کبد چرب یک بیماری خاموش است و اگرچه شاید در فازهای نخستین علامتی از آن نمایان نشود؛ ولی مشکل‌های جدی برای سلامتی و بدن، مانند: افزایش خطر حمله‌ی قلبی و سکته‌ی مغزی، پدید می‌آورد. خبر خوب این است که، تغییر سبک زندگی، کلیدی برای پیشگیری و جلوگیری از گسترش آن است. اگر کبد چرب دارید یا می‌خواهید از آن پیشگیری کنید، با ما همراه باشید.
کبد چرب چیست؟
کبد چرب، یک بیماری گسترده بین مردم است؛ به‌ویژه در کسانی که دیابت یا اضافه‌وزن دارند. این بیماری به‌نام استیاتوز کبدی نیز شناخته می‌شود.
کبد، دومین عضو بزرگ بدن شماست و نقش مهمی در بدن و زندگی دارد؛ زیرا:
- کمک به هضم عنصرهای غذایی از غذا و نوشیدنی با ساختن صفرا
- ساختن پروتیین برای بدن
- ذخیره‌کردن آهن
- تبدیل عنصرهای غذایی به انرژی
- کمک به لخته‌شدن خون در بهبود زخم
- فیلتر ماده‌های زیان‌آور خون (باکتری و سم‌ها) و برقراری ایمنی دربرابر عفونت‌ها
کبد چرب زمانی رخ می‌دهد که، چربی در کبد انباشته شود. اگر مصرف الکل یا غذای زیاد دارید، بدن شما کالری‌ها را به چربی تبدیل می‌کند، سپس این چربی در سلول‌های کبد انباشته می‌شود. داشتن چربی کم در کبد، طبیعی است؛ ولی اندازه‌ی زیاد آن (۵ تا ۱۰ درصد وزن کبد) می‌تواند، مشکلی برای سلامتی شود. چربی زیاد در کبد، زمینه‌ساز التهاب کبد است؛ که این آسیب و زخم کبد را درپی دارد. در موردهای شدید، این زخم می‌تواند نارسایی کبد را پدید آورد.
همان‌طورکه گفته شد؛ در بسیاری از موردها، کبد چرب نشانه‌های آشکاری ندارد؛ ولی شاید، احساس خستگی، ناراحتی یا درد در سمت راست بالای شکم و کاهش وزن داشته باشید.
رده‌بندی بیماری کبد چرب
کبد چرب می‌تواند در ۴ فاز پیشرفت کند:
- کبد چرب ساده: توده‌ی چربی اضافی در کبد وجود دارد و اگر پیشرفت نکند، در بیشتر موردها، بدون‌آسیب است.
- استیاتوهپاتیت: همراه با چربی اضافی، التهاب در کبد نیز وجود دارد.
- فیبروز: التهاب پیاپی در کبد، زخم به‌وجود می‌آورد؛ ولی به‌طور کلی، کبد هنوز هم می‌تواند کارکرد طبیعی داشته باشد.
- سیروز: زخم گسترش می‌یابد و به کارکرد کبد آسیب می‌رساند و می‌تواند نارسایی کبد را پدید آورد. این شدیدترین فاز و برگشت‌ناپذیر است. اگر دچار نارسایی کبدی شوید، ممکن است به پیوند کبد نیاز داشته باشید.
سیروز ممکن است نشانه‌هایی، مانند حالت‌های زیر داشته باشد:
درد شکم، ازدست‌دادن اشتها، کاهش وزن، سستی یا خستگی، حالت‌تهوع، خارش پوست، زردی پوست و چشم، کبودی یا خونریزی آسان، ادرار تیره‌رنگ، مدفوع رنگ‌پریده، جمع‌شدگی مایع در شکم (آسیت)، ورم (ادم) پاها، خوشه‌ی رگ‌های خونی زیر پوست، بزرگ‌شدن سینه در مردان، گیجی.
