کیست‌های شکلاتی یا کیست اندومتریوما کیسه‌هایی پر از خون هستند که نشان می‌دهند فرد به بیماری آندومتریوز مبتلا شده است. بیماری آندومتریوز زمانی ایجاد می‌شود که بافت رحم در خارج از محدوده خود رشد کرده و باعث ایجاد کیست‌های حاوی خون شود. کیست اندومتریوما می‌تواند باعث بروز علائم ناخوشایندی همچون دردهای شدید و خونریزی شود که خوشبختانه می‌توان به کمک روش‌های درمانی جدید بسیاری از علائم آن را برطرف نمود. با توجه به اهمیت درمانی این بیماری و سوالات مهم و پرتکرار در مورد کیست اندومتریوما بهتر است که در ادامه این مطلب همراه ما باشید تا شما را بیشتر با این کیست آشنا کنیم.
کیست اندومتریوما چیست؟
اندومتریوز یک اختلال شایع در سنین باروری می‌باشد که در آن پوشش رحم که اندومتر نیز نامیده می‌شود، در خارج از رحم و روی لوله‌های رحمی، تخمدان‌ها و سایر مناطق دستگاه تولید مثل رشد می‌کند. اگر این بافت در تخمدان‌ها رشد کند، به آن کیست اندومتریوما، شکلاتی یا اندومتریوم گفته می‌شود. این کیست‌ها جز کیست‌های غیرسرطانی بوده و پر از مایعی هستند که ظاهر قهوه‌ای دارد و شبیه به شکلات ذوب شده می‌باشند.
این ویژگی ظاهری باعث شده است تا این کیست‌ها را شکلاتی نامگذاری کنند. رنگ و ظاهر شکلات مانند این کیست‌ها ناشی از بافت‌های قدیمی اندومتر و خون قاعدگی که حفره کیست را پر می‌کند است. کیست اندومتریوما می‌تواند یک یا هر دو تخمدان را تحت تأثیر قرار دهد و همچنین به صورت چندتایی یا منفرد ایجاد شود.
علل به وجود آمدن کیست اندومتریوما چیست؟
هنوز به طور دقیق مشخص نشده است که چه چیزی سبب ایجاد کیست اندومتریوما می‌شود. اما رایج‌ترین نظریه این می‌باشد که اندومتریوما به این دلیل رخ میدهد که برخی از بافت‌های آندومتر که هنگام قاعدگی تخلیه می‌شوند، به سمت لوله فالوپ جریان می‌یابند. در واقع در زمان دوران قاعدگی، خون و سایر بافت‌ها به جای خروج از واژن، از طریق لوله‌های فالوپ به طرف تخمدان‌ها حرکت میکنند.
در هر سیکل قاعدگی، هنگامی که هورمون‌های ترشح‌شده موجب خونریزی دیواره رحم می‌شوند، بافت‌های خارج رحم هم دچار خونریزی می‌شوند. در نتیجه با گذشت زمان، بافت ملتهب رحم و خون قاعدگی تبدیل به کیست‌های شکلاتی می‌شوند.
از جمله عوامل دیگری که احتمال ابتلا به کیست اندومتریوما را افزایش می‌دهند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ژنتیک
افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به کیست اندومتریوما را داشته اند، ممکن است بیشتر از هر کسی به این بیماری دچار شوند.
- بیماری‌های دستگاه ایمنی
بعضی بیماری‌های دستگاه ایمنی، به خصوص بیماری‌های خودایمنی ممکن است باعث ایجاد کیست اندومتریوما شوند.
- جراحت
آسیب به رحم یا ساختارهای مجاور آن با افزایش خطر ابتلا به کیست اندومتریوما مرتبط است. به عنوان مثال این آسیب ممکن است حین زایمان سزارین رخ دهد.
علائم اندومتریوما
معمولا کیست اندومتریوما در بعضی از خانم‌ها باعث ایجاد برخی علائم می‌شود. اما گاهی اوقات هم ممکن است بعضی از خانم‌ها هیچ علائمی را تجربه نکنند و فقط در سونوگرافی متوجه وجود این کیست تخمدان شوند. همچنین اندازه کیست هم بر شدت یا وجود علائم تأثیر نمی‌گذارد. این به این معنی می‌باشد که ممکن است زنی با کیست کوچک علائم شدیدی را تجربه کند، در حالی که ممکن است شخصی با یک کیست بزرگ این علائم را نداشته باشد. اندازه کیست‌ها هم می‌تواند از ۲ تا ۲۰ سانتی‌متر متغیر باشد. از جمله علائم کیست اندومتریوما می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- قاعدگی دردناک
- سیکل‌های قاعدگی نامنظم
- درد مزمن لگن
- ناباروری
- درد در هنگام رابطه جنسی
- درد ناگهانی و شدید شکمی
مراحل تشخیص کیست اندومتریوما چگونه است؟
بروز علائم کیست اندومتریوما از قبیل درد نزدیکی، درد حین پریود یا عوارضی همچون نازایی ممکن است شما را ناگزیر به کمک گرفتن از پزشک کند. پزشک متخصص با انجام موارد زیر تشخیص کیست اندومتریوما را تایید می‌کند:
- گرفتن شرح حال
در مرحله اول پزشک شرح‌حال دقیقی از علائم و مشکل شما می‌پرسد. همچنین ممکن است سوال‌هایی هم درباره داروهای مصرفی، بیماری‌هایی که در خانواده شایع است و بیماری‌های زمینه‌ای از شما بپرسد.
