پا ضرب دری یا ژنووالگوم، نوعی ناهنجاری مفصل زانو می‌باشد که در آن زانوها بهم می‌چسبند و حدود ۱۰ سانتی‌متر مچ پاها از یکدیگر فاصله می‌گیرند. معمولا ابتلا به پا ضرب دری بخشی از رشد کودکان می‌باشد و همچنین ممکن است دلایل دیگری هم داشته باشد. اگر این عارضه خودبه‌خود برطرف نشود، شما می‌توانید با استفاده از روش‌های درمانی متعدد این مشکل را برطرف کنید. در ادامه این مطلب همراه ما باشید تا شما را بیشتر با پا ضرب دری آشنا کنیم.
پا ضرب دری چیست؟
زانوی ضربدری نوعی اختلال می‌باشد که باعث میشود تا زانوها از راستای طبیعی خود خارج شده و به سمت داخل چرخش پیدا کنند. در واقع هنگامی که فرد مبتلا به پا ضرب دری در مقابل شما می‌ایستد، زانوهای او به هم نزدیک و مچ‌ها نسبت به هم فاصله دارد. لازم به ذکر است که بیشتر از ۲۰ درصد کودکان ۳ ساله با این مشکل مواجه هستند و در اکثر مواقع این اختلال پس از هفت سالگی خود به خود برطرف میشود.
اما در برخی شرایط خاص هم نشانه‌های بیماری شدید تر میشود و به درمان تخصصی تر نیاز دارد. در افراد مبتلا به این اختلال نزدیک شدن زانوها باعث ایجاد درد و آسیب در دراز مدت خواهد شد.
انواع پا ضرب دری
پا ضرب دری انواع مختلفی دارد که به شرح زیر می‌باشند:
- درجه ۱:
فاصله بین دو قوزک کم تا حدود ۲/۵ سانتی متر می‌باشد.
- درجه ۲:
فاصله بین قوزک به ۵ سانتی متر می‌رسد.
- درجه ۳:
فاصله میان دو قوزک از ۵ تا ۷/۵ سانتی متر می‌باشد.
- درجه ۴:
فاصله بین دو قوزک بیش از ۷/۵ سانتی متر می‌باشد.
علائم زانوی ضربدری چیست؟
علامت واضح زانوی ضربدری فاصله بیش از حد قوزک پا است، در حالی که پاها در کنار یکدیگر قرار دارند. گاهی در هنگام دویدن یا راه رفتن، زانوها به هم برخورد می‌کنند و بیمار دچار مشکل میشود. پا ضرب دری که بعد از دوران کودکی ادامه پیدا می‌کند، ممکن است به جز ایجاد ناهنجاری در زانو علائم دیگری هم داشته باشد. به طور کلی علائم پا ضرب دری عبارتند از:
- زانو درد
- سفتی مفاصل
- لنگیدن پا
- کوتاهی قد
- رباط‌ها و عضلات تحت فشار نیز می‌توانند باعث درد در لگن یا مچ پا شوند.
- کوتاهی تاندون آشیل
- در رفتگی‌های مکرر
- خستگی و ناتوانی در راه رفتن‌های طولانی
- ساییدگی قسمت داخلی کفش‌ها
- درد شدید در پشت ساق یا ران
- تمایل کشکک‌ها به خارج
- دور شدن قوزک‌های داخلی از یکدیگر
- نزدیک شدن زانوها به خط میانی بدن
- تغییر الگوی راه رفتن و ساییده شدن زانوها به یکدیگر حین راه رفتن
علل پا ضرب دری
اختلال پا ضرب دری به دلایل گوناگونی رخ می‌دهد و ممکن است ناشی از موارد زیر باشد:
- رشد طبیعی
همانطور که اشاره شد، پای ضرب دری در کودکان سالم زیر شش یا هفت سال نسبتاً رایج می‌باشد و فقط یک بخش طبیعی از تکامل و رشد آن‌ها است. اگرچه ممکن است در مواردی تا بزرگسالی نیز ادامه داشته باشد، اما معمولا با رشد کودک پاها به تدریج صاف میشود.
- ژنتیک
به نظر می‌رسد داشتن سابقه‌ی ژنتیکی یکی از مهم‌ترین عوامل ابتلا به این عارضه می‌باشد. گاهی برخی ناهنجاری‌های ژنتیکی بر رشد مفاصل و استخوان‌ها تاثیر می‌گذارند و رشد صحیح آن‌ها را دچار مشکل می‌‌نمایند.
- راشیتیسم
راشیتیسم یک بیماری مربوط به استخوان‌ها می‌باشد که ناشی از کمبود کلسیم و ویتامین D است. این ناهنجاری استخوانی می‌تواند از دلایل مهم پا ضرب دری در افراد با سنین مختلف باشد.
