اضافه وزن و چاقی مشکلی شایع و یک موضوع پیچیده است که دلیل‌های زیادی دارد. چاقی به‌تقریب بر هر قسمت از بدن و حتا زندگی روزمره اثرگذار است و پیامدهایی برای سلامتی جسم و روان به‌همراه دارد؛ بنابراین نیاز است برای جلوگیری یا درمان آن، گامی برداریم. با نیتروطب همراه باشید تا با ۱۳ عارضه‌ی دردسرساز اضافه وزن و چاقی آشنا شوید.
دلیل اصلی چاقی یا اضافه وزن
چاقی یا اضافه‌وزن با تغذیه‌ی نامناسب و کم‌تحرکی به‌وجود می‌آید؛ زمانی که به‌اندازه‌ی کافی جنب‌وجوش ندارید و از انرژی غذایی که می‌خورید، استفاده نمی‌کنید؛ کالری‌های اضافی، به‌ویژه کالری‌های ناشی از غذاهای پرچرب و قنددار، به‌صورت چربی در بدن، به‌خصوص شکم، ذخیره می‌شود. در این حالت مقدار چربی، زیان‌آور یا به‌طورناسالم در بدن پخش شده‌است و خطر ابتلا به عارضههای جدی سلامتی را افزایش می‌دهد.
چربی اضافی به استخوان و اندام‌ها فشار وارد می‌کند؛ هم‌چنین باعث تغییر در هورمون‌ها، متابولیسم و افزایش التهاب در بدن می‌شود. کسانی که چاق یا دارای اضافه‌وزن هستند، شاخص توده بدنی (BMI)، ۲۵ یا بالاتر دارند.
ژنتیک نیز می‌تواند یکی از دلیل‌های چاقی برای بعضی باشد. ژن‌های شما می‌توانند بر استفاده‌ی بدن از غذا و ذخیره‌ی چربی اثر بگذارند. برخی از بیماریهای زمینه‌ای، مانند: کم‌کاری غده‌ی تیرویید وجود دارند که گهگاه باعث افزایش وزن می‌شوند؛ ولی اگر با دارو کنترل شوند، به‌طور معمول مشکلی در وزن به‌وجود نمی‌آورند. هم‌چنین بعضی از داروها، مانند: استروییدها، برخی داروها برای فشار خون بالا، دیابت و داروهای سلامت روان افزایش وزن به‌همراه دارند.
دور کمر ۸۸ سانتی‌متر یا بیشتر نشان دهنده چاقی شکم است
برای کسانی که اضافه‌وزن دارند یا چاق هستند، ازدست دادن چربی شکم، یک هدف رایج کاهش وزن است. چربی شکم، چربی احشایی نام دارد. این چربی در عمق بیشتری در بدن قرار دارد، جایی که به اندام‌های شکم شما فشار وارد می‌کند. بررسی‌ها نشان داده‌اند، اندازه‌ی بالای این چربی با بیماری‌هایی مانند: دیابت نوع ۲ و قلبی پیوستگی دارد. به این دلیل، ازدست دادن چربی اضافی شکم برای سلامتی شما سودمند است.
شما می‌توانید با اندازه‌گیری دور کمر، چربی شکم خود را برآورد کنید. اندازه‌های بالای ۱۰۲ سانتی‌متر در مردان و ۸۸ سانتی‌متر در زنان، چاقی شکم شناخته می‌شود.
خطرهای تهدید کننده چاقی یا اضافه وزن
داشتن چاقی یا اضافه وزن به این معنی نیست که شما به‌طور قطع دچار پیامدهای سلامتی زیر خواهیدشد؛ ولی شانس شما را برای پدیداری یک یا چند مورد از آن‌ها افزایش می‌دهد.
در اینجا ۱۳ خطر چاقی یا اضافه وزن برای سلامتی و کارهایی که می‌توانید برای پیشگیری یا کنترل آن انجام دهید، آورده شده‌است.
دیابت نوع ۲
چربی شکم با مقاومت به انسولین پیوستگی دارد؛ این زمانی است که بدن شما انسولین می‌سازد، سلول‌ها نمی‌توانند گلوکز را جذب کنند، قند خون بالا می‌رود و دیابت نوع ۲ رخ می‌دهد. این با گذشت زمان، منجر به مشکل‌های سلامتی دیگر مانند: بیماری قلبی، آسیب عصبی، سکته‌ی مغزی، بیماری کلیوی، قطع عضو و مشکل در بینایی می‌شود. زمانی که دیابت دارید هیچ درمانی برای آن وجود ندارد؛ ولی کاهش وزن می‌تواند به کاهش گلوکز خون شما کمک کند.
