بهتر است در ابتدا با این سوال شروع کنیم که تراکم استخوان چیست؟ در واقع تراکم استخوان به مقدار و چگالی مواد تشکیل دهنده استخوان اشاره دارد. با شروع ساخت استخوان‌ها در بدن و شکل‌گیری جنین، به صورت تدریجی کلسیم در استخوان رسوب می‌کند، با مرور زمان تا حدود سن ۲۰ سالگی، استخوان‌ها کاملا از این مواد تشکیل‌دهنده به طور کامل متراکم می‌شوند. برای تعیین میزان مواد معدنی تراکم استخوان، می‌توان با استفاده از رادیولوژی و تصویربرداری میزان درصد تراکم استخوان را مشخص کرد.
سنجش تراکم استخوان (Bone Mineral Densitometry) یا BMD، شیوه‌ای برای تعیین میزان مواد معدنی موجود در هر سانتی‌متر مکعب استخوان‌های بدن است. با دانستن این مقدار مواد معدنی مانند میزان کلسیم، می‌توان مقدار سفتی و محکم بودن استخوان‌ها را بررسی کرد. علاوه بر این، دانسیتومتری استخوان در واقع نوعی شاخص مهم برای شناسایی پوکی استخوان و احتمال شکستگی استخوان‌ها است.
کاربرد آزمایش تراکم استخوان
از مهم‌ترین کاربردهای سنجش تراکم استخوان، تشخیص پوکی استخوان است. با بالا رفتن سن، احتمال ابتلا به پوکی استخوان افزایش می‌یابد. به همین علت تشخیص به موقع آن می‌تواند از بروز عوارض احتمالی آن و احتمال مرگ و میر سالمندان پیشگیری کند. معمولا افرادی که سابقه شکستگی‌های متعدد در نواحی کمر و لکن در خانواده‌های آن‌ها زیاد است و افرادی که بعد از ضربه‌های خفیف دچار شکستگی می‌شوند، باید انجام آزمایش سنجش تراکم استخوان را حتما انجام دهند و این مورد را جدی بگیرند.
علاوه بر این‌ها، یائسگی زود هنگام (قبل از ۴۵ سالگی)، قطع ناگهانی قاعدگی، ایجاد قوز در کمر به دلیل شکستگی مهره‌ها، ابتلا به رماتیسم مفصلی، کاهش شدید وزن و قد از دلایل دیگر هشدار دهنده بروز پوکی استخوان می‌باشند. برای شناسایی به موقع این علائم، آزمایش تراکم استخوان بسیار موثر و ضروری است.
چه عواملی در تراکم استخوان موثر هستند؟
از مهم‌ترین عوامل موثر در تراکم استخوان می‌توان به میزان فعالیت بدنی و ژنتیک اشاره کرد. بعد از این دو عامل، میزان کلسیم بدن و ویتامین دی نیز در تراکم استخوان موثر هستند، به عبارتی دیگر کسانی که در دوران کودکی ورزش می‌کنند و برنامه غذایی سرشار از لبنیات داشته باشند، ذخیره بیش‌تری از استخوان متراکم را در ابتدای جوانی خود خواهند داشت.
بعد از اینکه استخوان‌ها در سنین جوانی متراکم شدند، شروع به پوک شدن می‌کنند. اینجا هم در کاهش سیر نزولی تراکم استخوان، مصرف کلسیم، ویتامین دی و ورزش بسیار موثر هستند. بر همین اساس افرادی که مادام به طور مرتب ورزش و فعالیت بدنی دارند، هم استخوان‌هایشان تراکم بیش‌تری خواهد داشت و هم سیر پوک شدن استخوان‌های آن‌ها سرعت بسیار کندی خواهد داشت. دوره درمان پوکی استخوان زمانی انجام می‌شود که در آزمایش تراکم استخوان، پوکی استخوان مشاهده شود.
بیشتر بخوانید: ورزش در خانه؛ ۱۹ وسیله قابل استفاده در منزل
سنجش تراکم استخوان چگونه انجام می‌شود؟
از ۲ روش برای سنجش تراکم استخوان استفاده می‌شود.
روش اول: این روش به نام دگزا (Dexa) شناخته می‌شود و مخفف عبارت Dual energy X ray absorptiometry است، برای تعیین تراکم استخوان‌های ستون مهره‌ها، ران و استخوان‌های لگن کاربرد دارد.