سیروز همچنین می‌تواند پیامد‌های گوناگونی داشته باشد، از جمله:
- پرفشاری پورتال، که فشار خون در رگ پورتال کبد زیادی بالا باشد
- افزایش خطر عفونت
- سرطان کبد
برای کمک به جلوگیری از پیشرفت کبد چرب و ایجاد پیامد‌های آن، حتا اگر نشانه یا مشکلی در کارکرد کبد ندارید، پیروی از برنامه‌ی درمانی سفارش‌شده‌ی پزشک بسیار مهم است.
درباره‌ی گونه‌های بیماری کبد چرب
دو گونه‌ی اصلی بیماری کبد چرب وجود دارد: غیرالکلی و الکلی
بیماری کبد چرب غیرالکلی (N.A.F.L.D)
اگر چربی اضافی در کبد خود دارید و مصرف الکل ندارید، ممکن است تشخیص N.A.F.L.D دریافت کنید. این بیماری زمانی است که، چربی در کبد کسانی که الکل نمی‌نوشند، انباشته می‌شود.
اگر التهاب یا سایر پیامد‌ها نباشد، این حالت به‌نام N.A.F.L.D ساده شناخته می‌شود.
استیاتوهپاتیت غیرالکلی (N.A.S.H)، هنگامی که توده‌ی چربی اضافی در کبد با التهاب همراه باشد، پدیدار می‌شود و گونه‌ای از N.A.F.L.D است. پزشک ممکن است N.A.S.H را با نشانه‌های زیر تشخیص دهد:
- چربی اضافی در کبد دارید
- کبد شما التهاب دارد
- مصرف الکل ندارید
اگر N.A.S.H درمان نشود، زمینه‌ساز فیبروز کبدی است و در موردهای شدید، سیروز و نارسایی کبد را درپی دارد.
بیماری کبد چرب الکلی (A.F.L.D)
مصرف الکل به کبد آسیب می‌رساند. بیماری کبد چرب الکلی(A.F.L.D) اولین فاز بیماری کبدی وابسته به الکل است.
اگر التهاب یا پیامد‌های دیگری نباشد؛ این بیماری به‌نام کبد چرب الکلی ساده شناخته می‌شود.
استیاتوهپاتیت الکلی (A.S.H)، گونه‌ای از A.F.L.D است و زمانی پیش می‌آید که توده‌ی چربی اضافی در کبد با التهاب همراه باشد و هپاتیت الکلی نیز شناخته می‌شود. پزشک ممکن است ASH را با نشانه‌های زیر تشخیص دهد:
- چربی اضافی در کبد خود دارید
- کبد شما التهاب دارد.
- الکل می‌نوشید.
A.S.H اگر به‌درستی درمان نشود، فیبروز کبدی پیش می‌آید و با زخم گسترده‌ی کبد (سیروز)، نارسایی کبد پیش می‌آید.
بیشتر بخوانید: عوارض مصرف مشروبات الکلی در بدن
کبد چرب شدید بارداری (A.F.L.P)
این بیماری زمانی است که در دوران بارداری چربی اضافی در کبد به‌وجود می‌آید. این یک عارضه‌ی نادر ولی جدی بارداری است. دلیل دقیق آن شناخته‌شده نیست؛ اگرچه شاید ژنتیک، یک دلیل آن باشد. این بیماری به‌طور معمول در ۳ ماهه‌ی سوم بارداری نمایان می‌شود. اگر درمان نشود، خطرهای جدی برای سلامتی مادر و نوزاد به‌همراه دارد.
اگر پزشک شما A.F.L.P را تشخیص دهد، نوزاد شما را در زودترین زمان به‌دنیا می‌آورد و شاید چند روز پس از زایمان نیاز به مراقبت داشته باشید. سلامت کبد شما تا چند هفته پس از زایمان به حالت نرمال بر‌می‌گردد.
بیشتر بخوانید: ۱۰ بیماری شایع بارداری که به جنین شما آسیب می رساند
کبد چرب چگونه به‌وجود می‌آید؟
فاکتورهای گوناگونی می‌توانند توده‌ی چربی را در کبد به‌وجود آورند. نوشیدن الکل می‌تواند A.F.L.D را پدید آورد. مصرف الکل فرآیندهای متابولیک خاصی را در کبد تغییر می‌دهد. بعضی از این محصول‌های متابولیک می‌توانند با اسیدهای چرب ترکیب شوند و گونه‌های چربی را تشکیل دهند که در کبد انباشته می‌شوند.
