جراحی قلب باز یکی از سنگین‌ترین و سخت‌ترین عمل‌های دنیاست. امروزه با پیش‌رفت علم، تمام تلاش پزشکان بر جراحی‌های با روش بسته و کم‌تهاجمی است؛ اما هم‌چنان، در برخی بیماران برای انجام عمل نیاز به باز کردن قفسه سینه است. طولانی‌شدن عمل، استفاده از داروهای بیهوشی سنگین و درد شدید بعد از عمل، باعث ایجاد عارضه‌هایی میشود که تمام بیماران و خانواده هایشان باید درمورد آن بدانند. در این مقاله هرآنچه را که شما بعد از عمل قلب باز باید بدانید و به آن عمل کنید را توضیح داده‌ایم.
بعد از انجام عمل جراحی قلب باز وضعیت بیمار بهتر میشود، به‌طوری که ممکن است طی ۱۰ سال آینده هیچ مشکل قلبی برای وی به وجود نیاید، با این‌حال باید مراقب سلامتی خود باشید چون ممکن است دوباره یکی از رگ های قلبتان دچار مشکل یا انسداد شود و نیاز به عمل پیدا کنید.
بعد از عمل جراحی قلب باز مراقب محل زخم خود باشید
- برای شستن محل زخم از آب و صابون استفاده کنید. پس از شست‌وشو، زخم را با دقت و به‌آرامی خشک کنید. دقت کنید که محل برش را به هیچ عنوان ماساژ ندهید. از لیف یا کیسه روی محل زخم استفاده نکنید.
- محل برش را گرم و خشک نگه دارید.
- قبل از حمام، توجه کنید که لبه‌های زخم‌تان باز نباشد. در حمام روی یک صندلی بنشینید. با آب ولرم (نه داغ) حداکثر به مدت ده دقیقه دوش بگیرید، در را از داخل قفل نکنید و اگر میتوانید، از یک نفر به عنوان همراه کمک بگیرید.
- احساس درد، سفتی، خارش، سوزش و بی‌حسی (سِرشدگی) در محل جراحی در هفته‌های اول بعد از عمل طبیعی است؛ اما در صورت خروج خون یا چرک به پزشک اطلاع دهید. همچنین اگر لبه‌های زخم شما باز شده، یا محل عمل پف کرده و برآمده شده‌است، سریع به پزشک مراجعه کنید.
- بانوان توجه داشته‌باشند که از سوتین راحت (طبی یا کشی) استفاده کنند. برای راحتی بیشتر میتوانید یک تکه گاز یا مقداری پنبه در محل برش عمل خود قرار دهید.
کم‌کم به کارهای روزمره‌ی خود برگردید
احساس درد در ناحیه جناغ سینه، فقسه سینه، ستون فقرات، شانه و گردن طبیعی است و به‌مرور زمان بهتر میشود. برای جلوگیری از درد و صدمه در قفسه سینه –به‌خصوص جناغ سینه- سعی کنید نکته‌های زیر را رعایت کنید:
- از بلند کردن و جابه‌جایی وسیله‌های سنگین (با وزن بیشتر از ۵ کیلوگرم) خودداری کنید.
- برای درازکشیدن و بلندشدن به‌آهستگی عمل کنید.
- از شنا در عمق زیاد، دوی سرعت، تنیس، دوچرخه‌سواری، گلف و بولینگ دوری کنید.
- برداشت رگ از پاها و پیوند آن به قلب، نوعی جراحی قلب باز معروف به CABG است. در این روش از سیاهرگ‌های اندام‌های پایینی بدن مثل پا استفاده میشود. بنابراین ممکن است بعد از عمل، شما درد زیادی در پاهای خود داشته‌باشید. انجام ورزش‌های سبک طبق برنامه و رسیدگی به کارهای روزمره می‌تواند درد پاهایتان را به تدریج کم کند.
- انجام فعالیت‌های سبک روزانه اشکالی ندارد؛ اما دقت کنید که انجام کارهای سنگین مثل جاروبرقی، شستن زمین، چمن زنی، خرد کردن چوب، لباس شستن با دست (چنگ زدن به لباس‌ها) و بغل کردن کودکان با وزن بیشتر از ۵ کیلوگرم ممنوع است؛ زیرا انجام این کارها به سینه و بازوهای شما فشار می‌آورد و بهبودی را به تاخیر می‌اندازد.
