فیناستراید و دوتاستراید، داروهایی با ۳ کاربرد متفاوت

فیناستراید و دوتاستراید، داروی مهارکننده آنزیم ۵-آلفا ردوکتاز است که این آنزیم در تبدیل تستوسترون به دی‌هیدروتستوسترون (D.H.T) نقش دارد؛ D.H.T یک عامل موثر در رشد موهای بدن و نیز ریزش غیرقابل بازیافت موهای در برخی از مردان است. فیناستراید و دوتاستراید با کاهش سطح D.H.T در بدن، می‌تواند در درمان ریزش مو در مردان (آلوپسیا آندروژنتیک) موثر باشد.

دی هیدروتستسترون چیست و از کجا تولید می شود؟

این ماده در مجموعه‌ای در بدن با عنوان هورمون‌های مردانه یا آندروژن دسته‌بندی می‌شود؛ این هورمون‌ها به ترتیب قدرت از ضعیف به قوی شامل دی‌هیدرواپی‌آندروسترون (D.H.E.A)، تستوسترون و دی‌‌هیدروتستوسترون نام دارند و در بدن هر دو جنس تولید می‌شوند؛ ولی تولید این هورمون‌ها در بدن مردان بیشتر است و در بدن مردان بیشتر هورمون‌های قوی‌تر غالب هستند. آندروزن‌ها در نهایت باعث بروز ویژگی‌های جسمی و گاهی روانی در فرد می‌شود.

بیشترین مقدار تستوسترون در بیضه و از سلول‌هایی به نام سلول‌های بینابینی یا Leydig cell ساخته می‌شود؛ در غده‌ی فوق کلیه هر دو جنس هم تستوسترون ساخته می‌شود؛ هم‌چنین در بدن خانم‌ها در تخمدان از سلول‌های فولیکولی تستوسترون ترشح می‌شود که در سلول‌های دور تخمک به استروژن تبدیل می‌شود.

دی‌هیدروتستوسترون هم از اثر آنزیم ۵-آلفا ردوکتاز بر تستوسترون در سلول‌های مختلف از جمله پوست و کبد و بیشتر در خود بیضه در سلول‌های سرتولی در لوله‌ی اسپرم‌ساز ساخته می‌شود.

آندروژن‌ها در بدن چه اثری دارند؟

اثر آندروژن‌ها در بدن همان نشانه‌های بلوغ در پسران است؛ بلوغ جسمی و جنسی در بدن پسران به علت افزایش ترشح هورمون‌ها در بدن است و به علت‌های متفاوت هر هورمون در برخی ویژگی‌ها نقش بیشتری ایفا می‌کنند.

• تولید اسپرم: تولید اسپرم در لوله‌های بیضه انجام می‌شود، سلول‌های اسپرم‌ساز به نام اسپرماتوگونی  از دوران جنینی در بیضه‌ها قرار می‌گیرند و تحت تاثیر هورمون‌ها تقسیم و تمایز می‌یابند.
• بزرگ شدن پروستات: پروستات ۳ قسمت محیطی (Peripheral)، مرکزی (Central) و بینابینی (Transition) دارد؛ قسمت بیابینی با اثر D.H.T بزرگ می‌شود.
• ریزش موی مردانه: در این مدل ریزش، موها از پیشانی شروع به ریزش می‌کنند. بیشترین ریزش مربوط به دو طرف است و گاهی ممکن است تا پشت سر ادامه پیدا کند. این مدل ریزش در خانم‌ها  P.C.O به دلیل ترشح تستوسترون در آن‌ها نیز دیده می‌شود.
• رشد موهای بدن: در این مورد موهای جلوی استخوان لگن، ریش، موهای روی شکم و دور سینه، دست‌ها و پاها ضخیم‌تر و بلندتر می‌شوند.
• تغییر صدا: با رشد حنجره و ماهیچه‌های آن، تون صدای پسران تغییر می‌کند.
• افزایش قطر ماهیچه‌ها: اثر متابولیسمی هورمون‌های مردانه باعث افزایش پروتتین‌سازی و رشد بیشتر ماهیچه‌ها پسران می‌شود.
• رشد استخوانی: جهش رشدی در سن بلوغ به علت همراه‌شدن دو هورمون رشد و تستوسترون است. در استخوان‌ها تستوسترون به استروژن تبدیل می‌شود که باعث رشد سریع و در نهایت بسته‌شدن صفحه‌ی رشدی می‌شود.
• افزایش میل و توان جنسی: تمایل به جنس مخالف در جهت ارتباط عاطفی و جنسی و تکرار آن‌ها هم از اثرهای این هورمون است که جنبه‌ی روانی آن را شامل می‌شود.

