بیماری سرطان؛ صفر تا ۱۰۰ نشانه ها، پیشگیری و درمان

واژه‌ی سرطان (Cancer)، سردسته‌ی مجموعه‌ی متنوعی از بیماری‌ها هست که به‌دلیل تکثیر بدون برنامه‌ریزی سلول‌های بدن، رخ می‌دهند. این تقسیم بدون حد‌و‌مرز، سبب آسیب‌دیدن بافت‌های بدن شده و توانایی گسترش‌یافتن در تمام بدن را دارد. کلمه‌ی سرطان که هرکدام از ما، در زندگی روزمره شنیده‌ایم؛ در فرهنگ فارسی هم به معنای تکثیر‌ بدون رویه‌ی سلول‌ها و آسیب ناشی از آن است. متاسفانه، این بیماری به عنوان دومین عامل مرگ‌و‌میر شناخته‌شده اما با این حال، به‌کمک پیشرفت در علم پیشگیری، غربالگری و درمان، میزان بقای مبتلایان در حال افزایش است. با توجه به این گفته‌ها، پیشنهاد می‌کنیم تا مطالعه‌ی این مقاله از نیتروطب را، برای شناختی جامع از مجموعه‌ی سرطان‌ها از دست ندهید.

میزان شیوع بیماری سرطان در دنیا به چه اندازه است؟

بنابر آمار سازمان بهداشت جهانی (W.H.O)، سرطان، یکی از علت های اصلی مرگ و میر در سراسر جهان هست. متاسفانه در سال ۲۰۲۰، حدود ۱۰ میلیون نفر از این مجموعه‌ی بیماری‌ها فوت کرده‌اند. در‌حالی که با شناخت و تشخیص به‌موقع آن، می‌توان از این اتفاق ناگوار جلوگیری کرد. شایع‌ترین موردهای این بیماری در سال ۲۰۲۰، به ترتیب عبارتند از:

• سینه یا پستان
• ریه
• روده‌ی بزرگ و راست‌روده
• پروستات
• پوست
• معده

نشانه‌های سرطان چگونه هستند؟

در ابتدا باید دقت کنیم که این بیماری، محدود به نقطه‌ی خاصی از بدن شما نیست؛ یعنی اینکه برای شناختن نشانه های آن، باید دقت کنیم که در کدام عضو یا دستگاه بدن به‌دنبال علامت‌های سرطان هستیم. در واقع، این عامل به حدی اثرگذاری دارد که نشانه‌های این بیماری را، وابسته به بخشی که تحت‌تاثیر قرار گرفته می‌دانیم. با این حال، برخی علامت‌هایی هم هستند که به‌طور عمومی در شکل‌های مختلف این مریضی مشاهده می‌شود. مانند:

• احساس خستگی
• در صورتی که توده یا ورم سفتی را در زیر پوست خود لمس می‌کنید.
• تغییر وزن بدون دلیل، مانند کاهش وزنی که بدون ورزش یا فعالیت صورت می‌گیرد.
• نشانه‌های پوستی مثل تغییر رنگ پوست، عدم بهبودی زخم‌ها یا به‌وجودآمدن خال بد‌شکل.
• مشکل در ادرار و دفع کردن
• سرفه‌های مداوم و دشواری در نفس‌کشیدن و بلع غذا
• گرفتگی صدا
• درد‌های عضلانی و مفصلی شدید
• تب‌ متناوب و تعریق شبانه
• خونریزی و کبودی بدون علت

نشانه‌های بالا، می‌توانند علامتی برای وجود سرطان باشند ولی به‌قطعیت نمی‌توان هر‌کدام از این مورد‌ها را دلیلی برای سرطان بدانیم. به همین دلیل، درصورتی که در نشانه‌های خود تردید دارید و می‌خواهید نگرانی خود را برطرف کنید؛ پیشنهاد می‌کنیم به بخش مشاوره‌ی سلامتی نیتروطب مراجعه کنید و با گفت و گو با مشاوران این زمینه، از وضعیت سلامتی خود آگاه شوید.

چه‌زمانی نیاز داریم که به پزشک یا مشاور خود مراجعه کنیم؟

اگر علامت‌های گفته‌شده را در خود مشاهده می‌کنید، بهتر است که برای رفع نگرانی، وضعیت خود را با مشاور در میان بگذارید. اگر هر‌چه زودتر به تشخیص سرطان رسیده‌شود؛ فرآیند درمانی آسان و کم‌هزینه‌تری را نیازمند خواهید‌بود. با مراجعه به پزشک، آزمایش‌هایی برای تشخیص این بیماری‌ تجویز خواهند‌شد که به‌خوبی سلامتی شما را سنجش می‌کنند.