در کسانی که الکل نمی‌نوشند، دلیل بیماری کبد چرب کمتر مشخص است. در این مردم، شاید بدن آن‌ها چربی بسیاری می‌سازد یا به‌اندازه‌ی کافی چربی را متابولیزه نکند. یک یا چند فاکتور زیر ممکن است در کسانی که الکل مصرف نمی‌کنند و به بیماری کبد چرب دچار می‌شوند، نقش داشته باشد:
- چاقی
- دیابت نوع ۲
- مقاومت به انسولین
- سطح بالای چربی، به‌ویژه تری‌گلیسیرید، در خون
- سندروم متابولیک
- بارداری
- بعضی از حالت‌های ژنتیکی نادر، مانند بیماری ویلسون یا هیپوبتالیپوپروتیینمی
- سن بالاتر
- داشتن پیشینه‌ی خانوادگی بیماری کبدی
- مصرف بعضی داروها، مانند: دیلتیازم (Cardizem)، متوترکسات (Trexall)، تاموکسیفن (Nolvadex) و آمیودارون (Pacerone)
- آپنه‌ی خواب
- قرارگرفتن در برابر سم‌های خاص
- کاهش وزن سریع
- قطع عادت‌ماهانه
بیشتر بخوانید: قاعدگی نامنظم؛ علت و ۱۱ روش پیشگیری از اختلال های پریود
دلیل اصلی برایA.F.L.D ، نوشیدن زیاد الکل است. سایر فاکتورهای خطر برای A.F.L.D عبارتند از:
- سن بالاتر
- ژنتیک
- چاقی
- سیگارکشیدن
کمی از مردم به‌دلیل بیماری‌هایی، مانند: سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (P.C.O.S)، هپاتیت B مزمن، هپاتیت C مزمن یا هموکروماتوز (ناهنجاری ژنتیکی ذخیره‌ی آهن) یا داروهایی مانند: استروییدها و شیمی‌درمانی، کبد چرب دارند.
به یاد داشته باشید که داشتن این فاکتورها به این معنی است که در مقایسه با کسانی که فاکتورهای خطر ندارند، در خطر بالاتری برای بیماری کبد چرب هستید و به این معنی نیست که شما به‌طور قطع آن را در آینده خواهید داشت.
اگر یک یا چند فاکتور خطر برای بیماری کبد چرب دارید، با پزشک خود در مورد راهکارهای پیشگیری گفت‌وگو کنید.
کبد چرب چگونه تشخیص داده می‌شود؟
برای تشخیص کبد چرب، پزشک پیشینه‌ی پزشکی شما را می‌گیرد، یک معاینه‌ی فیزیکی انجام می‌دهد و یک یا چند آزمایش را تجویز می‌کند. اگر پزشک شما پیش‌بینی کند که شما ممکن است کبد چرب داشته باشید، شاید از شما در موردهای زیر بپرسد:
- پیشینه‌ی پزشکی خانوادگی شما، از جمله: هرگونه بیماری کبدی
- مصرف الکل و شیوه‌ی سبک زندگی شما
- هرگونه شرایط پزشکی که دارید
- هر دارویی که مصرف می‌کنید
- تازه‌ترین تغییر در سلامت شما
معاینه‌ی بدنی
برای بررسی التهاب کبد، شاید پزشک شکم شما را لمس کند یا فشار دهد. اگر کبد شما بزرگ شده باشد، آن را احساس می‌کنند. با این‌حال، ممکن است کبد شما بدون بزرگ شدن التهاب داشته باشد و پزشک نتواند تشخیص دهد که کبد شما التهاب دارد یا خیر.
آزمایش خون
در بسیاری از موردها، بیماری کبد چرب، پس از نشان‌دادن افزایش آنزیم‌های کبدی در آزمایش خون تشخیص داده می‌شود. پزشک ممکن است آزمایش آلانین آمینوترانسفراز (A.L.T) و آسپارتات آمینوترانسفراز (A.S.T) را برای بررسی آنزیم‌های کبدی شما تجویز کند.
