آنژیوگرافی که به آن آرتریوگرام هم گفته میشود، عکسبرداری با اشعه ایکس از رگ‌های خونی می‌باشد که می‌تواند در اندام‌های مختلف تصاویری از رگ‌های خونی را ارائه دهد. به طور کلی آنژیوگرافی اغلب به پزشکان کمک می‌کند تا شرایطی را که بر مغز، قلب، بازوها و پاها تاثیر می‌گذارد، تشخیص دهند. همچنین این گرافی می‌تواند در تشخیص ناهنجاری‌های عروق خونی، از جمله رگ‌های خونی ضعیف، رسوب پلاک و لخته شدن خون به پزشکان کمک کند. در ادامه این مطلب همراه ما باشید تا شما را بیشتر با آنژیوگرافی آشنا کنیم.
آنژیوگرافی چیست؟
آنژیوگرافی روشی می‌باشد که برای دیدن رگ‌های قلبی از تصویربرداری اشعه ایکس استفاده میشود. معمولاً این آزمایش به منظور بررسی بعضی از بیماری‌های قلبی همچون انسداد و گرفتگی عروقی و تشخیص مشکلات جریان خون به قلب مورد استفاده قرار می‌گیرد. در طی این گرافی، نوعی رنگ که توسط دستگاه اشعه ایکس قابل مشاهده می‌باشد به رگ‌های قلب تزریق می‌‌گردد.
با کمک رنگ‌های تزریق شده، و دستگاه اشعه ایکس به سرعت یک سری تصاویر از رگ‌ها گرفته میشود و سپس بر روی مانیتور ظاهر می‌شوند. این تصاویر به‌طور واضح هرگونه انسداد عروقی و تنگ شدگی را به تصویر می‌کشند و از طریق آنها پزشک می‌تواند تشخیص دهد که کدام یک از رگ‌های بدن سبب بروز مشکلات قلبی شده است.
انواع آنژیوگرافی
انواع گوناگونی از این گرافی برای تشخیص انواع بیماری‌ها وجود دارد که عبارتند از:
- آنژیوگرافی قلب
آنژیوگرافی کرونر یک تصویر تشخیصی می‌باشد که برای نشان دادن داخل عروق کرونر (قلب) از رنگ و اشعه ایکس مخصوص استفاده می‌کند. این تصاویر به منظور شناسایی تنگی‌های شریانی که ممکن است مسئول حملات قلبی آینده و درد قفسه سینه باشند، استفاده می‌شوند. این گرافی روشی می‌باشد که برای تولید آنژیوگرافی عروق کرونر از تکنیک‌های تصویربرداری ویژه استفاده می‌کند.
در این روش یک لوله بسیار کوچک در یک رگ خونی در کشاله بازو یا ران بیمار قرار داده میشود. نوک لوله در ابتدای شریان‌های تغذیه کننده قلب قرار گرفته و رنگ یا مایع مخصوصی تزریق میشود. این مایع خاص با اشعه ایکس قابل مشاهده می‌باشد که انسداد، باریک شدن یا سایر ناهنجاری‌های شریان‌های خاص را مشخص می‌کند. به این اطلاعات به دست آمده آنژیوگرافی گفته میشود.
- آنژیوگرافی دیجیتال (DSA)
آنژیوگرافی دیجیتال تصویری از رگ‌های خونی در مغز جهت تشخیص مشکل در جریان خون را ارائه می‌دهد. این روش شامل قرار دادن یک کاتتر در شریان پا و ارسال آن به عروق خونی در مغز می‌باشد. از طریق کاتتر یک رنگ کنتراست تزریق میشود و تصاویر اشعه ایکس از رگ‌های خونی گرفته میشود.
- آنژیوگرافی رزونانس مغناطیسی
آنژیوگرافی رزونانس مغناطیسی (MRA) یک دیگر از روش‌های غیرتهاجمی برای تشخیص بیماری‌ها می‌باشد که به کمک این روش که ترکیبی از فناوری مغناطیسی است داخل ورید‌های خونی را باز می‌کنند تا پزشک متخصص بتواند هرگونه مشکل داخل این رگ‌های خونی را به خوبی ارزیابی و بررسی کند. این روش اغلب برای وارسی عروق و بافت‌های نرم، ناحیه قلب و جریان‌های خونی کاربرد دارد.
- آنژیوگرافی ریه
تصویر اشعه ایکس از رگ‌های خونی که به منظور ارزیابی شرایط مختلف همچون آنوریسم، تنگی یا انسداد استفاده میشود. یک رنگ از طریق لوله انعطاف پذیر نازک که در یک شریان قرار داده شده است، تزریق می‌‌گردد. این رنگ در اشعه ایکس رگ‌های خونی را قابل مشاهده می‌کند.