بیشتر بخوانید: کریپتورکیدیسم یا نهان بیضگی چیست؟ از علل، علائم تا درمان!

داروی فیناستراید و دوتاستراید چه کاربردهایی دارد؟

با توجه به کاربردهایی که در بالا گفته‌شده‌است می‌توان به برخی از کاربردهای این داروها اشاره کرد؛ ولی قبل از آن باید گفت که دو داروی فیناستراید و دوتاستراید با هم تفاوت دارند. فیناستراید بر یک نوع از آنزیم ۵-آلفا ردوکتاز که بیشتر در پروستات است اثر می‌گذارد، در حالی که دوتاستراید روی آنزیم‌های دیگر نیز اثر دارد، پس استفاده از فیناستراید بهتر از دوتاستراید است و در استفاده از آن احتمال بروز عارضه کمتر از دوتاستراید است.

• بزرگی پروستات یا B.P.H: همان‌طور که در بالا اشاره شد پروستات در اثر هورمون D.H.T بزرگ می‌شود، رشد بیش از اندازه‌ی آن باعث B.P.H می‌شود. به همین جهت یکی از درمان‌های این بیماری مهار تولید بیشتر D.H.T در بیماران است. در اینجا به عنوان درما‌ن‌های جایگزین تامسولوسین (به علت عارضه‌ی تامسولوسین در جراحی عدسی چشم) از این داروها استفاده می‌شود. داروی فیناستراید، به علت اثر مستقیم‌تر داروی بهتری از دوتاستراید است. فیناستراید با دوز ۵ میلی‌گرم روزانه و دوتاستراید با دوز ۰.۵ میلی‌گرم روزانه، برای ۶ تا ۱۲ ماه در این بیماری استفاده می‌شود.
• ریزش مو مردانه یا  Androgenic alopecia: فعالیت بیش از حد  D.H.T در پوست باعث ریزش مو و ایجاد این بیماری می‌شود؛ درمان آن هم در آقایان استفاده از فوم یا محلول ماینوکسیدیل %۵ همراه قرص فیناستراید با دوز ۱ میلی‌گرم در روز است. توجه کنید درمان این مورد حداقل به مدت یک سال باید ادامه داشته‌باشد. در اینجا استفاده از دوتاستراید پیشنهاد نشده‌است، ولی با توجه به اثر مشابه می‌توان از آن نیز استفاده کرد.

• فیناستراید و دوتاستراید ریزش موی مردانه در زنان: این مدل ریزش در زنان مبتلا به P.C.O به علت ترشح بیشتر تستوسترون است. درمان آن هم بر پایه درمان P.C.O و مصرف ماینوکسیدیل است. برخی منبع‌های علمی تجویز فیناستراید را زمانی که سایر درمان‌ها پاسخ نداد پیشنهاد می‌کنند؛ ولی در هیچ منبعی مصرف آن را در برنامه‌ی پیشنهادی قرار نداده‌است و حتا Medscape مصرف این دارو را در زنان ممنوع می‌داند.

توجه: خانم‌های باردار یا خانم‌هایی که از روش‌های پیشگیری استفاده نمی‌کنند باید از مصرف این دارو به‌شدت پرهیز کنند، حتا گفته‌شده خانم‌های باردار از قرص‌های خوردشده یا گرد آن هم دوری کنند.

• کاهش احتمال سرطان پروستان: آندروژن‌ها مهم‌ترین فاکتور برای ابتلا به سرطان پروستات هستند و ترشح زیاد و طولانی‌مدت آن‌ها در بدن با سرطان پروستات ارتباط دارند.  P.S.A فاکتوری است که برای غربال‌گری سرطان پروستات استفاده می‌شود، مصرف این داروها در درازمدت باعث کاهش مقدار P.S.A به نصف مقدار اولیه و کاهش ریسک سرطان‌های پروستات می‌شوند.

 بیشتر بخوانید: سرطان پروستات؛ ۶ راه درمان و هر آنچه باید بدانیم

عارضه‌های مصرف فیناستراید و دوتاستراید چیست؟

عارضه‌هایی که در اینجا گفته‌شده از شایع به نادر لیست شده است، خطرناک‌ترین عارضه‌ی آن حساسیت به داروی فیناستراید یا دوتاستراید است که باید دارو قطع شود، از مورد ۶ به بعد عارضه‌های نادر مصرف دارو است که کمتر از یک درصد مصرف‌کنندگان دچار آن شده‌اند.

