زایمان زودرس از نگرانی‌های پزشکان و والدین در عصر حاضر است؛ یک سری اتفاق‌ها در زایمان قابل پیشگیری و غیرقابل حذف هستند؛ یکی از این‌ها تولد پره ترم یا زودرس است؛ برخی از این نوزادان سالم هستند؛ با این حال، هرچه کودک زودتر متولد شود، خطر بیشتری در کمین سلامتی اوست، و باید مدت بیشتری در بیمارستان زیر نظر باشد.
زایمان زودرس یا پره ترم چیست؟
یک بارداری طبیعی در هفته ۴۰-۳۹ تمام می‌شود؛ زایمان بعد از ۴۲ هفته زایمان Postterm دیررس و قبل از ۳۷ هفته Preterm یا زودرس نامیده می‌شود.
نوزادان زودرس در خطر مشکل‌ها و بیماری‌های متعددی است که هر چه تولد زودتر باشد، بدن نوزاد ضعیف‌تر و مشکل وی بیشتر خواهد بود. تولد زیر ۲۰ هفته حکم سقط دارد چون جنین برای زندگی هیچ آمادگی ندارد.
مشکل‌ها و بیماری‌هایی که نوزادان پره‌ترم به آن روبه‌رو هستند، بسیار متنوع است، ولی با هفته‌ی زایمان آن‌ها ارتباط دارد، تولد در بازه‌های متفاوت از هفته‌های بارداری با بیماری‌های مرتبط است که به نحوه‌ی تکامل جنین ارتباط زیادی دارد. این هفته‌ها عبارتند از
- هفته‌های ۳۴ تا ۳۶ بارداری
- هفته‌های ۳۲ تا ۳۴ بارداری
- هفته‌های ۲۵ تا۳۲ بارداری
- هفته ۲۵ بارداری یا قبل از آن
نوزادان زودرس با چه مشکلات و بیماری هایی رو به رو هستند؟
بیشتر زایمان‌های نارس در بین ۳۴ تا ۳۶ هفتگی اتفاق می‌افتد. هر چه تولد دیرتر باشد، نوزاد سالم‌تر و مدت بستری و تحت نظر بودن آن کمتر خواهد بود. نوزادانی که زودتر به‌دنیا می‌آیند مشکل هفته‌های بالاتر را خواهند داشت و یک سری مشکل دیگر نیز به علت زودتر دنیاآمدن از آن‌ها مواجه هستند.
اولین مشکلی که نوزادان پره‌ترم با آن طرف هستند، کمبود وزن و ضعف ایمنی است. این کمبود وزن باعث کمبود کالری در دسترس نوزاد، افت قند و سایر اتفاق‌ها می‌شود.
عفونت‌های مکرر و دریافت آنتی‌بیوتیک، مشکل تنفسی به دنبال عفونت از عارضه‌های جدی و اولیه‌ی تولد زودرس است.
مشکل‌های دیگری که نوزادان زودرس با آن رو هستند شامل:
- تکامل ناقص ریه‌ها
- کم‌بودن چربی بدن و احتمال هیپوترمی
- گردش خون نامناسب و عدم توانایی تنظیم دمای بدن
- زردی طول کشیده
- کم‌خونی
- مشکل حرکتی و هماهنگی ماهیچه‌های بدن
- مشکل در مکیدن سینه‌ی مادر و عارضه‌های شیرخوردن نامناسب
- مشکل قلبی از جمله کاهش قدرت قلبی، بسته نشدن PDA، سوراخ‌های قلبی
- خونریزی گوارشی نوزادی
- خونریزی مغزی نوزادی
- مشکل بینایی
- آسفکسی و عقب‌ماندگی جسمی و ذهنی
بیشتر بخوانید: زردی نوزادی یا یرقان؛ علت‌ها، علائم، تشخیص و درمان
امروزه به‌علت مراقبت‌های ویژه‌ای که از نوزادان پره‌ترم می‌شود، از مرگ آنان جلوگیری می‌شود ولی مشکل‌هایی که برای آن‌ها پیش می‌آید، بیشتر خواهدشد که البته با مراقبت‌های به‌جا با کمترین عارضه، قابل درمان هستند.
چه اقدامات تشخیصی باید برای نوزاد پره‌ترم انجام شود؟
این نوزادان باید در مرکز بهداشتی و درمانی مجهز به بخش نوزادان و N.I.C.U متولد شود و از بدو تولد باید تحت نظر متخصص اطفال یا نوزادان باشد. بررسی‌های اولیه باید توسط متخصص نوزادان انجام شود و حداقل نوزاد باید در بخش نوزادان بستری شود.