- آنژیوگرافی رادیونوکلئیدی
آنژیوگرافی رادیونوکلئیدی نوعی روش پزشکی هسته‌ای می‌باشد. مقدار کمی از یک ماده رادیواکتیو، به نام رادیونوکلئید جهت کمک به بررسی بافت مورد مطالعه استفاده میشود. به طور خاص آنژیوگرافی رادیونوکلئیدی در حال استراحت، حفره‌های قلب را در حال حرکت ارزیابی می‌کند.
- آنژیوگرافی کلیه
آنژیوگرافی کلیه مجموعه‌ای از اشعه ایکس از رگ‌های خونی کلیه است که با تزریق ماده حاجب به داخل کاتتر، در رگ‌های خونی کلیه قرار می‌گیرد، تا بتواند هرگونه علائم انسداد یا ناهنجاری‌های موثر را تشخیص دهد.
- آنژیوگرافی مغزی
آنژیوگرافی مغزی تصاویری تولید می‌کند که می‌تواند به پزشک متخصص کمک کند تا انسداد یا سایر ناهنجاری‌ها را در رگ‌های خونی گردن و سر شما پیدا کند. هرگونه انسداد یا ناهنجاری در رگ‌های مغزی می‌تواند باعث سکته مغزی یا خونریزی در مغز شود.
بیشتر بخوانید: بیماری ایسکمیک قلبی | انواع، علل و درمان
چرا آنژیوگرافی انجام میشود؟
این گرافی جهت بررسی سلامت رگ‌های خونی و نحوه جریان خون در آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد. با آنژیوگرافی می‌توان چندین اختلال و بیماری عروق خونی را تشخیص داد، که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تشخیص بیماری‌های شریانی محیطی مانند کاهش خون‌رسانی به عضلات پا
- آترواسکلروز به معنی باریک شدن شریان‌های قلبی و قرارگرفتن در معرض خطر سکته مغزی یا حمله قلبی
- آنژین که به معنی درد قفسه سینه ناشی از کاهش جریان خون در عضلات قلب است
- تشخیص انسداد خون‌رسانی به کلیه‌ها
- تشخیص آنوریسم مغزی که در آن رگ‌های خونی مغز دچار برآمدگی می‌شوند
- لخته شدن خون در ریه یا آمبولی که سبب انسداد شریان‌های ریوی میشود
چه کسانی باید آنژیوگرافی انجام دهند؟
اگر شما هر یک از شرایط زیر را داشته باشید، ممکن است پزشک درخواست آنژیوگرافی دهد:
- درد در فک، بازو، دست و پشت که با دلایل دیگر قابل توضیح نیست
- علائم بیماری‌های قلبی و کرونر قلب
- درد قفسه سینه
- درد قفسه‌ی سینه‌ای که زیاد شده یا به تازگی ایجاد شده است.
چه کسانی نباید آنژیوگرافی انجام دهند؟
برای انجام این گرافی، فرد باید کلیه‌های سالمی داشته باشد. چون اگر کلیه‌های فرد مورد نظر نارسا بوده و یا مشکلی در عملکرد آن وجود داشتهباشد، نمی‌تواند آنژیوگرافی انجام دهد. در فرایند آنژیوگرافی، از رنگ مخصوص استفاده میشود. موادی که به داخل بدن شخص وارد می‌شوند، از طریق کلیه‌ها خارج می‌شوند. اگر این اتفاق نیفتد، بیمار با مشکل مواجه میشود. بنابراین فردی که کلیه‌های سالمی ندارد، نمی‌تواند کاندید مناسبی برای انجام عمل آنژیوگرافی باشد.
بیشتر بخوانید: گرفتگی عروق قلب چیست؟ ۴ روش متفاوت درمان آن
مزایای آنژیوگرافی چیست؟
این روش تشخیصی مزایای بسیار زیادی دارد که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- نسبت به جراحی باز بسیار کم خطرتر بوده و امکان درمان و تشخیص بیماری از طریق آن وجود دارد.
- تقریباً در هر بیمارستانی و توسط پزشک متخصص قابل انجام بوده که این امر هزینه و زمان موردنیاز برای انجام آن را کاهش می‌دهد.
- دوران نقاهت کوتاه و مراقبت‌های پس از آن نسبت به جراحی باز بسیار ساده تر است
- تشخیص دقیق و امکان مشاهده و بررسی عروق قلبی با کیفیت بالا
معایب آنژیوگرافی چیست؟
بدون شک هر عمل تشخیصی یا درمانی مزایا و معایب خاص خودش را دارد و این روش تشخیصی نیز از این مورد مستثنی نبوده و معایب آن شامل موارد زیر است:
- احتمال سکته قلبی یا مغزی حین انجام آنژیوگرافی که البته بسیار نادر است.