• کاهش میل جنسی: در برخی از موارد، ممکن است فیناستراید باعث کاهش میل و توان جنسی شود. این عارضه بعد از توقف مصرف دارو بهبود می‌یابند، اما در برخی ممکن است به صورت دایمی باقی بمانند.
• اختلال نعوظ و انزال: تاخیر یا عدم نعوظ و انزال هم از جمله عارضه‌هایی است که با خوردن این داروها ایجاد می‌‎شود، در صورت ایجاد ناراحتی می‌توانید با مشورت پزشک دارو خود را تغییر دهید.
• عارضه تناسلی: ممکن است به صورت نادر علامت‌هایی مانند تورم یا تحریک در منطقه تناسلی، درد در ببضه، کاهش حجم اسپرم و احساس ناراحتی در ناحیه تناسلی را تجربه کنید.

نکته: عارضه‌های بالا بعد از ۶ ماه استفاده از داروها ایجاد می‌شوند.

• افت فشار خون: در اینجا فشار خون در حالت پایه تغییر نمی‌کند و شما اگر فشار خود را اندازه بگیرید، عدد طبیعی خواهدداشت؛ به این نوع افت فشار خون ارتواستاتیک هیپوتنشن می‌گویند؛ سرگیجه، دوبینی در هنگام بلندشدن، کاهش هوشیاری در هنگام تغییر حالت بدن از نشانه‌های آن است.
• عوارض پوستی: برخی ممکن است در پاسخ به فیناستراید یا دوتاستراید نشانه‌های پوستی مانند خارش پوست، قرمزی پوست، خشکی پوست و تحریک پوستی را تجربه کنند. در صورت مشاهده خونریزی‌های ریزپوستی در زمان مصرف این داروها که به‌صورت قرمزی‌هایی که با فشار محو نمی‌شوند، بروز پیدا می‌کنند، باید دارو را قطع کنید و به پزشک مراجعه کنید. این مورد حساسیت به دارو است و معنای آن این است که تا آخر عمر نباید فیناستراید و دوتاستراید را (حتا اگر واکنش در برابر آن دارو نباشد) مصرف کنید.
• عارضه گوارشی: عارضه‌های گوارشی می‌تواند در برابر هر دارویی ایجاد شود، برای کاهش عارضه‌ها پیشنهاد می‌شود با مقدار کافی آب و با شکم پر مصرف شود.
• تغییر عملکرد کبدی: در موارد نادر، مصرف فیناستراید ممکن است باعث تغییرات در عملکرد کبدی شود و باعث افزایش آنزیم‌های کبدی در آزمایش خون، زردی پوست و هپاتیت دارویی را ایجاد کند. پس در زمان شروع این دارو لازم است بیماری‌های کبدی یا مصرف الکل را به پزشک خود بگویید تا مدنظر داشته باشد.
• بزرگی پستان: این مورد همراه درد در پستان و تشدید آن در لمس پستان همراه است.
• تغییر هورمونی: علاوه‌بر کاهش سطح D.H.T و افزایش تستوسترون، در برخی باعث افزایش TSH و در آن‌ها پرکاری تیرویید ناشی مصرف دارو ایجاد کند.
• نشانه‌های روانی: افسردگی با درجه‌های متفاوت، پرخاشگری، فکرهای خودکشی به دنبال مصرف دارو ایجاد می‌شود که در برخی افسردگی و فکر خودکشی حتا بعد از قطع مصرف دارو ادامه می‌یابد و نیاز به مراجعه به روان‌پزشک و دریافت دارو دارد.

بیشتر بخوانید: افسردگی چیست؟ ۴ روش موثر برای جلوگیری از آن

جمع بندی

داروهای فیناستراید و دوتاستراید که به عنوان داروهای جایگزین تامسولوسین با مکانیسم اثر متفاوت از آن استفاده می‌شود. این داروها به صورت مستقیم در آندروژنیک آلوپسیا یا ریزش موی مردانه در آقایان همراه ماینوکسیدیل استفاده می‌شود، در خانم‌ها نیز مصرف آن در صورت عدم پاسخ به سایر درمان‌ها تا ۶ ماه با رعایت پیش‌گیری از بارداری در برخی منبع‌های علمی توصیه شده‌است. مصرف این دارو با توجه به عارضه‌های آن اولین پیشنهاد نیست، ولی در جای درست و با صبر می‌تواند فایده‌های زیادی برای بیماران داشته باشد.

اگر موردی در مقاله یافتید به پزشک خود مراجعه کنید یا می‌توانید از پاسخ‌گویی ۲۴ ساعته نیتروطب بهره ببرید تا با کمترین عارضه و ناراحتی دوره‌ی درمانی خود را سپری کنید.