بررسی‌های اولیه‌ای که در بیمارستان انجام می‌شود شامل:
- گرافی با اشعه ایکس قفسه سینه برای ارزیابی رشد قلب و ریه
- آزمایش خون برای ارزیابی سطح گلوکز، کلسیم و بیلی روبین و سایر فاکتورهای خونی لازم به بررسی
- تجزیه و تحلیل گاز خون بند ناف برای تعیین سطح اکسیژن خون و احتمال آسفکسی
اقدامات درمانی اولیه برای نوزاد پره‌ترم چیست؟
هر نوزاد زودرس فارغ از علت زایمان زودرس و بیماری‌ای که دارد، باید تحت یک سری کارهای درمانی قرار گیرد. این کارها حتا قبل از تشخیص قطعی بیماری انجام می‌شود تا از عارضه‌های خطرناک آن پیشگیری شود.
بیشتر این تشخیص‌ها رد می‌شوند، ولی در صورت وقوع آن‌ها درمان زودرس باعث می‌شود نوزاد با عارضه‌های مادام‌العمر آن دچار نشود.
این کارهای درمانی شامل:
- تجویز آنتی‌بیوتیک در صورت CRP بالا یا هرگونه علامت ریوی یا شک به عفونت
- تزریق خون یا IVIG در صورت شک به خونریزی
- استفاده از اکسیژن یا دستگاه‌های کمک‌تنفسی متفاوت مانند C.P.A.P یا اینتوباسیون در صورت شک به مشکل ریوی
- تجویز مولتی‌ویتامین و پودرهای تقویتی برای وزن‌گیری سریع
- قرارگیری زیر دستگاه گرم‌کننده برای جلوگیری از افت دما
علل زایمان زودرس
علت تولد زودرس، قابل شناسایی نیست. با این حال، علت‌های زمینه‌ای خاصی شناخته شده‌اند که خطر ابتلا به زایمان در زنان را افزایش می‌دهند. از جمله:
- دیابت بارداری
- بیماری قلبی در دوران بارداری
- بیماری کلیوی
- فشار خون بالا (پره اکلامپسی – اکلامپسی-C.T.H.N-HELLP Syndrom)
هم‌چنین مشکل‌هایی هستند که در دوران بارداری باعث به دنیا آمدن نوزاد نارس می‌شوند:
- تغذیه نامناسب قبل و حین بارداری
- باردار شدن با لقاح آزمایشگاهی
- سیگار کشیدن، استفاده از داروهای غیرقانونی یا مصرف بیش از حد الکل در دوران بارداری
- عفونت‌های خاص، مانند عفونت ادراری و غشای آمنیوتیک (کوریوآمنیوتیک)
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی مضر مانند رنگ، دود سیگار، آلودگی هوا یا سرب
- زایمان زودرس در بارداری قبلی
- رحم غیرطبیعی
- دهانه رحم ضعیف (سرویکس کوتاه)
- ایستادن زیاد در محل کار
- بارداری در بالاتر از ۳۵ سال یا کمتر از ۱۷ سال
چه موقع مادر باید نگران زایمان زودرس باشد؟
اگر مادر باردار یکی از نشانه‌های زیر را در خود پیدا کرد، باید هر چه سریع‌تر به پزشک خود، ماما، متخصص زنان یا اورزانس زنان و زایمان مراجعه کند تا بررسی‌های لازم برای وی انجام شود. این بررسی ها شامل بررسی انقباض رحم، ضربان قلب جنین، فشار خون مادر و بررسی‌های بعدی در صورت لزوم است.
- ترشح بیش از حد معمول واژن
- تغییر ترشحات از نظر حجم و ماهیت (که ممکن است خونی، آبکی و همراه با مخاط باشد).
- احساس فشار در لگن یا پایین شکم که می‌تواند نشان‌دهنده‌ی انقباض رحم یا یک عفونت یا هر علت دیگری باشد.
- کمردرد، به‌خصوص اگر مداوم باشد
- گرفتگی شکم، که ممکن است همراه با اسهال باشد
- انقباض منظم یا مکرر و دردناک
- پاره شدن کیسه آب و خروج ناگهانی حجم زیاد مایع متمایل به خاکستری و کدر
جلوگیری از زایمان زودرس در مادر
در صورت شک مادر باید تحت بررسی قرار گیرد و در صورت تشخیص شروع فرآیند زایمان زودرس، پزشکان با دادن داروهای خاصی به مادر، می‌توانند زایمان را به تاخیر بیندازد، آن‌ها سعی در جلوگیری از زایمان زودرس یا حداقل زایمان زودرس در هفته‌های بالاتر بارداری دارند.
اگر زایمان زودرس متوقف نشود یا به هر دلیلی نوزاد باید زودتر به دنیا بیاید، پزشکان باید برای زایمان پر خطر آماده شوند. در این صورت نیاز است که مادر به بیمارستانی مراجعه کند که دارای بخش مراقبت ویژه نوزادان (N.I.C.U) است تا در صورت لزوم تحت مراقبت فوری قرار گیرد.