- احتمال ایجاد عفونت در محل زخم کاتتر
- تپش قلب و نامنظم شدن ضربان قلب
- بروز حساسیت نسبت به ماده رنگی و اشعه ایکس
- بروز مشکلات کلیوی
- ضعف، حالت تهوع یا استفراغ در برخی موارد
عوارض آنژیوگرافی
با اینکه در تکنولوژی آنژیوگرافی پیشرفت‌های زیادی صورت گرفته است، اما باید بدانید که این روش یک روش تهاجمی بوده و بدون هیچ خطر و عوارض نیست و در مواردی هم برای برخی از بیماران مشکلاتی را ایجاد کرده است. از جمله عوارض آن قرار گیری در معرض تابش پرتو ایکس می‌باشد که به دلیل کم بودن مدت قرار گیری در مقابل آن عموما برای بیمار مشکل خاصی را ایجاد نمی‌کند. اما علاوه بر این موارد، بعضی عوارض دیگری هم وجود دارد که گاهی به دلیل این روش تشخیصی ایجاد میشود که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- حمله قلبی
- سکته مغزی
- آریتمی قلبی
- آسیب دیدگی رگی (سرخرگ ) که کاتتر را درون آن فرو بردیم
- وجود آلرژی به ماده حاجبی که وارد رگ‌ها میشود
- لخته شدن خون
- کاهش فشار خون
- زیاد بودن خونریزی و یا کبودی
- عفونت کردن محل ورود و یا نقاط دیگر
- ایجاد مشکل در کلیه
گاهی ممکن است بعد از این روش تشخیصی، بیمار حس سرد، خارش و یا سوزش داشته باشد. اگر با این موارد روبرو شدید حتما به پزشک خود اطلاع دهید تا او بتواند وضعیت شما را چک کند.
اقدامات قبل از آنژیوگرافی
عموما قبل از شروع آنژیوگرافی از فرد، تصویربرداری از طریق سی تی اسکن یا اِم آر آی گرفته میشود تا مشکلات قلبی او به دقت توسط پزشک مورد بررسی قرار بگیرد. ۸ ساعت قبل از شروع آنژیوگرافی شما نباید غذایی بخورید یا چیزی بنوشید و پس از آن هم به علت سرگیجه بهتر است تا به مدت ۲۴ ساعت استراحت کنید تا به شرایط اولیه خود بازگردید. شرح حال کامل از بیمار، که شامل سابقه‌ی قبلی بیماری قلبی عروقی یا شکایت فعلی او هست، گرفته میشود.
حتما اگر داروی خاصی مصرف میکنید، بهتر است قبل از شروع آنژیوگرافی به پزشک خود اطلاع دهید. به خصوص دارو‌های که می‌توانند احتمال خطر خونریزی را بیشتر کنند. علاوه بر شرح حال دارویی، باید شرح حال حساسیت‌های دارویی یا حساسیت به ماده‌ی حاجب هم مورد بررسی قرار گیرد. باردار بودن بیمار هم باید مشخص و در پرونده‌ی بیمار ثبت گردد. به طور کلی، از قبل شرح حال بیمار توسط پزشک معالج گرفته شده و سپس قبل از انجام آنژیوگرافی اطلاعات و نکات لازم و حساس مربوط به این فرایند، مجددا ارزیابی می‌‌گردد.
اقدامات حین آنژیوگرافی
در ابتدا، فرد به پشت خوابانده میشود تا توسط اشعه ایکس از او عکس برداری گردد. ممکن است در این مرحله برای جلوگیری از منحرف شدن و به هم خوردن زاویه تصویر برداری مجبور شوید سینه یا پا‌های بیمار را به جایی ببندید.
در صورت عدم وجود منع پزشکی، داروی آرام بخش به بیمار تزریق میشود که امکان دارد باعث خواب آلودگی او شود و گاهی نیز شخص به خواب رود، اما گاهی اوقات چون نیاز است بعضی دستورات پزشکی را بیمار حین انجام فرآیند آنژیوگرافی انجام دهد، بهتر است که بیمار بیدار باشد.
سپس، بر سینه بیمار الکترودهای نوار قلب قرار داده میشود تا در طول آنژیوگرافی وضعیت قلب او کنترل شود و همچنین از فشارسنج هم برای بررسی فشار خون بیمار و با پالس اکسی متر نیز میزان اکسیژن خون کنترل میشود. در مرحله بعد آن بخشی را که قرار است کاتتر را وارد آن کنیم، کاملا بی حس و ضد عفونی می‌کنیم. اگر در قسمتی که قرار است لوله کاتتر به آن وارد شود مو وجود داشته باشد آن قسمت تراشیده میشود.