افزایش آنزیم‌های کبدی نشانه‌ی التهاب کبد است. اما این تنها دلیل نیست. اگر نتیجه‌ی آزمایش شما برای افزایش آنزیم‌های کبدی مثبت باشد، شاید پزشک آزمایش‌های بیشتری را برای شناسایی دلیل التهاب تجویز کند؛ زیرا تنها دلیل التهاب کبد، کبد چرب نیست.
تصویربرداری
پزشک شما ممکن است از یک یا چند مورد از آزمایش‌های تصویربرداری زیر، برای بررسی چربی اضافی یا سایر مشکل‌های کبدی استفاده کند:
- سونوگرافی، که از امواج صوتی برای تولید تصویر برای ارزیابی اندازه و شکل کبد و همچنین گردش خون در کبد استفاده می‌کند. در تصویرهای سونوگرافی، کبد استیاتوز روشن‌تر از کبد طبیعی و کبد سیروز با برجستگی و کوچک است.
- سی.تی اسکن، که از اشعه‌ی ایکس استفاده می‌کند تا تصویرهایی از داخل بدن تولید کند. در سی.تی اسکن، کبد استیاتوز تیره‌تر از کبد طبیعی و کبد سیروزی با برجستگی و کوچک است.
- اسکن ام.آر.آی، که از یک میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای تولید تصویر دقیق کبد استفاده می‌کند. ام.آر.آی، حساس‌ترین تصویربرداری برای استیاتوز است؛ که حتا در استیاتوز سبک نیز بسیار دقیق است. همچنین می‌تواند درصد چربی کبد را برآورد کند.
همچنین شاید آزمایشی به نام الاستوگرافی گذرا با کنترل لرزش (V.C.T.E, FibroScan) را درخواست دهند. این آزمایش از امواج صوتی با فرکانس پایین برای اندازه‌گیری سفتی کبد استفاده می‌کند و می‌تواند به بررسی جای زخم کمک کند.
بیوپسی کبد
بیوپسی کبد، بهترین راه برای تعیین شدت بیماری کبد در نظر گرفته می‌شود. در بیوپسی کبد، پزشک یک سوزن را به کبد شما وارد می‌کند و یک تکه بافت را برای معاینه برمی‌دارد. برای کاهش درد، یک بی‌حسی موضعی دریافت می‌کنید. این آزمایش به تشخیص کبد چرب و زخم کبدی کمک می‌کند.
کبد چرب چگونه درمان می‌شود و آیا برگشت‌پذیر است؟
هم‌اکنون هیچ دارویی برای درمان بیماری کبد چرب تایید نشده است. پژوهش‌های بیشتری برای آزمایش داروها برای درمان این بیماری، مورد نیاز است؛ ولی شاید بسته به حالت شما، پزشک دارویی برای کاهش سطح چربی یا بهبود روش کنترل گلوکز در بدن تجویز کند. تغییر سبک زندگی، اولین راه درمان بیماری کبد چرب است. پزشک به شما پیشنهاد می‌دهد:
- از الکل دوری کنید
- گامی برای کاهش وزن بردارید
- تغییر رژیم غذایی و خودداری از شکر
- اگر کلسترول بالا دارید، درمان کنید
- سیگار را ترک کنید
- در بیشتر روزهای هفته، دست‌کم ۳۰ دقیقه ورزش کنید
- از مصرف داروها و مکمل‌هایی که برای کبد شما دشوار هستند، دوری کنید
چند عفونت ویروسی نیز می‌تواند به کبد آسیب برسانند. برای مراقبت از سلامت کبد، پزشک شاید به شما پیشنهاد دهد، واکسن‌های هپاتیت A و هپاتیت B را دریافت کنید. بسته به حالت شما، ممکن است غربالگری‌های روتین برای هپاتیت C را نیز سفارش کند.
یک بررسی در سال ۲۰۲۰ نشان می‌دهد که، مکمل‌های ویتامین E ممکن است به بهبود سطح A.L.T و A.S.T، التهاب و چربی اضافی در N.A.F.L.D کمک کنند. با این‌حال، پژوهش‌های بیشتری مورد نیاز است؛ زیرا بعضی از خطرهای سلامتی وابسته به مصرف زیاد ویتامین E وجود دارد.