- معاینه لگن
در ادامه پزشک معاینه لگن و شکم را انجام میدهد. ممکن است در طول معاینه پزشک با دست بر روی شکم فشار دهد یا از اسپکولوم استفاده کند. چون ممکن است کیست اندومتریوما حین انجام معاینه قابل لمس باشد.
- درخواست آزمایش
از آنجایی که ممکن است علائم اندومتریوما با علائم بیماری‌های دیگری همچون عفونت ادراری، حاملگی خارج رحمی و عفونت‌های مقاربتی هم‌پوشانی داشته باشد، پزشک ممکن است برای رد این موارد آزمایش ادرار و خون را نیز درخواست کند. همچنین افرادی که مبتلا به کیست اندومتریوما هستند بیشتر درمعرض ابتلا به کم‌خونی می‌باشند.
- درخواست تصویربرداری
اگر هر یک از شرایط زیر را داشتید، ممکن است پزشک برای شما سونوگرافی نیز درخواست کند:
- شک به اندومتریوز براساس علائم
- لمس کیست حین انجام معاینه فیزیکی
- نازایی بدون علت مشخص
اگرچه سونوگرافی می‌تواند کیست را تشخیص دهد، اما در تعیین نوع آن محدودیت‌هایی نیز دارد. از این رو ممکن است پزشک MRI درخواست کند. چون این شیوه تصویربرداری جزئیات بیشتری را درباره کیست دراختیار پزشک قرار میدهد.
- لاپاراسکوپی و نمونه‌برداری
برای اینکه تشخیص کیست اندومتریوما تایید شود، لازم است تا نمونه‌برداری از محتویات و مایع کیست انجام شود. ممکن است پزشک این کار را با کمک نمونه‌برداری سوزنی انجام دهد. بدین منظور پزشک برای وارد کردن سوزن از راه واژن به درون تخمدان از سونوگرافی استفاده می‌کند و سپس نمونه به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.
بیشتر بخوانید: التهاب دهانه رحم یا سرویسیت چیست و چه خطراتی دارد؟!
یکی دیگر از راه‌های نمونه‌برداری با انجام جراحی لاپاراسکوپی می‌باشد. در این تکنیک پزشک با استفاده از برش‌های کوچک در ناحیه شکم، دوربین بسیار کوچکی را وارد شکم می‌کند. با انجام لاپاروسکوپی علاوه بر این که پزشک متخصص می‌تواند با دید مستقیم وضعیت تخمدان‌ها را بررسی نماید، همچنین می‌تواند نمونه بافتی برداشته و هم‌زمان درصورت نیاز کیست‌ها را خارج کند، این بدان معنا است که تشخیص و درمان هم زمان باهم انجام می‌شود.
درمان کیست اندومتریوما
برای اندومتریوما درمان قطعی وجود ندارد اما اگر علائم این بیماری آزاردهنده باشند یا فرد را در معرض خطر قرار دهند، پزشک متخصص می‌تواند با جراحی آن‌ها را خارج کند. روش‌های زیر از رویکردهای درمانی برای کیست اندومتریوما به شمار می‌روند:
- پایش
اگر کیست‌ها کوچک باشند و خطری برای فرد نداشته باشد ممکن است پزشک این رویکرد درمانی را در پیش بگیرد.
- لاپاراسکوپی
اگر کیست اندومتریوما در حال رشد، دردناک یا بزرگ‌تر از ۴ سانتی‌متر باشد، ممکن است پزشک متخصص لاپاراسکوپی را برای بیمار در نظر بگیرد. چون در این حالت خطر سرطانی شدن کیست افزایش پیدا می‌کند.
برداشتن کیست اندومتریوما نه تنها به بهبود علائم کمک می‌کند، بلکه می‌تواند خطر آسیب به بافت تخمدان مانند پارگی کیست را هم کاهش دهد. همچنین برداشتن کیست اندومتریوما مشکلات باروری را نیز کاهش میدهد.
- هیسترکتومی
اگر سایر روش‌های درمانی تأثیری در بهبود علائم کیست اندومتریوما نداشته باشند و فرد نیز در آینده تصمیم به فرزندآوری نداشته باشد، ممکن است برداشتن کامل تخمدان‌ها (اوفورکتومی) یا رحم (هیسترکتومی) در برنامه درمانی قرار بگیرد. بهترین درمان برای فرد مبتلا، به عوامل زیادی همچون خطر ابتلا به سرطان، سن و تصمیم به بارداری بستگی دارد.
