یکی از نگرانی‌های مهم اکثر زوج‌های جوان و میانسال، درمان ناباروری می‌باشد. شما تا چه اندازه با شیوه‌های درمان ناباروری شناخت دارید؟ دلایل ناباروری و راه‌های درمان این بیماری چیست؟ یکی از موارد تنش زای مشکلات زناشویی ناباروری زنان و مردان می‌باشد که به خاطر شیوه‌های تازه باروری، این بیماری، تا اندازه زیادی قابل درمان می‌باشد. مشکل ناباروری می‌تواند از طریق جراحی، تلقیح درون رحمی اسپرم، دارو یا فناوری کمک باروری درمان گردد.
گاهی تلقیح درون رحمی اسپرم و دارو به طور همزمان مورد استفاده قرار می‌گیرند. متخصصان درمان‌های ویژه برای ناباروری را طبق عواملی همچون عوامل تاثیرگذار در ناباروری، سن زن، طول مدت ناباروری، اولویت درمانی زوجین بعد از مشاوره درباره درصد موفقیت، خطرات و مزیت‌های هر یک از گزینه‌های درمانی تجویز می‌کنند.
ناباروری و درمان آن
ناباروری به معنی ناتوانی در تولید مثل بعد از یک سال تلاش برای باردار شدن است. خانم‌هایی که توانایی باردار شدن را دارند ولی قادر نیستند بارداری خود را تا پایان بارداری حفظ نمایند، نیز نابارور می‌باشند. بارداری حاصل فرایند پیچیده‌ای می‌باشد که گام‌های بیشتری دارد. برای باردار شدن میبایست:
- در بدن خانم، یک تخمک از تخمدان‌ها آزاد گردد، که به این مرحله تخمک گذاری نیز می‌گویند.
- سپس تخمک از راه لوله فالوپ به سمت رحم حرکت نماید.
- اسپرم مرد باید طی مسیر، خود را به تخمک برساند تا مرحله بارور سازی انجام گیرد.
- تخمکِ بارور شده میبایست به دیواره رحم بچسبد تا مرحله لانه گزینی انجام گیرد.
اگر در هر یک از این مراحل مشکل رخ دهد احتمال بروز ناباروری وجود خواهد داشت.
دلایل ناباروری خانم‌ها
خانم‌ها با تعداد مشخصی تخمک متولد می‌گردند، تعداد و کیفیت تخمک‌ها با بالا رفتن سن کمتر می‌شود. بعد از سن ۳۰ سالگی احتمال بچه‌دار شدن هر سال ۳ الی ۵ درصد کاهش پیدا می‌کند و بعد از ۴۰ سالگی کاهش باروری با شدت بیشتری رخ می‌دهد. افزون بر این ناباروری در خانم‌ها ممکن است به خاطر علت‌های زیر باشد:
- صدمه دیدن لوله‌های رحم:
لوله‌های فالوپرم نقش حمل تخمک از تخمدان به رحم را بر عهده دارند و اگر در این لوله‌ها مشکلی ایجاد شود، از رسیدن تخمک و اسپرم به هم جلوگیری می‌شود. عواملی که موجب تشکیل بافت یا جای زخم در لوله‌های فالوپ و مسدود گردیدن آنها یا آسیب دیدن آنها می‌شود، شامل عفونت لگن، جراحی و آندومتریوز می‌باشند.
- تغییرات هورمونی:
مشکل در تولید هورمون‌های تولید مثل در زنان، می‌تواند در نهایت باعث ایجاد مشکل در تخمک گذاری شود. این هورمون‌ها در رهاسازی تخمک و تخمک گذاری و پر حجم شدن پوشش داخلی رحم یا آندومتر به منظور آماده سازی رحم برای لاله گزینی تخمک بارور، نقش دارند. اگر در هورمون‌های زنانه مشکلی رخ دهد، فرایند تخم گذاری، لقاح و لانه گزینی با مشکل روبرو می‌شود. معمولاً اختلال هورمونی باعث تغییر در عادت ماهانه زنان نیز می‌شود.
- مشکلات دهانه رحم:
یکی دیگر از مواردی که مانع از رسیدن اسپرم به تخمک می‌گردد، مشکلات دهانه رحم می‌باشد. غیر نرمال بودن ترشحات دهانه رحم یا پیشینه جراحی دهانه رحم ممکن است موجب بروز این رخداد گردد. با وجود اینکه این مشکل در زنان نابارور متداول نمی‌باشد ولی با روش تلقیح داخل رحمی اسپرم می‌توان این مشکل را درمان نمود.