بعد از آن یک لوله بلند و باریک به نام کاتتر Catheter به یکی از سرخرگ‌های دست یا ران وارد میشود. در این لحظه بیمار احتمالا فشار ضعیفی را در داخل رگ خود احساس می‌کند. عموما زمانی که کاتتر داخل رگ میشود درون آن هیچ گونه دردی حس نمی‌شود ولی ممکن است در محل ورود درد و سوزش خفیفی احساس شود. بعد از آن پزشک متخصص، به سمت عروق مورد نظر لوله را هدایت می‌کند.
در این مرحله کمی مایع حاجب در ناحیه مورد نظر به خون تزریق میشود. همانظور که قبلا نیز گفته شد این مایع می‌تواند کار تشخیص میزان انسداد عروق را از طریق اشعه ایکس برای پزشک ساده‌تر کند. ممکن است در این زمان پزشک متناسب با محل مورد معاینه از فرد بخواهد تا سرفه کند، نفس عمیق بکشد یا این که وضعیت فیزیکی خود را تغییر دهد. تصویر گرفته شده از رگ‌های مریض با وضوح کامل هرگونه آسیب یا گرفتگی در رگ‌ها را نشان خواهد داد.
اقدامات پس از آنژیوگرافی
بعد از پایان این روش تشخیصی شما باید محلی که برش خورده است را پانسمان کنید تا از خونریزی جلوگیری شود. بهتر است بیمار ۴ ساعت بعد از آنژیوگرافی در بیمارستان استراحت کند تا مرتبا علائم او چک شود. اگر محل ورود کاتتر در ران بوده باشد، پزشک ممکن است از بیمار بخواهد تا در جهت خاصی دراز کشیده و چند ساعت در آن حال بماند.
به دلیل ماده‌ی حاجبی که وارد بدن فرد میشود و خطر احتمالی که برای کلیه‌ها وجود دارد، بهتر است به بیمار توصیه شود تا آب زیادی مصرف کند. با پیشرفت‌هایی که در انجام این پروسه به دست آمده است، این روش تشخیصی اقدام پرخطری به حساب نمی‌آید و فرآیند آن حدود ۲ الی ۳ ساعت بیشتر طول نمی‌کشد، اما رعایت موارد احتیاطی موجب میشود تا خطرات آن به حداقل برسد.
تحت چه شرایطی باید با پزشک تماس بگیریم؟
اگر موارد زیر را تجربه کردید حتما با پزشک خود در تماس باشید:
- صحبت کردن یا لبخند زدن سخت
- درد یا ناراحتی که متوقف نمی‌شود
- تب
- بی حسی، ضعف و تورم در دست یا پایی که در آن کار می کردند.
- خونریزی در جایی که کاتتر را در پوست شما قرار داده اند
- یک توده نزدیک زخم شما
بعد از آنژیوگرافی چی بخوریم؟
شاید بخواهید بدانید که بعد از انجام انژیوگرافی چه مواد غذایی می‌توانند برای مفید باشند و چه چیزی باید بخوریم؟ بهتر است بدانید که بعد از انجام این فرایند تشخیصی و درمانی چندان محدودیت غذایی وجود ندارد. اما بهتر است به توصیه‌های دکتر خود گوش کرده و به آنها عمل کنید. یکی از مهم‌ترین توصیه‌هایی که بعد از این روش تشخیصی به افراد توصیه میشود این است که از غلات کامل استفاده کنند.
سعی کنید از مواد غذایی زیر بیشتر استفاده کنید:
- برنج
- نان
- پاستا
- محصولات و غلات سبوس‌دار
- حبوبات
- کینوا
- دانه‌های روغنی
برخی از میوه‌هایی که برای شما مفید هستند، شامل موارد زیر می‌باشند:
- فلفل دلمه‌ای
- آووکادو
- هویج
میوه‌ها می‌توانند بسیار مناسب و مفید باشند. چون حاوی آنتی اکسیدان و ویتامین هستند.
بیشتر بخوانید: آنژین صدری یا درد قفسه سینه؛ معرفی کامل + ۴ روش درمان
جمع بندی
آنژیوگرافی یک روش تصویربرداری با اشعه ایکس است که برای دیدن و تشخیص مشکلات رگ‌های خونی در اندام‌های مختلف از جمله قلب، مغز، بازوها و پاها از آن استفاده میشود. این روش می‌تواند در تشخیص ناهنجاری‌های عروق خونی، از جمله رگ‌های خونی ضعیف، رسوب پلاک و لخته شدن خون به پزشکان کمک کند.
انواع آنژیوگرافی شامل آنژیوگرافی قلب، آنژیوگرافی دیجیتال، آنژیوگرافی رزونانس مغناطیسی، آنژیوگرافی ریه، آنژیوگرافی رادیونوکلئیدی، آنژیوگرافی کلیه و آنژیوگرافی مغزی می‌باشند.
این روش جهت تشخیص برخی بیماری‌های قلبی همچون انسداد و گرفتگی عروقی و تشخیص مشکلات جریان خون به قلب کمک می‌کند.
