون: پزشک برای بررسی سطح قند خون، آزمایش خون تجویز می‌کند و نشنه‌های عفونت یا شرایط ژنتیکی را ارزیابی می‌کند. او همچنین سطوح املاح موجود در بدن را که تعادل مایعات را کنترل می‌کنند، بررسی می‌کند. این املاح به عنوان “الکترولیت” شناخته می‌شوند.
• نمونه‌گیری از مایع مغزی-نخاعی: اگر پزشک شما به عفونت به عنوان علت تشنج مشکوک شود، ممکن است لازم باشد نمونه‌ای از مایع مغزی-نخاعی را برای آزمایش بردارد.
• الکتروانسفالوگرام (E.G): در این آزمایش، الکترودهای متصل به پوست سر، فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می‌کنند. فعالیت الکتریکی به صورت خطوط موجی در ضبط E.E.G نشان داده می‌شود. E.E.G نشان می‌دهد که احتمال وقوع مجدد تشنج وجود دارد یا خیر.
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (R.I): اسکن M.R.I از آهنرباهای قدرتمند و امواج رادیویی برای ایجاد نمای دقیق از مغز شما استفاده می‌کند. ام‌آر‌آی می‌تواند تغییراتی در مغز که منجر به این اختلال می‌شود را نشان دهد.
• توموگرافی کامپیوتری (T SCAN): سی‌تی اسکن از اشعه‌ی ایکس برای به دست آوردن تصاویر مقطعی از مغز استفاده می‌کند. سی‌تی اسکن می‌تواند تغییراتی در مغز شما که باعث تشنج می‌شود را نشان دهد. این تغییرات ممکن است شامل تومور، خونریزی و کیست باشد.
• توموگرافی گسیل پوزیترون (E.T): اسکن P.E.T از ماده‌ی رادیواکتیو با دوز پایین استفاده می‌کند که به داخل ورید تزریق می‌شود. این ماده به آشکارسازی مناطق فعال مغز و تشخیص تغییرهای مغز کمک می‌کند.

 تشنج چگونه درمان می‌شود؟

هرکسی که نوعی تشنج داشته باشد، نوع دیگر را نخواهد داشت. از آنجایی که این اختلال می‌تواند به دلیل بیماری‌های زمینه‌ای باشد، پزشک ممکن است تصمیم بگیرد که درمان آن را شروع نکند مگر اینکه بیش از یک مورد داشته باشید. هدف در درمان تشنج، یافتن بهترین درمان ممکن برای توقف آن با کمترین عوارض جانبی است.

داروهای ضد تشنج

درمان این اختلال اغلب شامل استفاده از داروهای ضد تشنج است. گزینه‌های مختلفی برای داروهای ضد این اختلال وجود دارد. بیشتر افراد مبتلا به صرع پس از مصرف تنها یک یا دو دارو، دیگر دچار آن نمی‌شوند. هدف پزشکی یافتن دارویی است که برای شما بهتر عمل می‌کند و کمترین عوارض را دارد. در بعضی موارد، پزشک بیش از یک دارو را توصیه می‌کند.

یافتن دارو و دوز مناسب می‌تواند پیچیده باشد. ممکن است لازم باشد چندین داروی مختلف را امتحان کنید. عوارض جانبی رایج شامل تغییرات وزن، سرگیجه، خستگی و تغییرات خلقی می‌باشد. عوارض جانبی جدی‌تر باعث آسیب به کبد یا مغز استخوان می‌شود که بسیار نادر است.

پزشک هنگام انتخاب دارویی که تجویز می‌کند، وضعیت شما، تعداد دفعات تشنج، سن و سایر عوامل را در نظر می‌گیرد. او همچنین داروهای دیگری را که مصرف می‌کنید بررسی می‌کند تا مطمین شود که داروهای ضد این اختلال با آنها تداخل ندارند.

 رژیم درمانی

پیروی از رژیم کتوژنیک می‌تواند کنترل تشنج را بهبود بخشد. رژیم کتوژنیک دارای چربی زیاد و کربوهیدرات بسیار کم است. اما پیروی از آن می‌تواند چالش برانگیز باشد زیرا تعداد محدودی از غذاها در این رژیم مجاز هستند.