به چه علت هایی به سرطان مبتلا می شویم؟

چنین بیماری، در اثر جهش و تغییر نادرست در دی‌ان‌ای (D.N.A) در درون سلول‌ها به‌وجود می‌آید. همان‌طور که می‌دانید، بدن ما از تعداد بسیاری سلول به تشکیل شده و دی‌ان‌ای (D.N.A)، به میزان فراوانی در درون هر‌سلول بدن ما قرار دارد. ساختار این ماده، حاوی داده‌های ژنتیکی زیادی هست که در کنار هم، ژن‌ها را می‌سازند. ژن‌ها می‌توانند ساخت‌و‌ساز بدن ما را کنترل کنند و تمامی رفتار‌هایی که در بدن ما صورت می‌گیرد؛ حاصل فرمان ژن‌ها است. در صورتی که جهش در این ساختار به وجود بیاید، اشتباه در فرمان‌دهی ژن‌ها صورت می‌گیرد و سلول‌ها از نوع عادی، به نوع سرطانی تبدیل می‌شوند.

درمورد این که جهش‌ها چگونه عمل می‌کنند؛ باید بگوییم که جهش‌ها توانایی آن را دارند که اثر جبران‌ناپذیری بر ساخت‌و‌ساز سلول‌ها بگذارند که عبارتند از:

• باعث رشد و افزایش بیش‌از‌حد فعالیت سلول‌ها می‌شوند.
• فرایند تنظیم تعداد سلول‌ها را مختل می‌کنند و به‌دنبال آن، هزاران سلول برنامه‌ریزی‌نشده، به‌وجود می‌آیند.
• باعث بهم‌خوردن شکل و ساختار دی‌ان‌ای‌ها (D.N.A) می‌شوند.

سه مورد بالا، از مهم‌ترین و شایع‌ترین جهش‌های زمینه‌ساز سرطان هستند. با این حال، جهش‌های دیگری هم وجود دارند که سبب تشکیل این مریضی شده‌اند.

علاوه بر رخداد‌های ژنتیکی، ماده‌هایی هستند که به‌عنوان عامل خارجی، مسیر به‌وجود آمدن این اختلال را هموار‌تر می‌کنند؛ شامل:

• سرطان‌زا‌های فیزیکی مانند پرتو‌های فرابنفش و یونیزان.
• بیماری‌زا‌های شیمیایی مثل آزبست، دود ناشی از استعمال تنباکو، آفلاتوکسین (نوعی آلاینده در موادغذایی) و آرسنیک (آلاینده‌ی آب آشامیدنی).
• سرطان‌زا‌های زیستی که شامل برخی باکتری‌ها، ویروس‌ها و انگل‌ها است.

چه چیز هایی احتمال بروز سرطان را بالا می برد؟

این بیماری، با اینکه بیماری پیش‌بینی ناپذیری است ولی باز هم می‌توان گفت که برای به وجود‌آمدن، نیاز به همراهی با موردهای دیگری دارد؛ که عبارتند از:

سن بالا

افزایش سن را به‌عنوان موردی برای وقوع این بیماری در نظر می‌گیرند. در واقع، هر چقدر سن انسان بیشتر می‌شود، قدرت ترمیم و بازسازی سلولی کاهش می‌یابد و احتمال بروز این سرطان بیشتر می‌شود. علاوه بر این، بسیاری از سرطان‌ها، به کندی پیش می‌روند و نشانه‌های خود را در سن‌های بالا بروز می‌دهند. همین دو نکته، دلیلی برای مشاهده‌ی بسیاری از متبلایان به سرطان، در رده‌ی‌سنی بیشتر از ۶۵ سال است.

سبک زندگی و وضعیت جسمی

استعمال ماده‌ی مخدر و دودزا، سیگار کشیدن، نوشیدنی‌های الکلی، از رفتارهای خطرناکی هستند که احتمال بروز سرطان را چندین برابر افزایش می‌دهند. همچنین اضافه‌وزن و چاقی بیش‌از‌حد، قرارگیری مداوم در معرض نور خورشید و پرتو‌های خطرناک مانند فرابنفش و رابطه‌ی جنسی پرخطر، از عامل‌های اثرگذار در بروز این بیماری هستند. بنابراین، اصلاح سبک زندگی، یکی از بهترین راه‌ها برای ایمن‌ماندن در برابر این اختلال است.