- مشکلات رحم:
غیر نرمال بودن آناتومی رحم همانند موقعی که پولیپ یا فیبروئید در رحم وجود داشته باشد.
بیشتر بخوانید: سرطان رحم؛ فاکتورهای مؤثر در ابتلا و راهکارهای پیشگیری
- ناباروری با دلیل نامشخص:
دلیل ناباروری در درصد بیشتری از جوان‌ها با شیوه‌های فعلی قابل تشخیص و شناسایی نمی‌باشد که به آن ناباروری با دلیل نامشخص می‌گویند.
شناسایی دلیل ناباروری و درمان آن
برای شناسایی ناباروری ممکن است ابتدا آزمایش آنالیز اسپرم تجویز گردد تا از طریق آن کیفیت و کمیت اسپرم در مردان مورد بررسی قرار بگیرد. اگر مشکلی در اسپرم‌های مرد وجود نداشت، در ادامه برای بررسی مشکلات ناباروری در زن اقدامات لازم انجام می‌گیرد. به منظور بررسی مشکل ناباروری در خانم‌ها، اغلب آزمایش خون برای بررسی سطح هورمون‌های مختلف تجویز می‌گردد.
همینطور این امکان وجود دارد که برای بررسی بیشتر، از آندومتر یا دیواری رحم نمونه برداری انجام گیرد تا وجود هر نوع مشکلی در بافت رحم مورد بررسی قرار گیرد. همینطور به منظور بررسی سلامت لوله‌های رحم و شناسایی دقیق‌تر مشکلات رحمی این امکان وجود دارد که عکس رنگی رحم یا هیستروسالپنگوگرافی و سونوگرافی واژینال درخواست گردد.
بیشتر بخوانید: واژینوز باکتریایی یا BV؛ صفر تا ۱۰۰عفونت واژن
هیستروسالپنگوگرافی شامل عکس برداری از طریق اشعه ایکس و وارد نمودن ماده حاجب از راه دهانه رحم به رحم و دستگاه تناسلی زنان می‌باشد. به این صورت که با تزریق نوعی محلول یا رنگ به نام ماده حاجب همراه هوا به درون دهانه رحم و وارد شدن آن به داخل لوله‌های رحم، باز یا مسدود بودن لوله‌های رحم موقع انجام عکسبرداری تعیین می‌گردد.
اگر روش‌های گفته شده انجام گیرد و مشکلی شناسایی نگردد، ممکن است پزشک برای بررسی دقیق‌تر رحم، لوله‌های رحم و تخمدان، عمل لاپاراسکوپی را انجام دهد. در این روش پزشک برش کوچکی در نزدیکی ناف ایجاد می‌کند و یک لوله بلند و باریک مجهز به دوربین به درون شکم وارد می‌نماید و از این راه محیط بیرون رحم، تخمدان‌ها و لوله‌های رحم را مورد بررسی قرار می‌دهد و از وجود بافت غیر نرمال همچون عارضه آندومتریوز مطلع می‌گردد. همینطور پزشک می‌تواند باز بودن یا انسداد لوله‌های رحم را نیز با دقت بیشتری مورد بررسی قرار دهد.
دلیل ناباروری در مردان
مردان به علت‌های مختلفی ممکن است نابارور شوند که این دلایل عبارتند از:
- کاهش حرکت اسپرم
- چاقی
- مصرف داروهای بدنسازی
- واریکوسل
- دلایل ژنتیکی
- بیماری‌های عفونی
- مصرف قلیان الکل و سیگار
- اختلال انزال
- عدم بلوغ اسپرم
- شکل غیر نرمال اسپرم
- اختلالات هورمونی
بیشتر بخوانید: سرطان پروستات؛ ۶ راه درمان و هر آنچه باید بدانیم
نشانه‌های ناباروری در خانم‌ها
قاعدگی‌های غیر نرمال که در آنها خونریزی بیشتر یا کمتر از حد نرمال باشد، قاعدگی نامنظم، توقف یک دفعه ای آن، قاعدگی‌های دردآور از نشانه‌هایی می‌باشند که باید به آنها دقت بیشتری کنید. همینطور تغییرات هورمونی به عدم بارداری منجر می‌شوند. از نشانه‌های ظاهری تغییرات هورمونی می‌توان به مواردی همچون کاهش یا افزایش میل جنسی، تغییرات پوستی که ممکن است با افزایش جوش و آکنه همراه باشد، رشد موهای زائد در قسمت پشت لب، نازک شدن یا ریزش موها، بالا رفتن وزن، ترشحات ماده شیری رنگ از ناحیه نوک سینه که به شیردهی ربطی ندارد و احساس درد و ناراحتی موقع برقراری رابطه جنسی اشاره نمود.