- بسته به اینکه شغل یا حرفه‌ی شما چیست، زمان بازگشت به سرکار خود را با پزشک مشورت و تعیین کنید.
- هرگونه قرمزی، التهاب، ورم، درد غیرمعمولی و ناگهانی را به پزشک اطلاع دهید.
مراقب نشانه‌های خطر بعد از جراحی قلب باز باشید
- اگر مشکوک به بروز حمله قلبی شدید، خودتان به بیمارستان نروید؛ بلکه به‌سرعت با اورژانس تماس بگیرید. نشانه‌های هشداردهنده‌ی حمله قلبی شامل:
- احساس درد قفسه سینه
- تنگی نفس
- احساس درد در پشت بدن، گردن، دست‌ها و یا فک
- ضربان سریع و نامنظم قلب
- سوزش سرمعده
است.
حواستان به نشانه‌های عفونت به‌خصوص در دو هفته‌ی اول بعد از جراحی باشد. در صورت بروز هریک از نشانه‌های زیر به پزشک مراجعه کنید:
- تب بالاتر از ۳۸ درجه
- شدیدتر شدن درد در قفسه سینه یا احساس درد ناگهانی
- احساس درد جدید اطراف زخم محل عمل که تا به امروز نبوده‌است.
- ضربان قلب بسیار سریع (بیشتر از ۱۲۰ ضربه در دقیقه در حالت استراحت یا فعالیت معمولی)
- خون‌ریزی یا خروج چرک از محل زخم
- ورم در مچ دست یا پا همراه با افزایش وزن اندام
- قرمزی غیرعادی اطراف زخم
- خستگی یا تنگی نفس شدید در حالت استراحت یا فعالیت سبک
خواب و استراحت خود را تنظیم کنید
الگوی خواب بسیاری از بیماران به دلیل درد ناشی از جراحی و تاثیر داروهای بیهوشی به‌هم می‌خورد. سعی کنید با مدیریت درد و رعایت نکته‌های زیر در مدت چند ماه به الگوی طبیعی خواب خود برگردید:
- اگر از شدت درد نمی‌توانید بخوابید، نیم ساعت قبل از خواب مسکن بخورید.
- جای خواب خود را راحت کنید. نور و سروصدای محیط را کنترل کنید. در دو هفته‌ی اول بعد از جراحی، بهترین وضعیت برای استراحت، خوابیدن به پشت (طاق‌باز) و قرار دادن بالشت زیر زانو است. در این حالت سر با زاویه ۳۰ تا ۴۵ درجه بالاتر از بدن قرار می‌گیرد.
- از مصرف کافیین، قهوه، نوشابه و چای قبل از خواب خودداری کنید.
- راه‌های آرامش‌بخش مثل گوش دادن به موسیقی یا خواندن کتاب را امتحان کنید.
اگر با گذشت زمان مشکل خواب شما برطرف نشد، با پزشک خود در این‌باره مشورت کنید.
توان‌بخشی قلبی (cardiac rehab)
یک برنامه‌ی درمانی شامل آموزش‌های بسیار ساده اما تاثیرگذار در سلامت فرد است که برای هر بیمار به‌صورت منحصر به فرد طراحی میشود تا عملکرد قلبی او بهبود پیداکند. برنامه‌های بازتوانی قلب به صورت بلندمدت هدف‌گذاری می‌شوند اما نتیجه‌های بسیار خوبی بر بیماران دارند. این برنامه‌ها شامل:
- ورزش و فعالیت بدنی: پزشک یا پرستار به شما برنامه‌ی ورزشی می‌دهد تا طبق آن پیش بروید. به خاطر داشته‌باشید در ابتدا باید ۵ تا ۱۰ دقیقه بدن خود را گرم کنید. از ورزش‌های سبک شروع کنید اما وقفه نیندازید. رایج‌ترین فعالیت‌های پیشنهادی، ورزش‌های هوازی مثل دویدن، شنا و پیاده‌روی در حد سبک و کم است.
