چاقی و عارضه‌های ناشی از آن، مشکلی است که نسبت به دهه‌های گذشته، جامعه‌های مختلف را درگیر کرده‌است. تغییر سبک زندگی و به دنبال آن تحرک پایین، تغییر عادت‌های غذایی و مصرف روزافزون غذاهای آماده و فست‌فودها، باعث افزایش بروز بیماری‌های قلبی، فشارخون، دیابت و سرطان‌های مختلف در سنین پایین‌تر شده‌است. برای مقابله با این معضل، راه‌کارهای مختلفی مثل ورزش، جراحی، رعایت رژیم غذایی و استفاده از قرص‌های لاغری وجود دارد. اما مهم‌ترین و محبوب‌ترین این راهکارها در بین اهل علم، رژیم غذایی است.
رژیم غذایی مناسب در کنار ورزش بسیار کمک کننده است؛ ولی رژیم غذایی یا ورزش به‌تنهایی پاسخ‌گوی نیاز شما برای لاغری نیستند و البته نسبت به جراحی و دارودرمانی راهی امن‌تر به‌شمار می‌رود. رژیم‌هایی غذایی مختلفی در دنیا وجود دارد که ممکن است عملکرد و کارایی متفاوتی داشته‌باشند. شاید شما تابه حال اسم رژیم کتوژنیک را شنیده‌باشید. در این مقاله از نیتروطب همراه ما باشید تا صفرتا صد رژیم کتوژنیک را با هم بررسی کنیم.
رژیم کتوژنیک چیست؟
رژیم کتوژنیک یا کتو، یک رژیم غذایی پرچرب (با چربی‌های مجاز) اما کم کربوهیدرات و کم پروتیین است. نسبت تقریبی چربی به کربوهیدرات (بر اساس گرم) ۱:۳ و چربی به پروتیین ۱:۴ گزارش شده است. در این رژیم سعی می‌شود با مرور زمان، منبع سوخت‌وساز بدن از کربوهیدرات و گلوکز به چربی تغییر پیدا کند؛ یعنی با کاهش گلوکز خون، بدن از ذخیره‌های چربی برای تامین انرژی استفاده می‌کند. کتوز شدن اصطلاحی است که به این حالت سوخت‌وسازی بدن گفته می‌شود و کبد وظیفه‌ی تبدیل ذخیره‌های چربی بدن به کتون را دارد.
بیشتر بخوانید: ارزش غذایی؛ صفر تا ۱۰۰ آنچه باید بدانید
کتون ایجادشده برای سوخت‌وساز و تامین انرژی به سرتاسر بدن حتا مغز منتقل می‌شود. آزمایش خون و ادرار می‌تواند با اندازه‌گیری میزان کتون‌های تولیدشده در بدن، به شما نشان دهد چه زمانی در حالت کتوز قرار می‌گیرید. در کنار نتیجه‌ی آزمایش، برخی نشانه‌ها مثل تشنگی و خشکی دهان می‌تواند خبر از ورود شما به مرحله‌ی کتوز را بدهد. با گذشت زمان، کاهش وزن و کاهش قند خون اتفاق می‌افتد. بنابراین این رژیم برای بسیاری از بیماران مبتلا به دیابت نوع دو پیشنهاد می‌شود. همچنین پژوهش‌ها خبر از اثر مثبت این رژیم در بهبود شرایط بیماران مبتلا به صرع و آلزایمر می‌دهند.
هنوز به‌طور دقیق مشخص نیست که کاهش وزن حاصل از این رژیم، به دلیل از دست دادن آب، اثر خاص خود رژیم غذایی (یعنی چربی سوزی) یا کاهش کل کالری دریافتی باشد. در مجموع، رژیم کتو موجب القای احساس سیری می‌شود؛ درنتیجه در طولانی‌مدت فرد میل کم‌تری به خوردن غذا و دریافت کالری پیدا می‌کند.
شاید برایتان سوال پیش بیاید که چرا مصرف پروتیین باید کاهش پیدا کند؟ باید بدانید که مقدار پروتیین بدن اگر افزایش پیدا کند، می‌تواند به شکل گلوکز ذخیره و برای تامین انرژی استفاده شود. بنابراین مصرف پروتیین را باید کنترل کنید تا بدن شما از حالت کتوز خارج نشود.
شاخه های مختلف رژیم کتوژنیک
- رژیم کتوژنیک استاندارد (SKD): رایج‌ترین نوع رژیم کتو بین مردم، S.K.D است. در این حالت فرد در برنامه‌ی غذایی خود ۷۰ درصد چربی، ۲۰ درصد پروتیین و ۱۰ درصد کربوهیدرات استفاده می‌کند. بیشترین پژوهش‌ها روی این نسخه از رژیم انجام شده است.
- رژیم کتوژنیک چرخه ای (CKD): این رژیم مثل آن است که شما در حین S.K.D، کمی به خود زنگ تفریح بدهید! یعنی به ازای ۵ روز رعایت رژیم کتوژنیک، ۲ روز به خود استراحت دهید و از خوراکی‌هایی با کربوهیدرات بالا استفاده کنید. از این رژیم به طور معمول ورزشکاران و بدنسازان استفاده می‌کنند.