همچنین، برخی بیماری‌ها مانند کولیت اولسراتیو، می‌توانند احتمال بروز سرطان را به میزان قابل‌توجهی افزایش دهند. به‌همین دلیل پیشنهاد می‌شود که سایر بیماری‌ها و ناراحتی‌های جسمی را با پزشک یا مشاور سلامتی خود در میان بگذارید.

سابقه‌ی خانوادگی

با اینکه احتمال به ارث رسیدن سرطان‌ها چندان زیاد نیست ولی با این حال، درصورتی که سابقه‌ی ابتلا به این مریضی‌ را در نزدیکان خود داشته‌اید؛ بهتر است که آزمایش‌های ژنتیکی مخصوص سرطان را انجام دهید. زیرا که برخی جهش‌های سلولی می‌توانند نسل‌به‌نسل منتقل شوند و زمینه‌ی به وجود آمدن در فرزندان را فراهم کنند.

بیماری سرطان باعث چه عارضه هایی می شود؟

عارضه‌های متعددی به دنبال این بیماری به وجود می‌آیند که شامل:

• درد: برخی از گونه‌های سرطان، همراه با درد هستند و تا زمان بهبودی ادامه خواهند یافت. البته خوشبختانه، دارو‌هایی ساخته‌شده تا از شدت درد بیماران سرطانی بکاهند.
• خستگی: علاوه بر خود بیماری، که نشانه های خستگی را ایجاد می‌کند؛ به‌طور موقت در فرآیند شیمی‌درمانی، احساس خستگی در این بیماران مشهود است.
• دشواری در تنفس و تنگی‌نفس
• حالت تهوع
• کاهش وزن
• اسهال یا یبوست: اینکه کدام یک از دو حالت اسهال یا یبوست رخ می‌دهد، به نوع سرطان و شیوه‌ی درمانی آن، بستگی دارد.
• مشکل مغزی و عصبی مانند سردرد، سرگیجه و بی‌حسی
• واکنش‌های اشتباه سیستم ایمنی: در برخی از مشاهده‌ها، سیستم ایمنی به‌طور اشتباه، با سلول‌های سالم (به جای سلول های سرطانی) واکنش می دهد. به این نوع اختلال در واکنش، سندرم پارانئوپلاستیک می گویند.
• گسترش سلول‌های سرطانی به بخش های دیگر بدن: به این فرآیند که سبب بدخیمی سرطان می شود، متاستاز می‌گویند. به‌طور کلی، تا وقتی که این سلول‌ها توانایی انتقال و پخش‌شدن به جای دیگری از بدن راه نیافته‌اند، سرطان خوش‌خیم محسوب می‌شود ولی اگر این سلول‌ها در بدن بیمار پخش شوند و متاستاز صورت بگیرد؛ وضعیت بیماری را بدخیم ارزیابی می‌کنیم.
• عود دوباره‌ی سرطان: برخی از شکل‌های این بیماری، حتی پس از درمان‌شدن هم احتمال بازگشت دوباره دارند. به همین دلیل، کسانی که از این مریضی بهبودی یافته‌اند، نیازمند معاینه و آزمایش‌های دوره‌ای برای بررسی احتمال عود مجدد هستند.

چه کار هایی را برای پیشگیری از سرطان باید انجام دهیم؟

امتناع از سیگار کشیدن

اگر تاکنون سیگار کشیده‌اید، تصمیم به ترک آن بگیرید و اگر تاکنون سیگاری نکشیده‌اید، رفتار شما قابل تحسین است و از شروع این عمل بپرهیزید. سیگار‌ کشیدن، اثر مستقیمی در احتمال ابتلا به سرطان‌های ریه و دستگاه تنفسی دارد. حتی برای کسانی که تا به حال سیگاری بوده‌اند، پیشنهاد می‌شود از ادامه‌دادن این اقدام بپرهیزند تا از افزایش خطر ابتلا به این بیماری‌ها جلوگیری کنند.

 بیشتر بخوانید: مخرب ترین آثاری که سیگار بر ۵ بخش از بدن می‌گذارد

از قرار گرفتن زیاد، در معرض نور خورشید خودداری کنید

نور خورشید، علاوه بر ایجاد روشنایی، حاوی پرتوهایی مانند فرابنفش (U.V) است. این پرتو می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به پوست وارد کند و زمینه‌ساز سرطان پوست شود. به همین دلیل، لباس‌های محافظ و کرم ضدآفتاب، نقش مهمی در مراقبت از پوست دارند.