- بهبود رژیم غذایی: درابتدا بیشتر بیماران بعد از جراحی تمایلی به خوردن غذا ندارند و بی‌اشتها هستند. این امری طبیعی است ونگرانی ندارد. سعی کنید از وعده‌های غذایی کوچک و کم‌حجم اما تعداد بالا در روز داشته‌باشید. در برنامه‌ی غذایی خود میوه‌ها، سبزیجات و غذاهای حاوی فیبر را بگنجانید و درمقابل، از خوردن غذاهای دارای چربی‌های ترانس مثل فست‌فودها، چربی‌های اشباع مثل گوشت قرمز و پنیرهای فراوری شده و کربوهیدرات‌های تصفیه شده مثل قند سفید نیز خودداری کنید. سعی کنید به‌تدریج نمک غذای خود را کمتر کنید. مصرف زیاد نمک با تاثیر بر فشار خون، می‌تواند باعث بازگشت نشانه‌های بیماری در شما شود. اگر اشتهایتان تا چند هفته بعد برنگشت، به پزشک اطلاع دهید.
بیشتر بخوانید: ۷ خطر غذاهای سرخ کردنی و بیماری های ناشی از آن
- کنترل وزن: یکی از عامل‌های اصلی آسیب به قلب و عروق، اضافه وزن و چاقی است. به کمک پزشک، پرستار یا کارشناس تغذیه سعی کنید وزن خود را کنترل کنید.
- ترک سیگار: مصرف هرگونه دخانیات را ترک کنید. سیگارکشیدن زمینه‌ساز بروز بیماری‌های قلبی و تنفسی است و باعث افزایش احتمال مرگ‌ومیر می شود. میتوانید از چسب نیکوتین، آدامس نیکوتین و یا اسپری بینی در زمان ترک سیگار استفاده کنید. اگر درخانواده‌ی شما کسی سیگار می‌کشد، از او بخواهید که ترک کند؛ درغیر این صورت باید از او دوری کنید؛ چراکه شما نباید در معرض دود دست دوم (دود ناشی از سیگار کشیدن دیگران) قرار بگیرید.
بیشتر بخوانید: مخرب ترین آثاری که سیگار بر ۵ بخش از بدن می‌گذارد
- کاهش استرس و اضطراب: استرس، اضطراب، احساس غمگینی یا افسردگی می‌تواند بر سلامت جسم شما اثر بدی بگذارد. سعی کنید از اطرافیان و کادر سلامت خود برای رفع مشکل‌های ذهنی و روحی پیش‌آمده استفاده کنید. برای رفع احساس افسردگی، روزانه پیاده‌روی کنید، لباس‌های شاد بپوشید، به دوستانتان تلفن بزنید و سرگرمی‌های مختلفی را امتحان کنید. فراموش نکنید که احساس غم در شما طبیعی است؛ فقط نباید اجازه دهید که طولانی‌مدت به شما غلبه کند.
انجام این برنامه از بیمارستان آغاز میشود تا شما در ابتدا زیر نظر پزشک شروع کنید. به‌تدریج بهبودی حاصل میشود و شما از بیمارستان مرخص می‌شوید اما توان‌بخشی قلبی برای مدت‌ها ادامه خواهدداشت. ممکن است تا شش ماه بعد از عمل شما نتیجه‌ی اصلی را در سلامت خود ببینید. به‌طور معمول ۶ تا ۸ هفته بعد از جراحی قلب باز زمان نیاز است تا عارضه‌های اولیه جراحی مثل افسردگی، بی‌اشتهایی، هیجان، ترس و اضطراب، کاهش تمرکز و بی‌حوصلگی از بین برود. در این مدت صبور باشید و روی سلامت جسمی و روانی خود متمرکز شوید.
نشانه‌های رایج بعد از عمل جراحی قلب باز
بیشتر بیماران بعد از عمل دچار علامت‌هایی شده‌اند که با گذشت زمان، بهبود میابند:
- درد و مشکل در تنفس: این مشکل با گذشت سه ماه و با انجام منظم تمرین‌های تنفسی رفع میشود.
- تورم در بالای محل برش قفسه سینه: این توده‌ی گره‌مانند در عرض ۶ تا ۸ هفته ازبین می‌رود.