کسانی که مبتلا به چاقی یا اضافه‌وزن هستند، نزدیک به ۱۰ برابر بیشتر در خطر قند خون بالا هستند. از هر ۱۰ نفری که به دیابت نوع ۲ دچار می‌شوند، ۹ نفر اضافه‌وزن دارند. اگر اضافه‌وزن دارید، ازدست دادن ۵ تا ۷ درصد از وزن بدن، دوری از کم‌تحرکی و انجام ورزش پیاپی و متوسط از ابتلا به دیابت نوع ۲ جلوگیری می‌کند.
بیماری قلبی
بیماری قلبی در افراد چاق گسترش بیشتری دارد. رسوب چربی در رگ‌هایی که به‌سمت قلب می‌روند، جمع می‌شود و این رگ‌ها که باریک می‌شوند، نمی‌توانند خون کافی را به سلول‌های اندام و بافت‌های شما برسانند. اگرچه ممکن است در ابتدا هیچ علامتی نداشته‌باشید؛ ولی این گردش خون ضعیف منجر به حمله و نارسایی قلبی یا سکته می‌شود. کسانی که اضافه‌وزن دارند؛ دارای فشار خون، کلسترول بد (L.D.L)، تری‌گلیسیرید و قند خون بالاتر از مقدار نرمال هستند که همگی باعث بیماری قلبی می‌شوند.
غذاهای دارای فیبر محلول، مانند: جو و غله‌های کامل، لوبیا، سیب، انگور، توت‌فرنگی، بادمجان و بامیه به کاهش کلسترول و هم‌چنین سیرکردن شما کمک می‌کند تا کالری کمتری مصرف کنید.
سکته‌ی مغزی
سکته‌ی مغزی زمانی رخ می‌دهد که خون‌رسانی به مغز قطع شود. این می‌تواند به بافت مغز آسیب برساند و باعث ناتوانی‌های گوناگون، مانند: اختلال در گفتار و زبان، ضعیف‌شدن عضله‌ها و تغییر در مهارت‌های فکرکردن و استدلال شود. یک بررسی در سال ۲۰۱۰ از ۲۵ مطالعه با نزدیک به ۲.۳ میلیون شرکت‌کننده، نشان داد که چاقی خطر سکته‌ی مغزی را تا ۶۴ درصد افزایش می‌دهد.
آپنه‌ی خواب
آپنه‌ی خواب اختلالی است که در آن ممکن است برای چند ثانیه، نفس در خواب قطع شود. کسانی که اضافه‌وزن دارند و با چاقی زندگی می‌کنند، بیشتر در خطر ابتلا به آپنه‌ی خواب هستند. به این دلیل است که آن‌ها چربی بیشتری در گردن دارند و باعث تنگ‌شدن راه هوایی می‌شود. یک راه هوایی کوچکتر، خروپف و مشکل در تنفس هنگام شب به‌وجود می‌آورد و خواب آرامی که نیاز دارید را دریافت نمی‌کنید.
این می‌تواند شما را خسته و گیج کند و منجر به مشکل‌هایی در خلق‌وخو، حافظه و قلب مانند فیبریلاسیون دهلیزی شود. کاهش وزن به کاهش چربی گردن و خطر آپنه‌ی خواب کمک می‌کند.
فشار خون بالا
بافت چربی اضافی در بدن به اکسیژن و ماده‌های مغذی بیشتری نیاز دارد. رگ‌های خونی شما باید خون بیشتری را به چربی اضافی، گردش دهند و قلب باید سخت‌تر کار کند تا خون را در سراسر بدن پمپاژ کند. افزایش میزان گردش خون، فشار بیشتری بر دیواره‌ی رگ‌های شما وارد می‌کند و این فشار اضافه، فشار خون بالا نامیده می‌شود و به قلب و عروق شما آسیب می‌رساند.
از هر ۴ بیمار مبتلا به فشار خون، ۳ نفر چاقی دارند. بیشتر روزها ۲۰ تا ۳۰ دقیقه ورزش کنید، سدیم را به ۱۵۰۰ میلی‌گرم در روز برسانید و سیگار نکشید. حتا کاهش ۴.۵ کیلوگرم از وزن، فشار خون شما را کاهش می‌دهد.
بیماری کبد
افراد چاق می توانند به یک بیماری کبدی به‌نام کبد چرب یا استیاتوهپاتیت (steatohepatitis) غیرالکلی دچار می‌شوند. این زمانی است که چربی اضافی در کبد انباشته شده و به آن آسیب می‌رساند یا زخم به‌وجود می‌آورد که به‌نام سیروز شناخته می‌شود.
بیماری کبد چرب به‌طور معمول علامتی ندارد؛ ولی می‌تواند منجر به نارسایی کبد شود. این آسیب در افراد چاق ۲ تا ۳ برابر بیشتر است. تنها راه، برای جلوگیری یا مدیریت بیماری، کاهش وزن، دوری از نوشیدن الکل، ورزش و خودداری از کم‌تحرکی است.
