بلوغ دوره‌ای میباشد که در آن پسران یا دختران در حال رشد فرایند بلوغ جنسی را طی می‌نمایند. بلوغ درواقع یکسری مراحل جسمی است که باعث دستیابی به باروری و ایجاد خصوصیات جنسی ثانویه، ویژگی‌های جسمی مرتبط با مردان و زنان بالغ می‌گردد. سن طبیعی بلوغ برای دختران ۷ تا ۱۳ سال بوده و برای پسران ۹ تا ۱۴ سال است.
در صورتی که بلوغ در دختران قبل از سن ۷ سالگی و در پسران قبل از سن ۹ سالگی اتفاق بیفتد، در حقیقت بلوغ زودرس رخ داده است. اگر می‌خواهید با بلوغ زودرس بیشتر آشنا شوید، تا آخر این مقاله ما را همراهی کنید.
بلوغ زودرس چیست؟
وقتی بدن کودک زود به بلوغ می‌رسد، (پسران قبل از ۹ و دختران قبل از ۷) به عبارتی علائم بلوغ هورمونی و جسمی زودتر آشکار می‌شوند؛ بلوغ زودرس اتفاق می‌افتد.
این مشکل ممکن است مانند هر پدیده‌ی غیر طبیعی دیگری، دلایل و پیامد‌های مختلفی داشته باشد. تغییر در اندازه و شکل بدن، توسعه توانایی بدن برای تولید مثل و رشد سریع استخوان‌ها از نشانه‌های بلوغ می‌باشند. بیشتر مواقع علل این اختلال را نمی‌توان به طور کامل پیدا کرد. ولی تشخیص این اختلال باید توسط پزشک انجام شود.
معمولا برای معالجه این اختلال از دارو برای کند کردن سرعت رشد استفاده می‌کنند.
علل بلوغ زودرس
این اختلال در بعضی مواقع می‌تواند خود نشان‌دهنده مشکل جدی باشد. برخی از علت‌های بلوغ زودتر از موعد عبارتند از:
- اختلالات مغزی نظیر تومور‌ها
- مشکلات ژنتیکی مثل سندروم
- آسیب به مغز به دلیل جراحی، ضربه و رادیوتراپی
اما به یاد داشته باشید که از نظر علمی این اختلال یک بیماری به شمار نمی‌رود؛ پس می‌تواند بدون علت خاصی نیز شروع شود.
علائم و نشانه‌های بلوغ زودرس
اغلب علائم این اختلال در دختران، با بزرگ‌شدن یک طرفه یا دو طرفه پستان آشکار می‌شوند و با ظاهر شدن موهای ناحیه تناسلی و زیر بغل ادامه پیدا می‌کنند و پریود مرحله آخر میباشد. اطراف نوک پستان ضخیم و تیره شده و نوک به سمت جلو می‌آید. در صورت این کودکان، جوش نیز دیده می‌شود.
علائم این اختلال در پسران، با بزرگ شدن بیضه آغاز و در ادامه اجزای اندام تناسلی به بلوغ می‌رسند. موهای صورت و صدای این کودکان زودتر از موعد آشکار می‌شوند.
انواع بلوغ زودرس
- بلوغ زودرس محیطی (کاذب)
- بلوغ زودرس مرکزی
رایج‌ترین بلوغ، بلوغ زودرس مرکزی میباشد. در بلوغ طبیعی نیز این روند یکسان است ولی زودتر از زمان معمول آشکار می‌شود. گونادوتروپین هورمونی است که توسط غده‌ی هیپوفیز تولید می‌شود. برای تولید هورمون‌های استروژن و تستوسترون، هورمون گونادوتروپین تخمدان‌ها و بیضه‌ها را تحریک می‌کند. این دو هورمون (استروژن و تستوسترون)، هورمون‌های جنسی می‌باشند؛ که در دوران بلوغ باعث تغییرات جنسی می‌شوند.
شرایط متفاوتی در این اختلال محیطی حاکم است. به ندرت این نوع بلوغ زودرس به وجود می‌آید. علت بروز نشانه‌های بلوغ، هورمون‌های تستوسترون و استروژن می‌باشند و غده‌ی هیپوفیز و مغز هیچ نقشی ندارند. اغلب اختلالاتی در بیضه‌ها، تخمدان‌ها، غده‌ی تیروئید بسیار کم کار یا غدد آدرنال باعث بلوغ زودرس محیطی می‌شوند.
بیشتر بخوانید: سیستیک فیبروزیس؛ علائم، علل و راه‌های مدیریت
عوارض بلوغ زودرس
عوارض این اختلال عبارتند از:
- مشکلات عاطفی:
در افراد مبتلا به بلوغ زودرس بروز تغییرات جسمی، باعث کاهش اعتماد به نفس و افزایش افسردگی در آنها می‌شود.
- کوتاهی قد:
بزرگ‌شدن بیش‌از حد هورمون‌ها علت کوتاهی قد میباشد؛ که با دارو و معالجه اولیه قابل درمان است.