همیشه پیش از مصرف یک مکمل جدید یا درمان طبیعی، با پزشک خود گفت‌وگو کنید. بعضی از مکمل‌ها یا درمان‌های طبیعی ممکن است به کبد شما استرس وارد کنند یا با داروهایی که مصرف می‌کنید، واکنش دهند.
رژیم غذایی مناسب برای بیماری کبد چرب چیست؟
- یک رژیم غذایی تراز داشته باشید. خودداری از همه‌ی چربی‌ها در رژیم غذایی نیاز نیست؛ تلاش کنید خوراکی‌ها را از همه‌ی گروه‌های غذایی انتخاب کنید؛ این شامل: میوه‌ها و سبزیجات تازه، غله، پروتیین‌های بدون چربی، محصول لبنی کم چرب و چربی‌ها و روغن‌های سالم است.
- کالری را کاهش دهید. تلاش کنید مصرف غذاهای پرکالری خود را کم کنید.
- فیبر را فراموش نکنید. فیبر می‌تواند به بهبود کارکرد کبد شما کمک کند. نمونه‌ای از غذاهای سرشار از فیبر، شامل: میوه‌ها و سبزیجات تازه، حبوبات و غله است.
- غذاهای خاص را کم کنید. مصرف غذاهایی که دارای موردهای زیر هستند، کاهش دهید:
- سدیم (نمک)
- کربوهیدرات‌های ساده، مانند شیرینی‌ها، برنج سفید، نان سفید یا سایر محصول‌های غله ساده و خوراکی‌های دارای فروکتوز (قند میوه)
- چربی‌های اشباع‌شده که در غذاهایی مانند: گوشت قرمز، محصول لبنی پرچرب و غذاهای سرخ‌شده یافت می‌شوند
- چربی‌های ترانس که در غذاهای سرخ‌شده و بسیاری از غذاهای آماده‌ی فرآوری‌شده وجود دارند
- آب بنوشید. نوشیدن زیاد آب می‌تواند به هیدراته نگه‌داشتن بدن و همچنین بهبود سلامت کبد کمک کند.
چگونه از کبد چرب جلوگیری کنیم؟
برای پیشگیری از بیماری کبد چرب و پیامد‌های آن، پیروی از یک سبک زندگی سالم مهم است. بعضی از نکته‌های پیشگیری عمومی عبارتند از:
- خودداری از الکل
- وزن خود را کنترل کنید
- قند خون، سطح تری‌گلیسیرید و سطح کلسترول را کنترل کنید
- اگر دیابت دارید، از برنامه‌ی درمانی پزشک خود پیروی کنید
- ورزش فراموش نشود
خلاصه
کبد چرب یک بیماری خاموش و همه‌گیر است. در بسیاری از موردها، کبد چرب علامتی نشان نمی‌دهد؛ ولی شاید احساس خستگی، ناراحتی یا درد در سمت راست بالای شکم و کاهش وزن داشته باشید.
کبد، نقش مهمی در بدن و زندگی دارد و کارهای گوناگونی برای سلامت بدن انجام می‌دهد؛ به‌ویژه به هضم غذا و فیلتر ماده‌های زیان‌آور خون کمک می‌کند. داشتن چربی کم در کبد، طبیعی است؛ ولی با مصرف الکل و غذای زیاد، چربی در کبد انباشته می‌شود و کبد چرب رخ می‌دهد.
التهاب کبد با چربی زیاد در کبد، پدید می‌آید و آسیب و زخم کبد را درپی دارد. در موردهای شدید، این زخم می‌تواند نارسایی کبد را پدید آورد.
کبد چرب در ۴ فاز پیشرفت می‌کند:
۱- کبد چرب ساده (توده‌ی چربی اضافی در کبد و در بیشتر موردها بدون آسیب)
۲- استیاتوهپاتیت (چربی اضافی و التهاب در کبد)
۳- فیبروز (التهاب پیاپی و ایجاد زخم ایجاد)
۴- سیروز (گسترش زخم و آسیب به کارکرد کبد)
دو گونه‌ی اصلی بیماری کبد چرب : غیرالکلی و الکلی، نام دارند.