 بیشتر بخوانید: همه چیز درمورد انتخاب کرم ضدآفتاب

برنامه ‌ی غذایی سالمی داشته باشید

یکی از مهم‌ترین عامل‌های‌ اثرگذار برای پیشگیری، داشتن برنامه‌ی غذایی سالم و مقوی است. پیشنهاد می‌کنیم از کمک پزشک یا مشاور تغذیه‌ی خود بهره ببرید تا خوراکی‌هایی مانند میوه، سبزی‌ها، غلات و پروتیین‌های بدون چربی را در رژیم غذایی خود بگنجانید. میوه‌ها، به دلیل خاصیت آنتی اکسیدانی، مانع بروز بسیاری از بیماری‌ها مانند سرطان می‌شوند. همچنین، سعی کنید مصرف گوشت‌های فرآوری‌شده مانند سوسیس و کالباس را کاهش دهید. پرهیز از نوشیدنی‌های الکلی، اثر به‌سزایی در بهبودی سیستم ایمنی بدن دارد.

ورزش کردن را فراموش نکنید

ورزش کردن منظم، بدن شما را به سمت سلامتی سوق می‌دهد. فعالیت‌بدنی مناسب، احتمال تشکیل بسیاری از بیماری‌ها مانند سرطان و دیابت را کمتر می‌کند. یکی از بهترین پیشنهاد‌ها برای ورزش کردن، انجام روزانه‌ی ورزش‌های ساده و پیاده‌روی در حدود ۳۰ دقیقه است. در صورتی که تاکنون فرصتی برای ورزش کردن نداشته‌اید، هنوز دیر نشده و می‌توانید از بازه‌های زمانی کمتر شروع کنید تا ورزش‌کردن، عادتی مهم در برنامه‌ی روزانه شما شود.

 بیشتر بخوانید: با این ۹ حرکت یوگا در خانه، روز خود را شروع کنید

از وزن خود مراقبت کنید

اضافه‌وزن و چاقی، یکی از عامل‌های افزاینده‌ی احتمال سرطان هستند. بنابراین، پیشنهاد می‌کنیم که وزن خود را با توجه به شاخص “B.M.I”، در بازه‌ی مناسبی نگه‌دارید. بدیهی است که با رژیم غذایی مناسب و ورزش منظم، می‌توانید بدن خود را از ابتلا به چاقی بازدارید. استرس و نگرانی بیش‌از‌حد، عامل دیگری برای چاقی در برخی از مبتلایان است. پیشنهاد می‌کنیم با گفت‌و‌گو و بهره‌بردن از کمک مشاور، به نگرانی‌های خود غلبه کنید.

بیشتر بخوانید: ترکیب بدنی؛ تشخیص وزن مناسب شما و ۶ روش تعیین آن

 با پزشک خود در مورد انجام واکسیناسیون‌ها مشورت کنید

برخی از ویروس‌ها توانایی بالایی در بروز سرطان دارند. با استفاده از واکسیناسیون می‌توانید در برابر این ویروس‌ها ایمن‌سازی کنید. تعدادی از واکسن‌ها در دوران نوزادی تزریق شده‌اند و تعدادی دیگر را باید با کمک پزشک خود انتخاب کنید. دو نمونه از واکسن‌های مهم در این زمینه، واکسن هپاتیت B (برای جلوگیری از خطر سرطان کبد) و واکسن ویروس پاپیلومای انسانی (H.P.V) ( که به نام گارداسیل هم شناخته می‌شود) هستند. واکسن (H.P.V)، از بروز سرطان دهانه‌ی رحم و بسیاری از دیگر سرطان‌ها، جلوگیری می‌کند. پزشک شما براساس وضعیت سلامتی، می‌تواند راهنمایی کند که آیا این واکسن‌ها برای شما مناسب هستند یا خیر؟

بیشتر بخوانید: انواع مختلف واکسن HPV را بهتر بشناسید

چگونه وجود سرطان را تشخیص می‌دهند؟

راهبرد‌های شناسایی این بیماری، در سه مرحله‌ی غربالگری، تشخیص و تعیین وضعیت آن تقسیم می‌شوند که در ادامه با هر سه قسمت آشنا خواهیم شد.