بیماری کیسه صفرا
کیسه‌ی صفرا ماده‌ای به نام صفرا ذخیره می‌کند و آن را به روده‌ی کوچک برای هضم چربی‌ها می‌فرستد. چاقی خطر ابتلا به سنگ کیسه‌ی صفرا را افزایش می‌دهد و زمانی به‌وجود می‌آید که صفرا در کیسه‌ی صفرا انباشته و سخت می‌شود. کسانی که دارای اضافه‌وزن هستند، سطح بالاتری از کلسترول در صفرا دارند یا کیسه‌ی صفرای آن‌ها بزرگتر است که به‌خوبی کار نمی‌کند و باعث این بیماری می‌شود. سنگ کیسه صفرا دردناک است و نیاز به جراحی دارد.
خوردن یک رژیم غذایی سرشار از فیبر و چربی‌های سالم به پیشگیری از سنگ کیسه صفرا کمک می‌کند. دوری از غله‌های تصفیه‌شده مانند: برنج سفید، نان و ماکارونی نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد.
سرطان های خاص
پیوستگی بین چاقی و سرطان به‌اندازه‌ی بیماریهای دیگر مانند: بیماری قلبی و سکته روشن نیست. ممکن است به این دلیل باشد که سلول‌های چربی، هورمون‌هایی می‌سازند که رشد سلول‌ها را تغییر می‌دهد یا عادت‌هایی که منجر به افزایش وزن می‌شوند شبیه به عادت‌های سرطان‌زا باشد.
چاقی یا اضافه‌وزن می‌تواند خطر ابتلا به بعضی سرطان‌ها مانند: سرطان سینه، روده‌ی بزرگ، کیسه‌ی صفرا، پانکراس، کلیه و پروستات و هم‌چنین سرطان رحم، دهانه‌ی رحم، آندومتر و تخمدان را افزایش دهد. سالم غذا بخورید و ورزش کنید تا از سرطان جلوگیری کنید.
عوارض بارداری
چاقی با کاهش سطح تستوسترون پیوند دارد که می‌تواند باردارشدن را دشوارتر کند. زنان باردار دارای اضافه‌وزن یا چاقی، بیشتر در خطر مقاومت به انسولین، قند و فشار خون بالا هستند. این می‌تواند خطر عارضه‌هایی را در بارداری و زایمان افزایش دهد، مانند:
- دیابت بارداری
- پره‌اکلامپسی
- نیاز به زایمان سزارین
- لخته‌شدن خون
- خونریزی شدید پس از زایمان
- تولد زودرس
- سقط جنین
- مرده‌زایی
- مشکل‌های مغزی و نخاعی
در یک پژوهش، بیش از ۶۰ درصد از زنان با BMI 40 یا بیشتر در زمان بارداری به یکی از این پیامدها دچار شدند. اگر اضافه‌وزن یا چاقی دارید و به بچه‌دار شدن فکر می‌کنید، بهتر است یک برنامه‌ی مدیریت وزن برای جلوگیری از خطرهای گفته‌شده آغاز کنید. نیتروطب در این مورد و تمرین‌های ورزشی مناسب در بارداری می‌تواند به شما کمک کند.
بیشتر بخوانید: ۱۰ بیماری شایع بارداری که به جنین شما آسیب می رساند
آرتروز یا عارضه‌ی مفصلی
اضافه‌وزن، به مفصل‌ها و غضروفی که محافظ انتهای استخوان‌های شما است، فشار بیشتری وارد می‌کند و باعث درد و سفتی می‌شود و چربی بیشتر بدن نیز التهاب بیشتر به‌وجود می‌آورد. کاهش ۵ درصد از وزن بدن، فشار را از روی باسن، کمر و زانوهای شما کم می‌کند. ورزش یکی از بهترین کارهایی است که می‌توانید برای آرتروز انجام دهید.
نقرس
چاقی، اوریک‌اسید خون را بالا می‌برد و اوریک‌اسید انباشته‌شده در بدن شما، کریستال‌های سوزنی‌شکل را ایجاد می‌کند که مفصل‌هایی، مانند: انگشت شست پا، مچ پا یا زانو را دردناک می‌کند و باعث بیماری نقرس می‌شود. یک رژیم غذایی سالم و ورزش به کاهش سطح اوریک‌اسید و هم‌چنین وزن شما کمک می‌کند.
بیماری کلیوی
فشار خون بالا و دیابت ۲ فاکتور اصلی بیماری کلیوی هستند. کلیه‌های شما خون را فیلتر و به کنترل فشار خون کمک می‌کنند. اگر به‌دلیل چاقی آسیب ببینند، نمی‌توانند کار خود را انجام دهند و این باعث انباشتگی ماده‌های خطرناک در بدن شما می‌شود.