بیشتر بخوانید: ۵ روش افزایش میزان قد + امکان رشد قد در بزرگسالی اری یا خیر؟
بیماری شبیه با علائم بلوغ زودرس
تلارک زودرس بیماری است که علائمی مشابه با بلوغ زودرس دارد. در واقع به رشد زودتر از معمول سینه‌های دختران گفته می‌شود. حتی بعضا ممکن است در سن ۵ سالگی نیز این اختلال آغاز شود. در این مواقع پدر و مادر‌ها به اشتباه فکر می‌کنند کودک به بلوغ زودرس رسیده است. به دلیل عدم عملکرد مناسب غدد فوق کلیوی این اختلال رایج در دختران خردسال ظاهر می‌شود. تلارک زودرس نیاز به درمان خاصی ندارد فقط باید مورد بررسی قرار بگیرد؛ هرچند ممکن است برای والدین نگران‌کننده به نظر برسد.
بیشتر بخوانید: اختلال بیش فعالی (ADHD)؛ هر آنچه که باید بدانید!
بروز زودهنگام موهای زیر بغل و شرمگاهی، به دلیل اختلال پوبارک است. شاید تا‌کنون اصطلاح «کودک ریش‌دار» به گوشتان خورده باشد. این اختلال یک بیماری ژنتیکی و هورمونی میباشد و بلوغ زودرس محسوب نمی‌شود. ترشح بیش از حد و غیر‌عادی آدرنال علت بروز پوبارک میباشد که باید در مواقع شدیدتر تحت درمان قرار بگیرد.
چگونه بلوغ زودرس را تشخیص دهیم؟
در صورت بروز علائم این اختلال به پزشک متخصص اطفال مراجعه کنید. تا پزشک با بررسی سابقه پزشکی کودک و خانوادگی و همچنین معاینه‌های فیزیکی، علت بروز این مشکل را تشخیص دهد و آزمایش‌های لازم را تجویز کند. همچنین ممکن است از آزمایش‌های بلوغ زودرس استفاده شود. از جمله آزمایش‌های این اختلال عبارتند از:
- رادیوگرافی سر و صورت
- آزمایش اشعه ایکس برای بررسی رشد استخوان‌ها
- بررسی آزمایشگاهی هورمون‌های مختلف و همچنین تعیین سن استخوانی
- آزمایش تحریک هورمون آزاد‌کننده‌ی گنادوتروپی جهت بررسی سطح هورمون‌هایی مانند پروژسترون در دختران و تستوسترون در پسران برای تأیید تشخیص بلوغ زودرس
- آزمایش خون جهت بررسی میزان هورمون‌ها
- ام آر آی جهت تشخیص مشکلات غده هیپوفیز
- سونوگرافی از تخمدان‌ها و شکم
نکته: توجه کنید که در آزمایش تحریک هورمون، در کودکان دارای نوع بلوغ محیطی، سطح هورمون Gnrh ثابت می‌ماند و سطح هورمون Gnrh در کودکانی که نوع مرکزی دارند افزایش می‌یابد.
چگونه از بلوغ زودرس جلوگیری کنیم؟
از برخی عوامل این اختلال، مثل نژاد و جنسیت، نمی‌توان جلوگیری کرد. اما برخی کار‌هایی که می‌توان برای کاهش درصد بلوغ زودرس در کودکان انجام داد عبارتند از:
- تشویق کودکان به حفظ وزن خود
- دور نگه داشتن کودک از منابع خارجی تستوسترون و استروژن مثل مکمل‌‌های غذایی حاوی تستوسترون و استروژن یا دارو‌های تجویزی برای بزرگسالان در خانه
درمان بلوغ زودرس
موقع تشخیص این اختلال، متخصص غدد اطفال دلیل این اتفاق را پیدا می‌کند. پس از آن با توجه به تشخیص و آزمایش بیماری اصلی که سبب بلوغ زودرس شده است را درمان نموده و در موارد دیگر هم با روش‌های درمانی و تجویز دارو، ترشح هورمون‌های جنسی را تا رسیدن به سن اصلی بلوغ متوقف می‌نماید.
والدین باید برای درمان و بهبود کودک خود با مراجعه به یک روانشناس و دریافت مشاوره خصوصی و فردی، بلوغ زودرس را به موقع تشخیص دهند و از پیشرفت این اختلال تا زمان بلوغ طبیعی جلوگیری یا تا حدی به تعویق بیندازید.
بیشتر بخوانید: کریپتورکیدیسم یا نهان بیضگی چیست؟ از علل، علائم تا درمان!
جمع بندی
ازجمله حساس‌ترین وظایف هر پدر و مادری مدیریت نمودن دوران بلوغ فرزندشان میباشد که با چالش‌های بسیاری همراه است؛ ولی این اختلال مشکلی است که بیش از گذشته در جوامع امروزی رایج شده و اکثر نوجوانان و خانواده‌ها را درگیر خود کرده است.
کودکانی که به بلوغ زودرس مبتلا می‌شوند امکان دارد احساس متفاوتی نسبت به همسالان خود داشته باشند. درست است که مطالعات کمی در رابطه با اثرات عاطفی این اختلال انجام شده است، ولی ممکن است احساس متفاوت بودن سبب ایجاد مشکلات اجتماعی و عاطفی، مثل آزمایشات جنسی اولیه گردد.
در صورتی که شما، فرزندتان یا سایر اعضای خانواده‌تان با بلوغ زودرس مواجه هستید، در پی مشاوره باشید. مشاوره روانشناختی قادر است به خانواده شما کمک نماید تا احساسات، مسائل و چالش‌هایی را که با بلوغ زودرس همراه است بهتر درک نموده و با آنها مقابله نمایید.