- بیماری زمینه‌ای
برخی بیماری‌های استخوانی همچون آرتروز زانو، روماتیسم مفصلی و دیسپلازی بر نحوه رشد استخوان‌ها تاثیر گذاشته و در نتیجه باعث بروز پای ضرب دری میشود. همچنین وجود تومور در استخوان ساق پا و بیماری‌های عصبی همچون فلج مغزی یا اسپینا بیفیدا در نتیجه کشش عضلانی روی استخوان‌ها می‌تواند سبب چرخش زانو به سمت داخل شود.
- آسیب یا عفونت در مفصل
بروز آسیب‌هایی همچون بروز عفونت یا شکستگی در ناحیه رشد استخوان‌های اطراف زانو می‌تواند موجب چرخش زانو به سمت داخل شود.
- فشار
شل‌شدن رباط‌های مفصل زانو سبب اعمال فشار بیش از حد به مفصل شده و خطر بروز پا ضرب دری را افزایش می‌دهد.
- اضافه وزن یا چاقی
بهتر است به این نکته مهم نیز توجه داشته باشید که اضافه وزن باعث میشود تا فشار بیشتری به زانوها اعمال شود. این فشار نیز موجب بروز پا ضرب دری شده و همچنین می‌تواند این وضعیت را شدید‌تر کند. نتایج یک مطالعه نشان داد که ۷۱ درصد از کودکان مبتلا به پا ضرب دری چاق بودند.
پا ضربدری چگونه تشخیص داده میشود؟
یک متخصص ارتوپدی سابقه خانوادگی و پزشکی بیمار، هر گونه شرایطی که از قبل وجود داشته و سلامت فعلی مراجعه او را بررسی می‌کند. همچنین پزشک معاینه فیزیکی پاها و تست راه رفتن را نیز انجام خواهد داد. لازم به ذکر است که تصاویر اشعه ایکس یا EOS در حالت ایستاده به تأیید تشخیص کمک می‌کند. این تصاویر رادیولوژیکی از باسن به پایین و تا مچ پا را نشان داده و به پزشک کمک می‌کند تا محل دقیق و محور مکانیکی تغییر شکل را پیدا کند.
روش پیشگیری از پا ضرب دری
برای پیشگیری از پا ضرب دری پزشکان توصیه می‌کنند، که موارد زیر را به خوبی رعایت کنید:
از آنجایی که وزن زیاد فشار بیشتری به زانوها وارد کرده و زمینه انحراف زانوها از تراز صحیح را فراهم می‌کند، کاهش وزن نقش بسیار مهمی در پیشگیری از پا ضرب دری دارد.
مصرف کلسیم، ویتامین دی و جبران کمبودهای غذایی به پیشگیری از پوکی استخوان، تقویت استخوان‌ها و پایداری زانوها در تراز صحیح کمک می‌کند. ممکن است آرتروز زانو از عوارض پا ضرب دری باشد اما می‌تواند علت بروز آن هم باشد. به همین دلیل اگر به بیماری خاصی مبتلا هستید، حتما برای کنترل علائم و درمان آن اقدام کنید.
بیشتر بخوانید: پوکی استخوان، بیماری خاموش و پیش‌رونده
برای پیاده‌روی و انجام تمرینات بدنی حالت بدن خود را تصحیح کنید.
انجام فیزیوتراپی و حرکات اصلاحی به پیشگیری از پا ضرب دری و کنترل آن کمک می‌کند.
به آسیب‌هایی همچون شکستگی استخوان بی‌توجه نباشید و سعی کنید آن‌ها را کاملا درمان کنید، چون آسیب‌های بهبود نیافته سبب ابتلا به پا ضرب دری می‌شوند.
درمان پا ضرب دری یا ژنووالگوم چگونه است؟
بسته به علت و شدت پا ضرب دری، پزشک متخصص ارتوپد درمان‌های متفاوتی را ارائه می‌دهد که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش وزن
همانطور که اشاره شد، یکی از دلایل ایجاد پا ضرب دری، چاقی و اضافه وزن است. اضافه وزن فشار را بر روی زانوها دوچندان کرده و شکل طبیعی آن‌ها را تغییر می دهد. بنابراین با کنترل وزن، می‌توان این فشار اضافی را برداشته و زانو را به حالت اصلی خود بازگرداند.