- رژیم کتوژنیک هدفمند (TKD): این رژیم مخصوص ورزشکاران حرفه‌ای است که در حین تمرین، باید با مصرف کربوهیدرات انرژی مورد نیاز خود را تامین کنند.
- رژیم کتوژنیک با پروتیین بالا: این رژیم مشابه رژیم اول است؛ با این تفاوت که درصد چربی مصرفی ۶۰، پروتیین ۳۵ و کربوهیدرات ۵ درصد است. این نوع نیز در رتبه‌ی دوم محبوبیت بین مردم قرار دارد.
همچنین بخوانید: رژیم کتوژنیک؛ صفر تا ۱۰۰ و شاخه های مختلف آن
رژیم کتوژنیک؛ مفید یا مضر؟
از آن‌جایی که این رژیم، با محدودکردن مصرف کربوهیدرات، موجب کاهش وزن به‌نسبت سریع و بهبود وضع کلی فرد می‌شود، طرفداران بسیاری و البته، به دلیل افزایش قابل توجه کلسترول و L.D.L (لیپوپروتیین کم چگالی)، مخالفان خود را نیز دارد.
به‌طور کلی رژیم کتوژنیک برای کسانی که بیمار نیستند، بی‌خطر است؛ اما ممکن است بدن شما در ابتدای رژیم واکنش‌هایی نشان بدهد که به آن آنفولانزای کتو می‌گویند. اگر در روزهای اولیه‌ی رژیم کتو دچار استفراغ، اسهال یا یبوست شدید، نگران نباشید؛ چراکه این نشانه‌ها به‌طور معمول طی چند روز از بین می‌رود. بوی بد دهان، تشنگی زیاد، گرسنگی، خستگی و عملکرد ضعیف ذهنی، اختلال در خواب، افزایش سطح کلسترول، هیپوگلیسمی (کاهش قند خون) و به دنبال آن سرگیجه، از دیگر مشکل‌هایی است که این رژیم ایجاد می‌کند.
بیشتر بخوانید: هیپوگلیسمی یا افت قند خون؛ ۱۶ نکته غذایی مهم برای مبتلایان
برای به حداقل رساندن عارضه‌های احتمالی، در چند هفته‌ی اول یک رژیم با میزان کربوهیدرات متوسط را امتحان کنید و کم‌کم مقدار آن را کاهش دهید. با این کار قبل از حذف کامل کربوهیدرات، بدن شما عادت می‌کند برای تامین انرژی چربی بیشتری بسوزاند. همچنین این رژیم تعادل آب و الکترولیت بدن شما را به هم می‌زند. برای جبران آن سعی کنید در وعده‌های خود از نمک یا مکمل‌های معدنی استفاده کنید.
همچنین بخوانید: باید و نباید های خوراکی در رژیم کتوژنیک
کسانی که طولانی‌مدت در این رژیم بمانند، ممکن است دچار عارضه‌هایی مثل سنگ کلیه، کمبود ریزمغذی‌ها، چربی اضافی در کبد و کمبود پروتیین در خون شوند.
شما با مشورت با متخصص رژیم تغذیه، می‌توانید پارامترهای این رژیم، یعنی میزان کالری دریافتی، نسبت چربی به کربوهیدرات، نوع و کیفیت چربی و کربوهیدرات مصرفی و زمان غذاخوردن خود را بر اساس بدن خود تعیین کنید تا کم‌ترین عارضه‌ها برای شما به وجود بیاید. برای دریافت نوبت مشاوره با نیتروطب اینجا را کلیک کنید.
رژیم کتوژنیک چگونه بر دیابت اثر می گذارد؟
رژیم کتوژنیک می‌تواند به کاهش چربی‌های اضافی بدن کمک کند. با این کار، بیماران مبتلا به دیابت نوع دو وضع بهتری پیدا می‌کنند؛ زیرا هرچه بدن از شر چربی‌های اضافی خلاص شود، گیرنده‌های انسولین بهتر عمل می‌کنند. همچنین این رژیم برای کسانی که در وضعیت پیش‌دیابت (به وضعیتی گفته می‌شود که در آن قند خون فرد در محدوده‌ی ۱۰۰-۱۲۵ و بسیار نزدیک به مرز دیابت قرار دارد) قرار دارند، بسیار مفید است و می‌تواند تا حدی جلوی ابتلای آن‌ها به دیابت نوع دو را بگیرد.
بیشتر بخوانید: دیابت | ۵ نوع، علائم، راه‌های پیشگیری و درمان
بیماران مبتلا به دیابت نوع یک نیز از افزایش خطرناک قند خون خود آسیب می‌بینند. زمانی که فرد در رژیم کتوژنیک از کربوهیدرات کم‌تری استفاده می‌کند، احتمال افزایش قند خون او بسیار پایین می‌آید. البته عدم مصرف هیچ قند و کربوهیدراتی در بیماران وابسته به انسولین از جمله مبتلایان به دیابت نوع یک، خطر افت شدید قند خون به دنبال تزریق انسولین و تشنج ناشی از ان یا برعکس چاقی و کنترل نشدن دیابت در این بیماران به همراه داشته باشد.