روش دوم: این روش نیز برای سنجش تراکم استخوان دست، انگشتان و پا استفاده شده و با نام دستگاه اسکنر محیطی شناخته می‌شود.
دگزا کاربرد بیش‌تری دارد، در این روش بیمار روی یک تخت دراز می‌کشد و از او خواسته می‌شود که هنگام عکس برداری بدون حرکت باشد و حرکتی نداشته باشد. در ادامه از ۲ منبع، اشعه ایکس به ناحیه مورد نظر تایید شده و توسط گیرنده‌ها دریافت می‌شود.
مقداری از اشعه ایکس توسط استخوان‌ها جذب شده و مقداری از آن نیز از بدن خارج می‌شود. با تعین مقدار اشعه ایکس خارج شده از بدن می‌توان میزان تراکم استخوان‌ها را مشخص کرد. به این صورت که هر چه تراکم استخوان بیشتر باشد و فضای خالی داخل استخوان‌ها نیز کم‌تر باشد، مقدار اشعه ایکس کم‌تری از بدن خارج خواهد شد.
میزان درصد نرمال تراکم استخوان
شناسایی درصد تراکم استخوان با تفسیر آزمایش تراکم استخوان انجام می‌شود. در این تست ۲ پارامتر وجود دارد که با حروف T و Z نشان داده می‌شوند. عدد T به مقداری اشاره دارد که فردی که آزماش داده، درحالت نرمال و سالم باید وجود داشته باشد. عدد Z نیز در مقایسه با دیگر افراد هم‌سن، نژاد و جنسیت مقایسه می‌کند. محدوده نرمال و مجاز این عددها شامل موارد زیر است:
- محدوده مجاز و طبیعی عدد T، منفی ۱ است.
- اگر عدد T بین منفی ۱ و منفی ۵.۲ باشد، احتمال پوکی استخوان در آینده وجود دارد.
- اگر عدد T منفی ۵.۲ یا کم‌تر باشد، فرد به پوکی استخوان مبتلا است.
- محدوده نرمال عدد Z هم بالاتر از عدد منفی ۵.۲ است.
بیشتر بخوانید: پوکی استخوان، بیماری خاموش و پیش‌رونده
کاهش تراکم استخوان یا پوکی استخوان از مهم‌ترین علت ایجاد شکستگی استخوان‌های ستون فقرات، ران و لگن در زنان بالای ۶۰ سال است. این شکستگی‌ها حتی در مواردی می‌تواند موجب مرگ و میر شود. زیرا مدت زمان درمان آن طولانی است و حتی باعث بروز شکستگی و آسیب به اندام‌های دیگر می‌شود. شناسایی میزان تراکم استخوان و درمان پوکی استخوان برای افراد مسن از اهمیت زیادی برخوردار است.
علائم کاهش تراکم استخوان چیست؟
شایع‌ترین علائم کاهش تراکم استخوان شامل موارد زیر می‌باشد؟
- کاهش قد
- شل شدن دندان‌ها
- کمبود کلسیم
- کمبود ویتامین دی
- بیماری‌ها و مشکلات لثه
- گرفتگی و درد استخوانی و عضلانی
- شکستگی استخوان با ضربه‌های خفیف
- کاهش ناگهانی سطح هورمون استروژن در زنان
- مشکل در حرکت
بیشتر بخوانید: آفت دهان چگونه ایجاد می‌شود و ۶ روش درمان در خانه
نکات مهم دانسیتومتری استخوان
همه ما باید از دوران کودکی با تحرک کافی، تغذیه سالم و مناسب و درمان به موقع بیماری‌های موثر بر سلامت استخوان، به استخوان‌های خود توجه کنیم. بانوان بعد از سن یائسگی و مردان بعد از سن ۵۰ سالگی، باید توجه ویژه‌ای به این نکته داشته باشند.
برای همه افراد لازم است که بعد از سن ۶۵ سالگی از نظر پوکی و کاهش تراکم اتسخوان مورد سنجش و غربالگری قرار بگیرند. در سن پایین‌‌تر در صورت ابتلا به بعضی بیماری‌های خاص مانند بیماری‌های روماتیسمی یا استفاده طولانی مدت از داروهایی مثل کورتیکو استروئیدها (کورتون‌ها و داروهای ضد تشنج یا وارفارین) لازم است که این نوع غربالگری‌ها انجام شوند.