- مصرف مکمل‌های غذایی
یکی دیگر از دلایل ابتلا به پا ضرب دری، کمبود ویتامین D و عنصر کلسیم در بدن می‌باشد. شما می‌توانید علاوه بر مصرف غذاهایی که دارای این مواد مهم هستند، از قرص‌های مکمل هم با مشورت پزشک استفاده کنید. با مصرف این مکمل‌ها استخوان‌ها خود را بازسازی کرده و با کمک سایر اقدامات پزشکی، ناهنجاری آن‌ها برطرف می‌گردد.
- زانوبند طبی
پزشک ممکن است برای اصلاح شکل پاها و قرار گرفتن آن‌ها در راستای مناسب، زانوبند طبی تجویز کند. معمولاً این زانوبند طبی هنگام خواب استفاده میشود و زانو را به سمت بالا و جلو می‌کشد. زانوبندها انواع گوناگونی دارند و گاهی نیاز است که یک زانوبند خاص مناسب پای بیمار ساخته و طراحی شود.
- فیزیوتراپی
پزشک ممکن است بسته به شدت اختلال، چند جلسه فیزیوتراپی را برایتان تجویز کند. کارشناس فیزیوتراپی، طبق تجربه خود و دستور پزشک، با استفاده از یکسری ماساژ، تمرین و دستگاه‌های مخصوص، به شما برای بهبود شرایط موجود کمک می‌کند.
- کفش و کف طبی
معمولاً تجویز کفش و کفی طبی برای کودکان می‌باشد، اما گاهی این درمان برای بزرگسالان هم تجویز می‌گردد. پزشک با تجویز کفی طبی یا کفش، سعی می‌کند وضعیت کف و مچ پا را بهبود ببخشد. به این ترتیب وضعیت زانوها هم به میزان خوبی کنترل می‌گردد.
- جراحی
جراحی برای زمانی می‌باشد که درجه ضرب دری بودن زانوها خیلی شدید باشد و نتوان آن را با درمان‌های غیرتهاجی بهبود بخشید. جراحی هم روش‌های مختلفی دارد که پزشک متخصص با بررسی وضعیت موجود، یکی از آن‌ها را انتخاب می‌کند.
بیشتر بخوانید: زانوی پرانتزی؛ ۴ درجه + روش های درمان در کودکان و بزرگسالان
عوارض پا ضرب دری
در صورت عدم رسیدگی به پا ضرب دری و نادیده گرفتن نشانه‌های آن، بیمار دچار مشکلات زیادی می‌گردد که از جمله این مشکلات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بد فرم شدن بدن
- ایجاد درد شدید و پایدار در مفاصل
- ایجاد درد و دیگر مشکلات مانند لنگش هنگام راه رفتن
- تغییر ساختار پا و استخوان‌های آن
- کوتاهی قد
- آرتروز زودرس
- تحت فشار قرار گرفتن رباط‌ها، تاندون‌ها و رشته‌های عصبی اطراف زانو
- دررفتگی کشکک زانو
- ایجاد دردهای شدید در ران، زانو و قوزک پا
به طور کلی هر یک از اختلالات بیومکانیک پا، می‌توانند باعث ایجاد اختلالات دیگر نیز شوند. بنابراین پا ضرب دری می‌تواند به تدریج مشکلاتی همچون انحراف مچ و صافی کف پا را هم ایجاد کند. پا ضرب دری علاوه بر شکل ناهنجاری که در پا ایجاد می‌کند، می‌تواند مشکلات جدی دیگری را هم برای فرد رقم بزند. به همین دلیل شما نباید برای درمان آن کوتاهی کنید و دریافت کمک‌های پزشکی را به تاخیر بیندازید. بهتر است هر چه سریع تر به ملاقات یک پزشک متخصص ارتوپد حاذق رفته و درمان خود را آغاز کنید.
بیشتر بخوانید: پاچنبری یا کلاب فوت؛ علت، پیشگیری و ۲ راه درمان
جمع بندی
زانوی ضربدری یک وضعیت بیومکانیک می‌باشد که در آن ران‌ها به هم نزدیک و زانوها مدام با هم دیگر در تماس هستند. این اختلال دلایل گوناگونی دارد که در این مطلب به بررسی آن‌ها پرداختیم. بهتر است به این نکته مهم توجه داشته باشید که این عارضه می‌تواند در راه رفتن و فعالیت‌های شما نیز اختلال ایجاد کند؛ برای همین بهتر است در همان سنین کودکی برای درمان آن اقدام کنید. چرا که عدم رسیدگی و درمان دیرهنگام به این اختلال می‌تواند مشکلات بسیاری جدی را برایتان رقم بزند.
با دنبال کردن ما در فضای مجازی ( کانال تلگرام، کانال ایتا) می توانید از آخرین تخفیف‌ها و رویدادهای مهم باخبر باشید.
