مسکن‌ها یکی از پرکاربردترین داروهایی است که حتا می‌توان بدون نسخه، خریداری کرد. مسکن‌ها با روش‌های گوناگون حس درد را در بدن مهار می‌کنند. استفاده‌ی پی‌درپی از این دسته دارو، به‌طور حتم همراه با عارضه‌ی دارویی و مشکل‌های زیاد است. پس با ما همراه باشید تا در رابطه با این داروها دانسته‌های جدیدی به‌دست آورید.
دسته‌های دارویی مسکن
مسکن‌ها در چند دسته‌ی دارویی با ویژگی‌ها و عارضه‌های خاص خود جای می‌گیرند. این دسته‌ها عبارتند از:
- مورفین‌ها
- N.S.A.I.D
- کورتیکواسترویید یا در لفظ مردم، کورتون
- استامینوفن
- بی‌حسی‌ها
مورفین‌ها
این دسته به مسکن‌های بیمارستانی شهرت دارد؛ چون به‌صورت قانونی! فقط در مرکزهای درمانی امکان دسترسی به آن وجود دارد. به‌طبع با دراختیار نبودن این داروها مصرف آنها نیز کمتر است و مراجعه برای دریافت این دسته از داروها به مرکزهای درمانی بیشتر است. مورفین‌ها برای کنترل درد در مبتلایان به سنگ کلیه، سکته‌ی قلبی، سرطان‌ها و… استفاده می‌شود.
مورفین‌ها روی سیستم عصبی مرکزی اثر می‌گذارند و جلوی انتقال پیام درد در سیستم عصبی را می‌کیرند. پس از استفاده از این دارو بدن در واکنش به این اتفاق، تولید مورفین در بدن و گیرنده‌های عصبی مورفین را کمتر می‌کند؛ این واکنش باعث می‌شود در استفاده‌های پی‌درپی، نیاز بیشتری به مورفین برای کنترل درد داشته باشیم و پس از قطع استفاده، واکنش شدیدی به نام خماری داشته باشیم.
عارضه‌های استفاده از مورفین
- یبوست شدید که حتا می‌تواند در دوز بالا سبب انسداد روده شود.
- در استفاده‌ی بدون تجویز پزشک با اشتباه در تشخیص یا عارضه‌دار شدن بیماری به‌دنبال درمان نکردن روبه‌رو خواهیم‌شد.
- افت قند خون( در مبتلایان به دیابت مصرف بیش‌ازحد می‌تواند هیپوگلایسمی ایجاد کند).
- عارضه‌ی خطرناک آن ازکارافتادن مرکز تنفس در ساقه‌ی مغز و مرگ به‌دنبال خفگی است.
در مصرف بیش از حد مورفین چه باید کرد؟
ابتدا باید مصرف بیش‌از حد آن تایید شود.
شک به مصرف بیش‌ازحد مورفین با یافتن فردی که هوشیاریش را ازدست‌داده با یکی از حالت‌های زیر مطرح می‌شود:
- در کنار وسیله‌های مصرف تریاک یا هرویین
- یافتن سرنگ خالی
- نفس نکشیدن
نکته‌ی اصلی در این حالت، بررسی مردمک چشم‌هاست؛ اگر مردمک‌ها از حالت عادی تنگ‌تر بودند شاید فرد مورفین مصرف کرده باشد؛ ولی اگر مردمک‌ها درحد نوک سوزن تنگ بود، فرد مورفین مصرف کرده‌است.
در مسمومیت با مورفین، داروی نالوکسان به صورت آمپول‌های عضلانی یا وریدی در چند دوز تجویز می‌شود.
نکته: تزریق بیش‌از حد نالوکسان باعث بی‌قراری و نشانه‌های خماری در فرد می‌شود؛ پس باید پس از تجویز دو یا سه دوز علامت‌ها بررسی شوند که پاسخ با نالوکسان ارزیابی شود.
N.S.A.I.D
شاید بتوان نام پرمصرف‌ترین مسکن مورد استفاده برای مردم را به این دسته داد. N.S.A.I.D مخخف Non Steroidal Anti Inflamatory Agentست و همان‌طور که از نامش پیداست؛ با تاثیر روی التهاب درد را ساکت می‌کند. بخش پنهان دردها، التهاب ایجادشده جهت بازسازی آسیب پیش‌بینی‌شده توسط بدن است؛ با مصرف این دارو، این التهاب فروکش می‌کند و شما یا دردی حس نمی‌کنید، یا کمتر حس خواهید کرد. از این دسته می‌توان به:
- ایبوپروفن ( در اشتباه مردم، ایبوبروفن و برند معروف آن در ایران ژلوفن)
- مفنامیک اسید
- کتورولاک
- دیکلوفناک (برند معروف: آلفنX)
- ناپروکسن
- سلکوکسیب
و… اشاره کرد.
بیشتر بخوانید: آسپیرین؛ کاربردها، عوارض جانبی و ۴ گروه تداخل دارویی آن
نکته‌ی مورد توجه این است که این داروها با روش یکسان عمل می‌کنند و خوردن داروهای متفاوت این یک دسته اثر چندانی نخواهد داشت؛ مگر اثر و جذب یک دارو بر یک بافت کم باشد و اثر داروی دیگر زیاد، این‌گونه مصرف داروی دیگر اثرگذارتر است، چون دارو اولی انگار مصرف نشده یا دوز کافی ندارد.
مثال، به‌تجربه مشاهده شده که داروی دیکلوفناک بر روی مفصل و استخوان اثر بهتری دارد، پس شما اگر برای درد مفصل ناپروکسن خورده باشید، شاید مصرف دیکلوفناک بهبود بهتری در شما ایجاد کند.