روش دگزا (DEXA) بهترین روش برای انجام تست غربالگری پوکی استخوان است، در این نوع سنجش تراکم استخوان، میزان شدت اشعه ایکس ضعیف‌تر است. مقدار تشعشعی که در یک بار آزمایش سنجش تراکم استخوان دریافت می‌شود از میزان اشعه‌ای که هر فرد در یک سفر هوایی داخلی دریافت می‌کند به نسبت کم‌تر است.
در صورتی که در نتایج به دست آمده از سنجش تراکم استخوان، احتمال بروز پوکی استخوان وجود داشته باشد، عواملی مانند وزن، سن، الکل، مصرف داروها، مصرف دخانیات، دیابت، سابقه شکستگی در خود فرد و خانواده و ابتلا به بیماری‌های روماتیسمی می‌تواند در ایجاد آن نقش داشته باشد. در این وضعیت پزشک شما با توجه به همه موارد ذکر شده، احتمال و خطر شکستگی در ۱۰ سال آینده را برای شما محاسبه کرده و در مورد راهکارهای پیشگیری و مصرف دارو، شما را در این زمینه راهنمایی خواهد کرد.
بیشتر بخوانید: علائم روماتیسم چیست؟ ۶ نشانه‌ای که نباید نادیده بگیرید!
درمان‌های پوکی استخوان
درمان این عارضه به ۲ صورت داروی تزریقی و داروی خوراکی انجام می‌شود. این داروها ابتدا توسط پزشک شما تشخیص و سپس تجویز خواهند شد. داروهای تزریقی معمولا به طور سالانه یا هر ۶ ماه یک‌بار تزریق می‌شوند، داروهای خوراکی نیز معمولا هفته‌ای یک مرتبه مصرف می‌شوند. اگر می‌خواهید دندانی را ایمپلنت کنید و یا سابقه سنگ کلیه دارید، لازم است که حتما پزشک خود را قبل از تجویز دارو از این مورد با خبر کنید.
مصرف پروتئین کافی، توجه به تغذیه سالم و مناسب، داشتن فعالیت فیزیکی مناسب مانند ورزش‌های هوازی، پیاده‌روی و ورزش‌های قدرتی باعث تقویت استخوان‌های شما و تقویت عضلات می‌شوند، پس توجه به این نکته بسیار حائر اهمیت می‌باشد زیرا این عامل‌ها احتمال خطر شکستگی استخوان را کاهش می‌دهند.
بیشتر بخوانید: ورزش در خانه؛ ۱۹ وسیله قابل استفاده در منزل
نحوه مصرف ویتامین دی و کلسیم چگونه است؟
ویتامین دی و کلسیم از مهم‌ترین مکمل‌های ضروری برای جلوگیری از برئز پوکی استخوان هستند، این ۲ ماده معدنی در درمان پوکی استخوان و هم پیشگیری از بروز شکستگی بسیار موثر می‌باشند، ولی مصرف آن‌ها به تنهایی برای درمان کامل، کافی نیست.
مصرف فراوان لبنیات کم‌چرب، بهترین روش برای تامین کلسیم مورد نیاز بدن است. اگر به سنگ کلیه یا بیماری‌های قلبی عروقی مبتلا هستید، توصیه می‌کنیم که مصرف مکمل‌های دارویی کلسیم را به حداقل برسانید.
پزشک با بررسی آزمایش خون و میزان ویتامین دی بدن شما، نوع و استفاده از این ویتامین را برای شما تعیین می‌کند. ویتامین دی را به صورت خودسرانه مصرف نکنید، زیرا مصرف بی‌رویه و بیش از حد این ویتامین برای سلامتی بدن شما مضر است.
بیشتر بخوانید: شانه یخ زده؛ علائم، دلایل و درمان سریع شانه یخ زده
در آخر
در این مقاله از نیتروطب درباره اینکه دانسیتومتری استخوان چیست؟ و در مورد چگونگی انجام سنجش تراکم استخوان و کاربرد آن توضیح دادیم. با بالا رفتن سن، آگاهی از وضعیت تراکم استخوان و انجام تست سنجش اهمیت زیادی پیدا می‌کند، زیرا با کاهش تراکم استخوان احتمال بروز پوکی استخوان افزایش می‌یابد.
با دنبال کردن ما در فضای مجازی ( کانال تلگرام،کانال ایتا) می توانید از آخرین تخفیف‌ها و رویدادهای مهم باخبر باشید.