 بیشتر بخوانید: صفر تا ۱۰۰ رژیم کتوژنیک و شاخه های مختلف آن

 عمل جراحی

اگر درمان با حداقل دو داروی ضد تشنج موثر نباشد، جراحی می‌تواند یک گزینه باشد. هدف از جراحی، جلوگیری از وقوع این اختلال است. جراحی برای افرادی که مشکل آنها همیشه از یک نقطه‌ مغز شروع می‌شود، بهترین گزینه است.

انواع مختلفی از جراحی وجود دارد که شایع‌ترین آنها عبارتند از:

• لوبکتومی: جراح ناحیه‌ای از مغز را که اختلال‌ها شروع می‌شود، پیدا کرده و کامل برمی‌دارد.
• لیزر درمانی حرارتی بینابینی: این روش کمتر تهاجمی است و انرژی بسیار متمرکز را روی یک نقطه‌ی خاص در مغز (جایی که اختلال شروع می‌شود) وارد می‌کند. این کار سلول‌های مغزی که باعث تشنج می‌شود را از بین می‌برد.
• قطع چندگانه: این نوع جراحی شامل ایجاد چندین برش در نواحی مغز برای جلوگیری از این اختلال است. این جراحی زمانی انجام می‌شود که ناحیه‌ای از مغز که در آن این اختلال شروع می‌شود را نتوان با خیال راحت برداشت.
• نیمفروتومی: این جراحی یک طرف مغز را به طور کامل از بقیه‌ی مغز جدا می‌کند. این نوع جراحی تنها زمانی استفاده می‌شود که داروها در مدیریت تشنج موثر نباشند و این اختلال فقط نیمی از مغز را تحت تاثیر قرار دهد. ممکن است بسیاری از توانایی‌های عملکردی بدن پس از این جراحی از بین بروند.

تحریک الکتریکی

اگر ناحیه‌ای از مغز که در آن تشنج شروع می‌شود را نتوان برداشته یا قطع کرد، دستگاه‌هایی که تحریک الکتریکی ایجاد می‌کنند، می‌توانند به درمان کمک کنند. آنها این اختلال را همراه با استفاده‌ مداوم از داروهای ضد آن کاهش می‌دهند.

مهم‌ترین وسایل تحریک کننده‌ای که باعث تسکین تشنج می‌شوند عبارتند از:

• دستگاه تحریک عصب واگ: دستگاهی که در زیر پوست قفسه سینه کاشته می‌شود. این دستگاه عصب واگ گردن را تحریک می‌کند و سیگنال‌هایی را به مغز ارسال می‌کند که از این اختلال جلوگیری کند.
• دستگاه تحریک عصبی پاسخگو: دستگاهی در سطح مغز یا درون بافت مغز کاشته می‌شود. این دستگاه می‌تواند فعالیت تشنج را تشخیص دهد و تحریک الکتریکی را برای توقف این اختلال ایجاد کند.
• دستگاه تحریک عمیق مغز: جراح سیم‌های نازکی به نام “الکترود” را در نواحی خاصی از مغز می‌کارد تا تکانه‌های الکتریکی تولید کنند. این تکانه‌ها فعالیت مغزی را تنظیم می‌کنند و از تشنج جلوگیری می‌کنند. الکترودها به دستگاه ضربان ساز مانندی که در زیر پوست قفسه سینه قرار می‌گیرد متصل می‌شوند.

تشنج یک اختلال عصبی جدی است که به طور ناگهانی و ناخواسته رخ می‌دهد و می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر روی زندگی فرد داشته باشد. شناختن علائم، علل و روش‌های درمان آن می‌تواند به فرد و خانواده‌اش کمک کند تا با مدیریت مناسب و پیگیری درمانی مناسب، کیفیت زندگی بهبود یابد و خطرات احتمالی کاهش یابد. در صورت تجربه هرگونه علائم این اختلال مراجعه به پزشک متخصص امری ضروری است.