رژیم کتوژنیک در بهبود چه بیماری های دیگری اثر مثبت دارد؟
پژوهش‌ها در ابتدا به بررسی اثر مثبت این رژیم در بیماران مبتلا به صرع پرداختند؛ اما به مرور زمان، بررسی های مختلفی از بیماران متفاوت صورت گرفت که احتمال می‌دهد رژیم کتوژنیک در بهبود بیماری های دیگری نیز نقش‌آفرین است:
- بیماری‌های عصبی و صرع: این رژیم به عنوان ابزاری برای درمان بیماری‌های عصبی به‌خصوص صرع کودکان به کار می‌رود؛ چراکه باعث کاهش چشم‌گیر حمله‌های عصبی و تشنج در کودکان مبتلا به صرع شده‌است.
بیشتر بخوانید: صرع؛ هر چیزی که باید در مورد بدانید| ۳ راه درمان آن
- بیماری‌های قلبی: چربی‌سوزی از عامل‌هایی است که در بیماران قلبی بسیار سودمند است. رژیم کتو به خوبی می‌تواند چربی بدن، فشار خون و قند خون را کنترل کند.
- سرطان: پژوهش‌ها در مورد اثر رژیم کتو بر سرطان هنوز ادامه دارد؛ زیرا این رژیم ممکن است سرعت رشد تومور را کاهش دهد. البته تحمل این رژیم در کنار درمان دارویی سرطان سخت است و درمان دارویی در این بیماری در اولویت قراردارد.
بیشتر بخوانید: بیماری سرطان؛ صفر تا ۱۰۰ نشانه ها، پیشگیری و درمان
- آلزایمر: این رژیم ممکن است از پیش‌رفت بیماری آلزایمر جلوگیری کند.
- پارکینسون: رعایت رژیم غذایی کتوژنیک می‌تواند از شدت نشانه‌های بیماری پارکینسون بکاهد. این تاثیر هم از اثر این رژیم بر دیابت می‌آید.
بیشتر بخوانید: پارکینسون؛ صفر تا ۱۰۰ آنچه که باید بدانیم
- سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (P.C.O): شاید گزینه‌ی اول برای بیماران مبتلا به P.C.O و تنبلی تخمدان، هورمون‌درمانی باشد؛ اما هیچ‌وقت قدرت تغذیه و اصلاح سبک زندگی را دست کم نگیرید. در بیماری P.C.O یا تخمدان پلی کیستیک و نازایی حاصل از آن که به حالت پیش‌دیابت شبیه است این رژیم اثرگذار است. پژوهش‌ها نشان داده این رژیم با کاهش شیوع پیش‌دیابت و مقاومت به انسولین در بهبودی عارضه‌های بانوان مبتلا به P.C.O از جمله نازایی نقش به‌سزایی دارد. این رژیم می‌تواند در پیشگیری از ابتلا به دیابت و P.C.O نقش موثری بازی کند.
کلام آخر
زیبایی و تناسب اندام موضوع مهمی است که بسیاری از ما با آن درگیر هستیم. مردم برای رسیدن به وضع ظاهری دل‌خواه خود از مسیرهای متفاوتی اقدام می‌کنند که یکی از آن‌ها، رژیم گرفتن است. از بین رژیم‌های مختلف تغذیه‌ای، رژیم کتوژنیک به‌دلیل تغییر منبع تامین انرژی بدن از گلوکز به کتون، نوعی رژیم چربی‌سوز به‌شمار می‌رود. بدن به‌دنبال چربی‌سوزی، دچار کاهش وزن به نسبت سریع و معقولانه می‌شود.
بیشتر بخوانید: چربی شکم و پهلو؛ ۵ راه موثر برای از بین بردن آن
همین امر موجب محبوبیت بیشتر رژیم کتوژنیک در مقایسه با سایر رژیم‌ها شده‌است. با وجود ایجاد عارضه‌هایی مثل اختلال گوارشی، تشنگی و کاهش قند خون، می‌توان با مراجعه به پزشک متخصص و یا کارشناس تغذیه تا حد زیادی از بروز آن جلوگیری کرد و از فایده‌های آن بیشترین استفاده را کرد. با توجه به بررسی‌های انجام گرفته، رژیم کتوژنیک در بهبود وضع کلی و ارتقای سلامت مردم نقش پررنگی ایفا می‌کند؛ اما برای تایید کیفیت اثر این رژیم بر بیمارهای نام برده هم‌چنان به پژوهش‌های بیشتری نیاز است. چراکه نتیجه‌گیری بر اساس چند مطالعه‌ی محدود به زمان و مکان خاص نمی‌تواند منبع قابل استناد و دقیقی باشد؛ باید در کنار تاثیر کوتاه‌مدت، اثر بلندمدت و خطرهای پیش رو را در نظر بگیریم و از آن‌ها آگاه باشیم.
با دنبال کردن ما در فضای مجازی ( کانال تلگرام،کانال ایتا) می توانید از آخرین تخفیف‌ها و رویداد های مهم باخبر باشید.