این داروها، بدون عارضه نیستند و عارضه‌ی آنها به روش اثر آنها برمی‌گردد. N.S.A.I.Dها با مهار مسیر واکنشی پروستاگلاندین‌ها شروع التهاب را مهار می‌کنند؛ ولی، پروستاگلاندین‌ها تنها شروع‌کننده‌ی التهاب نیستند. این مواد در جاهای دیگر اثر مهمی دارند مانند:
- باز ماندن مجرای شریانی در جنین در شکم مادر که در گردش خون جنینی نقش دارد و ابتدای دوران نوزادی بسته می‌شود.
- ترشح مخاط معده که در محافظت از بافت معده در برابر اسید معده اثر دارد.
- گردش خون و عملکرد کلیه به‌وسیله‌ی پیام‌هایی با پروستاگلاندین‌ها تنظیم می‌شود.
و…
پس، با مصرف مسکن‌های گفته شده این عملکردها تاثیر می‌گیرند؛ به جز سلکوکسیب که روی معده اثرگذار نیست، ولی روی باقی اندام‌ها اثرگذار هست.
نکته‌ی بعدی اینکه، مهار این مسیر، باعث فعالیت بیشتر سایر مسیرهای مشابه می‌شود و این فعالیت بیش‌ازحد می‌تواند بیماری‌زا نیز باشد. مثل، تشدید آسم یا افزایش احتمال بروز آسم در یک فرد که وابسته‌به مسیر لکوترین است.
بیشتر بخوانید: انواع سردرد و ۷ روش فوری برای درمان آن
برای درامان‌ماندن از این عارضه‌ها چند راهکار می‌توان داشت:
- مصرف کمترین دوز اثرگذار دارو
- مصرف منظم دارو که باعث نشود نیاز به دوز بالاتری در آینده داشته‌باشیم.
- استفاده از مکمل‌ها یا داروهای دیگر برای کاهش عارضه
- کنترل سایر عامل‌های بیماری‌زای آن اندام؛ مانند، کنترل هلیکوباکتر در معده، کنترل فشار خون اثرگذار روی کلیه یا مصرف سلکوکسیب در فردی که مشکل معده دارد.
کورتیکواسترویید
کورتیکواسترویید که در بین مردم با نام کورتون شهرت دارد؛ بین قدرت‌مندترین مسکن‌ها جای دارد.
این داروها مسیر پروستاگلاندین و کل مسیرهای مشابه را همزمان مهار می‌کند و از این نظر، شاید عارضه‌ی N.S.A.I.Dرا نداشته باشد؛ ولی این دسته نیز اثرهای خاص خود را دارد.
این دسته در کنار کنترل درد، به علت اثر هورمونی خود حس شادمانی در فرد ایجاد می‌کند و این برتری دیگر این داروها نیز حساب می‌شود.
عارضه‌های این دارو بیشتر به اثر هورمونی آن برمی‌گردد و در درازمدت بروز می‌کند، شامل:
- به هم خوردن تعادل آب و الکترولیت بدن
- استیومالاسی و استیوپروز
- ضعف سیستم ایمنی
- تجزیه شدن پروتیین‌های بدن
- سندروم کوشینگ
- در صورت قطع ناگهانی مصرف سندرم آدیسون
- غیر قابل اعتمادشدن نشانه‌ها و آزمایش‌های بیماری مربوط
استامینوفن
استامینوفن مکانیسم اثر کشف‌شده ندارد، به نظر می‌رسد مسیر سومی در التهاب وجود دارد که این دارو آن را مهار می‌کند و باعث ساکت‌شدن درد می‌شود. این دارو دیگر عارضه‌های قبلی را ندارد، ولی اصل همیشگی عارضه‌دار بودن داروها را رعایت می‌کند.
مصرف بیش از ۵ گرم استامینوفن در روز، باعث مرگ سلول‌های کبدی بدن می‌شود و از این راه، حتا می‌تواند مرگ فرد را در پی داشته‌باشد.
بی‌حسی
این روش زیر نظر متخصص‌های کنترل درد و با تزریق مستقیم دارو در محل درد انجام می‌شود. هر چند تزریق دارو دردناک است، ولی تزریق در محل و جلوگیری از پخش‌شدن دارو در بدن، عارضه‌دارشدن مصرف طولانی‌‌مدت دارو را تا مقدار زیادی می‌گیرد.
هرچند این روش، بسیار تاثیرگذار است، ولی برای همه استفاده نمی‌شود، چون داروهای پرعارضه در این بین مصرف می‌شود و استفاده‌ی پی‌درپی باعث کم‌اثرشدن دارو برای فرد و جامعه خواهدشد.
از این دسته دارو می‌توان به لیدوکایین که یک داروی بی‌حسی در اتاق عمل هست، اشاره کرد
کلام آخر
مسکن‌ها داروهای پراستفاده‌ی بشر در هر زمانی است، انتخاب درست و استفاده‌ی به‌اندازه از این دارو، درمان درست و کم‌عارضه را در پی خواهدداشت. ما با معرفی داروها و عارضه‌های متفاوت آنها، در پی کمکی نه‌چندان زیاد در انتخاب داروی موثر هستیم و پاسخ‌گوی سوال‌های شما در این زمینه هستیم.
ما ابتدا شما را به صبر در برابر درد، مراجعه جهت تشخیص و درمان بیماری باعث ایجاد درد و در آخر مصرف داروی ضد درد برای کنترل آن تا درمان کامل را پیشنهاد می‌کنیم.