درمان ناباروری
عوامل بیشتری همچون سن، مدت زمانی که ناباروری انجام گردیده و وضعیت همه جانبه سلامت زن و مرد بر روی درمان تاثیرگذار می‌باشند. در خانم‌ها این امکان وجود دارد که یک یا دو شیوه با هم به درمان نازایی کمک نمایند.
درمان ناباروری در خانم‌ها
تحریک تخمک گذاری از طریق دارو: درمان مهم ناباروری در خانم‌ها داروهای کمک باروری می‌باشند که فوق تخصص زنان و زایمان آنها را تجویز می‌کنند.
- تلقیح درون رحمی اسپرم:
اسپرم سالم حالت غلیظ شده دارد و موقعی که زن داروهای کمک باروری مصرف کرده و تخمک آزاد می‌گردد، با کاتر ویژه‌ای درون رحم قرار می‌گیرد.
- تلقیح خارج رحمی:
در این شیوه لقاح در محیط آزمایشگاه صورت می‌گیرد و نطفه بعد از آن که سه روز در محیط آزمایشگاه رشد گردید به رحم انتقال داده می‌شود.
- تزریق اسپرم به درون سیتوپلاسم تخمک:
این شیوه بر اساس لقاح خارج رحمی می‌باشد که در آن تخمک زن با اسپرم مرد در محیط آزمایشگاه به هم رسیده و بعد از لقاح جنین به وجود آمده، در داخل رحم انتقال داده می‌شود.
نحوه پیشگیری از ناباروری
بعضی از انواع ناباروری را نمی‌توان پیشگیری نمود. ولی چندین راهکار ممکن است شانس بارداری شما را بیشتر کند. باروری زنان با بالا رفتن سن، به تدریج کاهش پیدا می‌کند. به ویژه در اواسط دهه ۳۰ زندگی و بعد از سن ۳۷ سالگی.
نازایی در خانم‌های پیر به احتمال بیشتر به خاطر تعداد و کیفیت کمتر تخمک می‌باشد و نیز می‌تواند به علت مشکلات سلامتی باشد که بر باروری تاثیرگذار است. این امکان وجود دارد که آقایان بالای سن ۴۰ سال، کمتر از مردان جوان بارور باشند.
برای افزایش شانس بارداری، چند بار موقع تخمک گذاری رابطه جنسی منظم برقرار کنید. آغاز آمیزش حداقل ۵ روز پیش و تا یک روز بعد از تخمک گذاری شانس بارداری شما را بیشتر می‌کند.
معمولا تخمک گذاری در اواسط چرخه در نیمه راه، بین دوره‌های قاعدگی برای بیشتر خانم‌هایی که سیکل‌های قاعدگی آنها حدود ۲۸ روز می‌باشد، رخ می‌دهد.
با وجود اینکه اکثر انواع ناباروری در آقایان قابل پیشگیری نمی‌باشند، این شیوه‌ها ممکن است به شما یاری کنند:
- نباید مواد مخدر و تنباکو و الکل به اندازه بیشتر مصرف نمایید. در این صورت ممکن است در آقایان ناباروری صورت گیرد.
- از حمام کردن با آب گرم و از دمای بالای موجود در وان آب گرم پیشگیری نمایید. چرا که می‌توانند به طور موقت بر تولید و تحرک اسپرم‌ها تاثیرگذار باشند.
- به هیچ عنوان نباید در معرض سموم صنعتی یا محیطی قرار بگیرید. چرا که ممکن است بر تولید اسپرم‌ها تاثیرگذار باشد. بنابراین باید پیشگیری نمایید.
بیشتر بخوانید: درباره فلز سمی سرب و مسمومیت آن بیشتر بدانید
- از مصرف داروهایی که بر روی باروری تاثیرگذار هستند، چه داروهای تجویزی و چه داروهای بدون نسخه، پیشگیری کنید.
- درباره داروهایی که به طور منظم استفاده می‌کنید با پزشک خود صحبت نمایید. ولی بدون پیشنهاد پزشک نمی‌توانید مصرف داروهای تجویزی را کنار بگذارید.
- به طور اعتدال ورزش نمایید. ورزش منظم ممکن است کیفیت اسپرم‌ها را بهتر کند و شانس بارداری را در خانم‌ها و آقایان افزایش دهد.