در چند روز و هفته اول زندگی نوزاد نارس، بهتر است مراقبت در بیمارستان صورت بگیرد تا تمرکز روی رشد و اندام حیاتی باشند. نوزاد ممکن است در دستگاهی با کنترل دما نگه‌داری شود. تجهیزات مانیتورینگ ضربان قلب، تنفس و میزان اکسیژن خون کودک را کنترل می‌کنند. ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها کودک بتواند در این دستگاه زندگی کند.
بسیاری از نوزادان نارس نمی‌توانند از طریق دهان غذا بخورند، زیرا هنوز قادر به مکیدن و بلعیدن نیستند. این نوزادان با استفاده از مواد مغذی حیاتی به صورت داخل وریدی یا با استفاده از لوله‌ای که از طریق بینی یا دهان وارد معده می‌شود، تغذیه می شوند. هنگامی که کودک به اندازه کافی قدرت مکیدن و بلعیدن را دارد، شیردهی بلافاصله شروع می‌شود تا نوزاد از شیر مادر بهره ببرد.
اگر ریه‌ها رشد نکرده باشند، ممکن است به نوزاد نارس اکسیژن داده شود. بسته به اینکه کودک چگونه می‌تواند به تنهایی نفس بکشد، یکی از کارهای زیر می‌تواند برای رساندن اکسیژن استفاده شود
- هود اکسیژن، وسیله‌ای است که برای تامین اکسیژن روی سر نوزاد قرار می‌گیرد.
- فشار مثبت مداوم و راه هوایی، درمانی است که از فشار هوای ملایم برای باز نگه داشتن مجاری هوایی استفاده می‌کند.
- استفاده از سورفاکتانت داخل راه‌های هوایی
- ونتیلاتور، دستگاهی است که هوا را به داخل ریه‌ها وارد و از آن‌ها خارج می‌کند.
به‌طور کلی، یک نوزاد نارس در موارد زیر می‌تواند از بیمارستان مرخص شود:
- نوزاد بتواند از سینه مادر یا شیشه شیر تغذیه کند.
- نوزاد بتواند بدون دستگاه نفس بکشد.
- دمای بدن و وزن بدن او به طور طبیعی حفظ شود.
بیشتر بخوانید: با بی قراری نوزاد خود چه کنیم؟ ۳ راهکار موثر را در اینجا بخوانید
راه های پیشگیری از پره ترم
دریافت مراقبت‌های سریع و مناسب قبل از تولد، احتمال تولد زودرس را به طور قابل توجهی کاهش می‌دهد. کارهای مهم پیش‌گیرانه دیگر عبارتند از:
- داشتن رژیم غذایی سالم قبل و حین بارداری بسیار مهم است. مقدار زیادی غلات، پروتیین‌های بدون چربی، سبزیجات و میوه بخورید. مصرف مکمل‌های اسیدفولیک و کلسیم نیز بسیار توصیه می‌شود.
- هر روز مقدار زیادی آب بنوشید. مقدار توصیه‌شده هشت لیوان در روز است، اما اگر ورزش می‌کنید، بدن به آب بیشتری نیاز دارد.
- سیگار را ترک کنید و از کسانی که سیگار می‌کشند، دوری کنید و داروهای غیر مجاز استفاده نکنید. مصرف این داروها در دوران بارداری ممکن است منجر به خطر بیشتری برای برخی نقص‌های هنگام تولد و هم‌چنین سقط جنین شود.
- مراقب باشید از چیزهایی که باعث عفونت می‌شوند، مانند مدفوع گربه و تماس با گوسفند، گاو و حیوان‌های این چنینی، خودداری کنید.
- حداقل ۱۸ ماه بین بارداری‌ها فاصله بگذارید.
- سعی کنید استرس خود را کاهش دهید، به عنوان مثال مدیتیشن، یوگا و برخی از تمرین کششی پیشنهاد می‌شوند.
- اگر نگران زایمان زودرس هستید، با پزشک زنان یا ماما صحبت کنید. پزشک یا مامای شما ممکن است کارهای پیش‌گیرانه دیگری را پیشنهاد کند که می‌تواند به شما در کاهش خطر کمک کند.
اگر به پزشک خود دسترسی ندارید، می‌توانید از تیم خبره‌ی نیتروطب کمک بگیرید که در سریع‌ترین زمان ممکن پاسخ‌گوی شما خواهندبود.
بیشتر بخوانید: ماکروزومی نوزاد؛ ۵ عارضه اصلی آن بر مادر و جنین
زایمان زودرس یک چالش بزرگ در حوزه بهداشت است و برای کاهش آن نیازمند تلاش همگانی و هماهنگی بین افراد، خانواده‌ها، پزشکان، ماماها و دستگاه‌های بهداشتی است. با اجرای راهکارهای پیشگیری از زایمان زودرس و توجه به علل و عوامل مؤثر در آن، می‌توان بهبودی قابل توجهی در سلامت مادران و نوزادان دست یافت.