بیشتر بخوانید: ۱۰ دلیل برای عمل برداشتن رحم (هیسترکتومی) + مزایا و عوارض جانبی
چه داروهایی برای درمان کیست اندومتریوما استفاده می‌شود؟
از آنجایی که هیچ درمانی برای کیست اندومتریوما وجود ندارد بنابراین هیچ دارویی هم برای جلوگیری یا درمان آن در دسترس نیست. با وجود این، ممکن است پزشک متخصص داروهایی را برای جلوگیری از بزرگ‌تر شدن یا عود کیست تخمدان بعد از برداشتن تجویز کند. برای تسکین علائم همچون درد نیز داروهای متناسب تجویز می‌شوند. داروهای احتمالی برای کیست اندومتریوما شامل موارد زیر می‌باشد:
- حلقه واژن (رینگ واژن- آزادکننده هورمون)
- پروژستین‌ها (گروهی از داروهای هورمونی)
- پچ ضدبارداری
- قرص‌های ضدبارداری
- هورمون GnRH
بیشتر بخوانید: اختلال التهابی لگن یا PID | علائم خطری که باید بدانید!
درمان خانگی کیست اندومتریوما
ممکن است علاوه بر رویکردهای پزشکی، بتوانید با تنظیم جنبه‌های خاصی از سبک زندگی خود علائم و استرس کیست اندومتریوما را کاهش دهید. درمانهای خانگی کیست اندومتریوما به شرح زیر می‌باشند:
- رژیم غذایی
مطالعات نشان داده است که مصرف یک رژیم غذایی متشکل از میوه‌های تازه، سبزیجات تازه و غذاهای سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ همچون هالیبوت، ماهی سالمون، گردو و بذر کتان می‌توانند به طور قابل توجهی خطر ابتلا به اندومتریوما را کاهش دهند. همچنین خوردن گوشت قرمز به طور منظم این خطر را افزایش میدهد.
- ورزش
ممکن است ورزش با تشویق گردش خون سالم، کاهش استرس، کاهش تولید بیش از حد استروژن، و آزادسازی اندورفین‌های تسکین دهنده درد در مغز، بتواند درد آندومتریوما را تسکین دهد.
- مدیریت استرس
ناباروری و درد احتمالی اندومتریوما می‌تواند بر تمام جنبه‌های زندگی شما همچون کار، خانواده و روابط تأثیر منفی بگذارد. خواب کافی، ورزش کردن و جستجوی گفتگو درمانی فردی یا یک گروه حمایتی برای زنان مبتلا به کیست اندومتریوما ممکن است راه‌های موثری برای کاهش استرس باشند.
استفاده از مسکن‌های بدون نسخه (OTC) همچون ایبوبروفن و کمپرس گرم مانند حوله داغ یا کیسه آب گرم نیز می‌تواند به بهبود درد کمک کند.
عوارض کیست اندومتریوما چیست؟
مبتلا بودن به کیست اندومتریوما به این معنا می‌باشد که احتمال بروز علائم ناخوشایند مربوط به آندومتریوز جدی‌تر و بیشتر است. کیست‌های شکلاتی در بروز مشکلات زیر نقش بسیار مهمی دارند:
- خطر ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش می‌دهند.
- باعث بروز دردهای لگنی می‌شوند.
- باردارشدن را برای فرد سخت‌تر میکنند.
جمع بندی
کیست‌های شکلاتی یا کیست اندومتریوما کیسه‌هایی پر از خون هستند که نشان‌دهنده بیماری آندومتریوز می‌باشند. این کیست‌ها قادر هستند سبب ایجاد علائم ناخوشایندی مانند دردهای شدید و خونریزی شوند. از دیگر علائم این بیماری می‌توان به درد لگن، قاعدگی دردناک، ناباروری و درد در هنگام رابطه جنسی اشاره کرد. تشخیص کیست اندومتریوما از طریق شرح حال، معاینه لگن و درخواست آزمایش‌های مختلف صورت قابل انجام است.
درمان کیست اندومتریوما شامل پایش، لاپاراسکوپی و هیسترکتومی است.
لازم به ذکر است که هیچ درمان دارویی خاصی برای کیست اندومتریوما وجود ندارد، اما ممکن است داروهایی جهت کنترل علائم آن تجویز شوند. نا گفته نماند که به کمک درمانهای خانگی نیز می‌توان تا حد زیادی به بهبود علائم بیماری کمک کرد. از جمله این درمانهای خانگی می‌توان به تغذیه مناسب، ورزش و مدیریت استرس اشاره کرد.
در میان افراد مبتلا به کیست‌های شکلاتی سرطان تخمدان نادر است با این وجود، این نوع کیست‌ها پتانسیل سرطانی شدن را دارند. اگر شما نیز نگران سرطانی شدن کیست اندومتریوما هستید، حتما درباره این مسئله با پزشک خود صحبت کنید تا گزینه‌های درمانی مناسب برای شما تجویز شوند.