- درد بین شانه، روی دنده‌ها، پشت گردن، قفسه سینه و یا محل برش در پا: این مورد را با مصرف به موقع و درست مسکن میتوانید کنترل کنید.
- گزگز یا بی‌حسی در آرنج، مچ و انگشتان دست: این عارضه برای کسانی پیش می‌آید که بازویشان هنگام عمل در شرایط آناتومیکی صحیحی قرار نگرفته‌باشد.
- ورم خفیف در پاها: رفع این مورد حدود ۴ ماه طول می‌کشد. برای رفع این مشکل سعی کنید هنگام نشستن و خوابیدن، پاهایتان را از سطح قلب بالاتر قراردهید.
- ضعف و گرفتگی صدا: در برخی بیماران که هنگام بیهوشی، لوله‌گذاری به‌دشواری انجام شده‌باشد، ممکن است بعد از عمل کمی صدایشان بگیرد. این عارضه خیلی طول نمی‌کشد و جای نگرانی خاصی ندارد.
- یبوست: با وجود اینکه بسیار رایج است؛ به‌راحتی هم درمان میشود! استفاده از یک ملین سبک، انجام روزانه‌ی فعالیت بدنی سبک مثل پیاده‌روی و خوردن میوه و سبزیجات و سایر غذاهای دارای فیبر بسیار کمک‌کننده است.
بیشتر بخوانید: یبوست؛ ۵ روش درمان خانگی و گیاهی در کودکان و بزرگسالان
- به‌هم خوردن الگوی خواب: با مدیریت درد، نخوردن کافیین، کنترل استرس و مدیتیشن میتوانید این مشکل را حل کنید.
نکته‌های پایانی
بعد از مرخص‌شدن از بیمارستان، به مدت ۸ تا ۱۰ هفته باید در منزل استراحت کنید. در این مدت از کار و مشغله‌های اضطراب‌زا دوری کنید اما به‌حالت بستری هم نباشید. به کارهای روزمره خود رسیدگی کنید و از هرچیزی که باعث استرس و اضطراب شما میشود دوری کنید. در این مدت سعی کنید تمرین‌های تنفسی را انجام دهید تا نفس‌کشیدن شما به حالت طبیعی برگردد.
- داروهای خود را به‌دقت مصرف کنید. بدون اجازه‌ی پزشک مصرف هیچ دارویی را کم یا زیاد یا قطع نکنید. از داروهای جدید بدون اطلاع پزشک استفاده نکنید؛ حتا اگر آن‌ها را به‌عنوان داروهای گیاهی بی‌خطر خریده‌اید.
- سعی کنید استفاده از پله را به حداقل برسانید.
- تا بهبودی کامل و اجازه‌ی پزشک رانندگی نکنید. به‌دلیل داروهای بیهوشی، درد بعد از عمل و ترمیم تدریجی بدنتان، واکنش شما به اتفاق‌های پیرامون کندتر میشود. همچنین شما نسبت به قبل زودتر و بیشتر خسته می‌شوید؛ درنتیجه رانندگی برای شما بسیار خطرناک است.
- حواستان به نوبت‌های دکتر باشد. به‌هنگام مراجعه سعی کنید شرح دقیقی از آنچه اتفاق‌افتاده را توضیح دهید، به توصیه‌های پزشک گوش کنید و هر سوال یا ابهامی که دارید را بپرسید.
- برای خواندن نماز در یک‌ماه اول از میزو صندلی استفاده کنید.
- کسانی که دریچه‌های قلبی خود را عوض کرده‌اند، بسیار مهم است که برای جلوگیری از عفونت مجدد دریچه‌ها روزی دوبار مسواک بزنند.
عمل جراحی قلب باز یک فرآیند پیچیده است که نیازمند مراقبت و توجه ویژه پس از عمل میباشد. رعایت توصیه‌ها و راهنماهای پزشکان و پرستاران، تغذیه مناسب، فعالیت بدنی منظم و مدیریت روانشناختی می‌تواند بهبودی و بازگشت به سلامتی عادی را تسریع کند. همچنین، در صورت بروز هرگونه علائم غیرعادی یا مشکلات پس از عمل، باید به پزشک معالج مراجعه کرده و نظرات و دستورالعمل‌های ایشان را رعایت کنید.