برای خانم‌ها تعدادی از راه کارها ممکن است شانس باردار شدن را بیشتر کنند:
- ترک مصرف سیگار:
خوب است بدانید مصرف دخانیات تاثیرات منفی بیشتری بر روی باروری خانم‌ها و آقایان دارند. بنابراین اگر می‌خواهید باردار شوید، باید مصرف دخانیات را ترک نمایید.
- باید از مصرف مواد مخدر و الکل خیابانی پیشگیری کنید:
ممکن است این مواد بر روی بارداری شما تاثیرگذار باشد و داشتن یک بارداری سالم را دچار مشکل کند. بنابراین به هیچ عنوان نباید الکل مصرف نمایید و یا از مواد مخدر گرفته تا شیشه و غیره به هیچ عنوان استفاده نکنید.
- از مصرف کافئین به اندازه بیشتر بپرهیزید:
خانم‌هایی که می‌خواهند حامله شوند، ممکن است بخواهند مصرف کافئین را محدود نمایند. خوب است با پزشک خود درباره استفاده ایمن از کافئین صحبت نمایید.
- در ورزش کردن اعتدال را رعایت نمایید:
ورزش منظم از اهمیت بیشتری برخوردار است ولی ورزش شدید به طوری که پریودهای شما را کم یا متوقف سازد، می‌تواند بر روی باروری شما نیز تاثیرگذار باشد.
- وزن خود را در حالت اعتدال نگه دارید:
داشتن اضافه وزن یا کمبود وزن ممکن است بر روی تولید هورمون‌های شما تاثیر گذاشته و موجب ناباروری گردد. خانم‌هایی که دچار مشکلات باروری هستند بیشتر شامل کسانی می‌باشند که اختلالات خوردن همچون بی‌اشتهایی یا پرخوری عصبی دارند و افرادی که از یک رژیم غذایی کم کالری یا محدود استفاده می‌کنند.
بیشتر بخوانید: پرخوری عصبی؛ بررسی عوامل و ۱۱ راهکار موثر در کاهش آن
عوارض ناباروری و درمان آن
این امکان وجود دارد که عوارض درمان ناباروری شامل موارد زیر باشند:
- حاملگی چند قلو:
رایج‌ترین عارضه درمان نازایی، حاملگی دو قلو سه قلو یا بیشتر می‌باشد. در حالت کلی اگر تعداد جنین‌ها بیشتر باشد، خطر زایمان زود هنگام و نیز مشکلات دوران بارداری همچون دیابت بارداری نیز افزایش خواهد یافت.
کودکانی که زودتر از وقت تعیین شده، متولد می‌شوند، بیشتر در معرض خطر مشکلات سلامتی و رشد می‌باشند. پیش از آغاز درمان، در مورد هر نوع نگرانی درباره بارداری چند قلویی با پزشک خود صحبت نمایید.
- سندروم تحریک بیش از اندازه تخمدان:
داروهای باروری به منظور تحریک تخمک گذاری، می‌تواند موجب سندروم تحریک بیش از اندازه تخمدان گردند. به خصوص که در آن تخمدان‌ها دردناک و متورم می‌گردند. ممکن است این عارضه نشانه‌هایی همچون نفخ، حالت تهوع و درد خفیف در قسمت شکم به دنبال داشته باشد که در صورت بارداری حدود یک هفته یا بیشتر زمان می‌برد. به طور نادر، فرم شدیدتر موجب بیشتر شدن وزن و تنگی نفس می‌گردد که نیاز به درمان اورژانسی دارد.
- خونریزی یا عفونت:
همچون هر شیوه تهاجمی، خطر نادر عفونت یا خونریزی با فناوری کمک باروری یا جراحی باروری وجود دارد.
جمع بندی
همانطور که در ابتدای مقاله ذکر کردیم، احتمال بارداری در خانم‌های ۳۵ سال یا بالای ۳۵ سال کمتر می‌باشد. بارداری فرایندی با مراحل گوناگون است. هر ماه باید یک الی چند تخمک از تخمدان‌های زن آزاد گردد و با اسپرم مرد که در طی مسیر به تخمک می‌رسد، ترکیب شود. تخمک بارور شده به طرف رحم حرکت نموده و جنین لانه گزینی می‌کند.
دقت کنید که بیماری ناباروری همواره مشکل زنان نمی‌باشد. بنابراین هم آقایان و هم خانم‌ها می‌توانند مشکل ناباروری را داشته باشند. با شناسایی درست دلیل ناباروری می‌توان با استفاده از شیوه‌های جدید، بعضی از موارد ناباروری را درمان نمود.