غربالگری سرطان

تشخیص این بیماری در مرحله‌های اولیه، احتمال خوبی را برای درمان موفقیت‌آمیز فراهم می‌کند. بر اساس پژوهش‌های صورت‌گرفته، آزمایش‌های غربالگری و دوره‌ای، می‌توانند با شناسایی زودهنگام این بیماری، جان مبتلایان را نجات دهند. علاوه بر جامعه‌ی سالم، در میان مبتلایان به سرطان هم غربالگری‌هایی برای انتخاب چگونگی مسیر درمانی صورت می‌گیرد. با در نظر گرفتن این مورد‌ها، توصیه می‌شود تا با پزشک یا مشاور سلامتی خود در مورد چگونگی غربالگری و آزمایش‌های لازم، گفت‌و‌گو کنید.

تشخیص سرطان

راه‌های متعددی برای تشخیص این بیماری وجود دارند که پزشک شما با توجه به نوع و محل بروز آن، روش تشخیصی را انتخاب می‌کند. این روش‌ها عبارتند از:

معاینه ‌ی بدنی

یکی از این راهبرد‌ها، معاینه‌ی بدنی است. در این روش، قسمت‌هایی را که احتمال وجود توده سرطانی هست را لمس و معاینه‌ی فیزیکی می‌کنند. علاوه بر این، پزشک شما به ناهنجاری‌هایی مانند تغییر رنگ پوست، وجود خال نامعمول و بزرگ‌شدن اندام‌ها دقت می‌کند.

 تست‌ های آزمایشگاهی

سنجش به کمک راه‌های آزمایشگاهی، شیوه‌ی مناسب و پرکاربرد تشخیص سرطان است. تست‌هایی مانند آزمایش ادرار و خون، به پزشک کمک می‌کند تا اختلال‌های ناشی از این بیماری‌ها را شناسایی کند. به‌عنوان مثال، در کسانی که مبتلا به لوسمی (نوعی سرطان خون) هستند؛ با استفاده از آزمایش خون و شمارش سلول‌های خونی، از تعداد و شکل گلبول‌های سفید خون اطلاع پیدا می‌کنیم.

 راه‌های تصویربرداری

آزمایش‌های تصویربرداری، فرصتی را فراهم می‌کنند تا استخوان‌ها و اندام‌های داخل بدن را برخلاف روش‌های تهاجمی (مانند جراحی بیوپسی و تشخیصی) بررسی شوند و از سلامتی آن‌ها خاطرجمع شوید. راه‌های تصویر‌برداری عبارتند از:

• اسکن توموگرافی کامپیوتری یا سی‌تی اسکن (CT scan)
• اسکن استخوان‌ها
• تصویر برداری پرتو مغناطیسی (M.R.I)
• برش‌نگاری با گسیل پوزیترون (P.E.T)
• سونوگرافی
• عکس‌برداری به کمک پرتوی‌ ایکس

 بیوپسی

پزشک در این روش، نمونه‌ای از سلول‌ها را جمع‌آوری کرده و برای بررسی در آزمایشگاه آسیب‌شناسی، ارسال می‌کند. روش‌های مختلفی برای نمونه‌برداری وجود دارد؛ انتخاب این روش‌ها، به نوع و محل سرطان بستگی دارد. در بیشتر مشاهده‌ها، بیوپسی تنها راه تشخیص قطعی سرطان است. در آزمایشگاه پاتولوژی (آسیب‌شناسی)، پزشکان متخصص با میکروسکوپ‌های تخصصی به بافت ضایعه نگاه می‌کنند و تشخیص خود از احتمال سرطان را برای پزشک ارسال می‌کنند.

تعیین مرحله و وضعیت سرطان

هنگامی که این بیماری تشخیص داده شود، اقدام‌هایی برای فهمیدن وضعیت و پیشرفت بافت سرطانی صورت می‌گیرد. در این مرحله، میزان گسترش و احتمال درمان‌پذیر بودن بیماری مشخص می‌شود. آزمایش‌ها و روش‌های مختلفی برای این فرآیند کاربرد دارند که اسکن استخوان، پرتوی ایکس و تصویر‌برداری، نمونه‌هایی از این روش‌ها هستند.

مرحله‌های سرطان را با عدد های ۰ تا ۴ تقسیم‌بندی می‌کنند. این مرحله‌بندی، اغلب به زبان رومی ۰، I، II، IIIو IV نوشته می‌شود. عدد‌های نهایی مانند ۳ و ۴ نشان از پیشرفته‌بودن این بیماری دارند. با این حال، در برخی گزارش‌ها، مشاهده می‌شود که وضعیت بیماری را به شکل کلمه‌هایی مثل خوش‌خیم و بدخیم بیان می‌کنند.