بیماری کبد چرب غیرالکلی (N.A.F.L.D) در کسانی است که چربی اضافی در کبد خود دارند و مصرف الکل ندارند.
بیماری کبد چرب الکلی (A.F.L.D) با مصرف الکل پدید می‌آید؛ زیرا الکل به کبد آسیب می‌رساند.
اگر در دوران بارداری چربی اضافی در کبد انباشته شود، کبد چرب شدید بارداری، که یک بیماری نادر ولی جدی است، پدیدار می‌شود و به‌طور معمول در ۳ ماهه‌ی سوم بارداری رخ می‌دهد.
کبد چرب چگونه به‌وجود می‌آید؟
A.F.L.D با نوشیدن الکل رخ می‌دهد. در کسانی که الکل نمی‌نوشند، دلیل بیماری کبد چرب کمتر مشخص است؛ ولی شاید بدن آن‌ها چربی بسیاری تولید می‌کند یا به‌اندازه‌ی کافی چربی را متابولیزه نکند.
همچنین فاکتورهای گوناگونی ممکن است در به‌وجود آمدن کبد چرب نقش داشته باشند، مانند: چاقی، دیابت نوع ۲، سطح بالای چربی (به‌ویژه تری‌گلیسیرید) در خون، سندروم متابولیک یا بیماری‌های خاص و ….
کبد چرب چگونه تشخیص داده می‌شود؟
برای تشخیص کبد چرب، پزشک پیشینه‌ی پزشکی شما را می‌گیرد، یک معاینه‌ی فیزیکی انجام می‌دهد و آزمایش خون، تصویربرداری یا بیوپسی کبد را تجویز می‌کند.
کبد چرب چگونه درمان می‌شود و آیا برگشت‌پذیر است؟
تغییر سبک زندگی، اولین راه درمان بیماری کبد چرب است؛ زیرا هیچ دارویی برای درمان بیماری کبد چرب نیست؛ ولی شاید بسته به حالت شما، پزشک دارویی برای کاهش سطح چربی یا بهبود روش کنترل گلوکز در بدن تجویز کند. شما می‌توانید با انجام موردهای زیر کبد چرب را درمان کنید:
- دوری از الکل
- کاهش وزن
- تغییر رژیم غذایی و خودداری از شکر
- درمان کلسترول بالا
- ترک سیگار
- دست‌کم ۳۰ دقیقه ورزش در روز
- خودداری از مصرف داروها و مکمل‌هایی که برای کبد شما دشوار هستند
به‌دلیل آسیب بعضی از عفونت ویروسی به کبد، پزشک شاید به شما پیشنهاد دهد، واکسن‌های هپاتیت A و هپاتیت B را دریافت کنید. بسته به حالت شما، ممکن است غربالگری‌های روتین برای هپاتیت C را نیز سفارش کند.
مکمل‌های ویتامین E ممکن است به بهبود سطح A.L.T و A.S.T، التهاب و چربی اضافی در N.A.F.L.D کمک کنند؛ ولی هوشیار باشید، زیرا بعضی از خطرهای سلامتی وابسته به مصرف زیاد ویتامین E وجود دارد.
رژیم غذایی مناسب برای بیماری کبد چرب چیست؟
خودداری از همه‌ی چربی‌ها در رژیم غذایی نیاز نیست؛ ولی داشتن یک رژیم غذایی تراز و انتخاب خوراکی‌ها را از همه‌ی گروه‌های نیاز است. مصرف غذاهایی با کالری کم و فیبر و نوشیدن آب سودمند است. سدیم (نمک)، کربوهیدرات‌های ساده، خوراکی‌های دارای فروکتوز، چربی‌های اشباع‌شده و ترانس را کاهش دهید.
برای پیشگیری از بیماری کبد چرب و پیامد‌های آن می‌توانید موردهای زیر را انجام دهید:
- خودداری از الکل
- کنترل وزن
- کنترل قند خون، سطح تری‌گلیسیرید و سطح کلسترول
- اگر دیابت دارید، از برنامه‌ی درمانی پزشک خود پیروی کنید
- ورزش