افسردگی
بسیاری از کسانی که دچار اضافه‌وزن یا چاقی هستند، افسردگی را تجربه می کنند. برخی از بررسی‌ها پیوند پایداری بین چاقی و افسردگی پیدا کرده‌اند. کسانی که چاق هستند، براساس اندازه‌ی بدن خود با دیگران مقایسه می‌شوند. این منجر به احساس غم و اندوه یا کاهش اعتماد‌به‌نفس می‌شود. اگر چاقی دارید و نشانه‌های افسردگی را تجربه می‌کنید، از مشاوران ما می‌توانید کمک بگیرید.
راهکارهای ساده برای مقابله با اضافه وزن و چاقی شکم
کاهش ۵ درصد از وزن بدن خطر ابتلا به چند مورد از بیماری‌ها به‌خصوص بیماری قلبی و دیابت نوع ۲ را کاهش می‌دهد. رژیم غذایی مناسب، دوری از کم‌تحرکی و ورزش به کاهش وزن در طول زمان کمک می‌کند. نکته‌ی کلیدی این است که در برنامه‌ی خود پایدار باشید و به انتخاب‌های سالم ادامه دهید.
هم افزایش وزن و هم کاهش وزن در کل بدن شما اتفاق می‌افتد؛ ولی قسمت‌های خاصی که نخست تغییر می‌کند، برای همه گوناگون است و این به ژن‌های شما وابسته است؛ بنابراین ممکن است چربی شکم شما ابتدا کم نشود.
برای کاهش وزن، به‌خصوص ازبین بردن چربی یا چاقی شکم این راهکارها به شما کمک می‌کند:
از کم‌تحرکی دوری کنید. برای ورزش، ۱۵۰ دقیقه یا بیشتر در هفته فعالیت هوازی متوسط، مانند پیاده‌روی سریع انجام دهید. تلاش کنید به‌آرامی ورزش خود را به ۳۰۰ دقیقه در هفته افزایش دهید. هم‌چنین، دست‌کم ۲ بار در هفته فعالیت‌های تقویت‌کننده‌ای مانند تمرین‌های فشاری یا دراز‌نشست را در برنامه‌ی خود بگنجانید.
هم‌چنین برای تغذیه‌ی سالم‌تر:
- نصف بشقاب خود را با سبزیجات پر کنید.
- غله‌های تصفیه‌شده مانند: نان سفید، ماکارونی و برنج را با غله‌های کامل مانند: نان گندم، برنج قهوه‌ای و بلغور جایگزین کنید.
- از خوراکی‌های پروتیینی بدون چربی مانند: مرغ بدون چربی، غذاهای دریایی، لوبیا و سویا استفاده کنید.
- غذاهای سرخ‌شده، فست‌فودها و میان‌وعده‌های شیرین را حذف کنید.
- از نوشیدنی‌های شیرین مانند: نوشابه و آبمیوه دوری کنید.
- از مصرف الکل خودداری کنید.
بیشتر بخوانید: رژیم کانادایی، ۱۰ کیلو لاغری در دو هفته
اگر می‌خواهید جراحی کاهش وزن یا مصرف دارو داشته‌باشید، می‌توانید با ما مشورت کنید.
کلام آخر
BMI 25 یا بالاتر، اضافه‌وزن یا چاقی را نشان می‌دهد. دریافت کالری اضافی از تغذیه‌ی نامناسب و کم‌تحرکی منجر به چاقی یا اضافه‌وزن و هم‌چنین ژنتیک، مصرف بعضی داروها یا برخی بیماری‌ها باعث افزایش وزن می‌شود. چاقی پیامدهای گوناگون برای سلامتی جسم و روان دارد؛ بنابراین باید گامی برای پیشگیری یا درمان آن برداشت.
چربی در شکم به اندام‌ها فشار وارد می‌کند و اندازه‌ی بالای آن با بیماری‌هایی مانند: دیابت نوع ۲ و قلبی پیوستگی دارد؛ بنابراین ازدست دادن چربی شکم، یک هدف رایج کاهش وزن و برای سلامتی سودمند است.
مهم‌ترین عارضههای اضافه وزن یا چاقی عبارتند از: دیابت نوع ۲، بیماری قلبی، سکته‌ی مغزی، فشار خون بالا، بیماری کبد، عارضههای بارداری، آرتروز یا عارضه‌ی مفصلی و بیماری کلیوی.
یک برنامه‌ی پایدار شامل: رژیم غذایی مناسب، دوری از کم‌تحرکی و ورزش، دوری از میان‌وعده و نوشیدنی‌های شیرین، غذاهای سرخ‌شده، فست‌فودها و خودداری از مصرف الکل به کاهش وزن کمک می‌کند.