چه اقدام هایی برای درمان سرطان صورت می‌ گیرد؟

راه‌های مختلفی برای درمان سرطان در دسترس هستند. اینکه کدام‌یک از این راه‌ها، برای درمان فرد مبتلا انتخاب می‌شود، به عامل‌هایی مانند نوع و مرحله‌ی سرطان، وضعیت سلامت عمومی بیمار و درمان ترجیحی او بستگی دارد. در این زمینه، پیشنهاد می‌شود که با صبر و تمرکز، با پزشک خود مشورت کنید تا بهترین روش درمانی مخصوص به خود را انتخاب کنید. گزینه‌های درمان، عبارتند از:

• عمل جراحی: هدف از جراحی، برداشتن و جداکردن بافت سرطانی تا حد امکان است.
• شیمی‌درمانی: در شیمی‌درمانی داروهایی استفاده می‌شود که سلول‌های سرطانی را از بین می برند.
• پرتو‌درمانی: در این روش درمانی، از پرتو‌های انرژی مانند پرتوی ایکس و پروتون برای نابود کردن سلول‌های ناهنجار استفاده می‌کنند. پرتودرمانی به دو شکل تابش پرتو خارجی (با استفاده از دستگاهی در خارج از بدن) یا پرتو درمانی در داخل بدن (براکی‌تراپی) انجام شود.
• پیوند مغز استخوان: این روش به نام پیوند سلول‌های بنیادی هم شناخته می‌شود. مغز استخوان دارای ماده‌ای است که توانایی تمایز به سلول‌های بدن دارد. با استفاده از پیوند مغز استخوان، پزشک می‌تواند دوز‌های موثرتری از شیمی‌درمانی را انجام دهد. پیوند مغز استخوان را به دو شکل انجام می‌دهند. روش اول پیوند سلول‌های سالم بیمار به خود او و روش دوم پیوند سلول‌های فرد اهداکننده مانند پدر، مادر یا فرزند بیمار به او است.
• ایمونوتراپی: این راه درمانی، به عنوان راه درمانی بیولوژیکی هم می‌شناسند. در این روش، از سیستم ایمنی بیمار برای مبارزه با سرطان استفاده می‌کنند. بافت سرطانی، می‌تواند به سادگی در بدن بیمار تکثیر و گسترش‌یابد؛ زیرا سیستم ایمنی، آن را به عنوان عامل خطر ، شناسایی نمی‌کند. اما در روش ایمونوتراپی، با استفاده از روش‌هایی، به سیستم ایمنی کمک می‌کنند تا سلول‌های آسیب‌زننده را شناسایی کند و به آن‌ها حمله کند.
• هورمون درمانی: این روش درمانی برای بیماری‌هایی مانند سرطان پستان و پروستات کاربرد دارد. با استفاده از این راه حل، فعالیت این عضو‌ها محدودتر می‌شود. به دنبال آن، از رشد و اثرگذاری سلول‌های سرطانی به سایر بخش‌های بدن، پیشگیری می‌شود.

در این مقاله از نیتروطب، سعی کردیم تا به شناخت مناسبی از بیماری شناخته‌شده‌ی این روز‌ها، یعنی سرطان، دست پیدا کنیم. با سپاس از همراهی شما، اگر بخواهیم آموخته‌های خود را مرور کنیم، می‌توان گفت در این مقاله، آموختیم که:

• سرطان شامل مجموعه‌ای بیماری‎ها است که در بخش‎های مختلف بدن می‎توانند بروز پیدا کنند.
• نشانه‌های بارز این بیماری به چه شکل هستند و چه هنگامی نیازمند به مراجعه به نزد پزشک هستیم.
• از علت و چگونگی بروز این بیماری گفته شد که زمینه‌ساز مریضی می‌شوند.
• راه‌های پیشگیری به طور کامل بررسی شدند و در انتها، از چگونگی درمان این بیماری آگاهی یافتیم.

امیدواریم که با مطالعه‌ی این متن، به سوال‌های شما، پاسخ مناسبی داده شده باشد. همچنین، برای ادامه‌ی فرآیند آگاهی و شناخت این بیماری‌ها که اثر مستقیمی در دوری شما از ابتلا به سرطان‌ها دارد؛ می‌توانید از مشاوران نیتروطب در زمینه‌های مختلفی مانند پزشکی، تغذیه و سبک زندگی، بهره‌مند شوید.