سندرم کوشینگ، که به نام بیش‌فعالی آدرنال معروف است، تولید بیش از حد هورمون کورتیزول توسط غده آدرنال رخ می‌دهد. این سندرم می‌تواند نشانه‌ها و علائم مختلفی به همراه داشته باشد. در این مقاله از نیتروطب، به بررسی مهم‌ترین نشانه‌ها، درمان و… برای سندرم کوشینگ می‌پردازیم.
شناخت کلی از سندرم کوشینگ
سندرم کوشینگ، نوعی اختلال در بدن است که سبب مشکل‌های پزشکی بسیاری مانند فشارخون بالا، افزایش وزن، ضعف عضلانی و کاهش ضخامت پوست می‌شود. سندرم کوشینگ وقتی رخ می‌دهد که میزان بسیار زیادی از هورمونی به نام کورتیزول* در بدن فرد ساخته شود. کورتیزول به عملکرد مناسب بدن انسان کمک می‌کند؛ اما وقتی اندازه‌ی آن فراتر از حد رود، سبب نشانه‌هایی از سندرم کوشینگ می‌شود. درصورتی که این نشانگان اگر درمان نشود می‌تواند جدی باشد.
*هورمون کورتیزول (Cortisol): شناخته‌شده‌ترین گلوکوکورتیکویید بدن است که از بخش قشری غده‌ی فوق کلیوی ترشح می‌شود. نقش‌های مختلفی از جمله کاهش التهاب، تخفیف واکنش‌های ایمنی، اثر بر عملکرد و افزایش قند خون در بدن دارد.
ساختن کورتیزول، در غدههای فوق کلیوی* صورت می‌گیرد. در حال عادی، غدههای آدرنال وقتی از غده‌ی هیپوفیز پیام دریافت کند، شروع به تولید هوزمون کورتیزول می‌کند. غده‌ی هیپوفیز ارگان کوچگی است که در قسمتی از پاییز مغز قرار می‌گیرد.
*غدههای فوق کلیوی (Adrenal): یک جفت غده‌ی درون‌ریز هستند که هورمون‌های مختلفی از جمله، اپی‌نفرین، نوراپی‌نفرین و همچنین استروییدهایی مانند آلدوسترون و کورتیزول را می‌سازند. هر کدام از این دو غده، بر روی کلیه‌ها قرار دارند.
راه‌های ابتلا
شایع‌ترین علت سندرم کوشینگ مصرف بیشازحد داروهای گلوکوکورتیکوئید یا کورتیکواستروئید است. گلوکوکورتیکوئیدها عملکرد هورمون طبیعی بدن کورتیزول را تقلید می‌کنند. پردنیزون، دگزامتازون و پردنیزولون نمونه‌هایی از این نوع داروها هستند. این داروها برای درمان بسیاری از بیماری‌ها مانند آسم، التهاب پوست، سرطان، بیماری روده، درد مفاصل و آرتریت روماتوئید استفاده می‌شود.
سایر بیماران به‌دلیل ساخته‌شدن بیشازحد کورتیزول در بدنشان، به سندرم کوشینگ مبتلا می‌شوند. این هورمون، در غدد فوق‌کلیوی ساخته می‌شود. علل کورتیزول بیشازحد عبارتند از:
- بیماری کوشینگ، زمانی رخ می‌دهد که غده‌ی هیپوفیز بیشازحد هورمون آدرنوکورتیکوتروفیک (ACTH) تولید کند. سپس ACTH به غدد فوق‌کلیوی پیام می‌دهد که کورتیزول بیشازحد تولید کنند.
- توده‌ای در غده‌ی هیپوفیز می‌تواند باعث این وضعیت شود.
- تومور غده‌ی فوق‌کلیوی
- توده‌ی سلولی در جای دیگری از بدن که هورمون آزاد‌کننده کورتیکوتروپین (CRH) تولید می‌کند.
- تومورهایی در سایر نقاط بدن که ACTH (سندرم کوشینگ نابه‌جا) تولید می‌کنند.
تومورها، بیشتر غیر‌سرطانی (خوش‌خیم) و در بانوان شایع هستند.
نشانه‌های سندرم کوشینگ
همه‌ی مبتلایان سندرم کوشینگ نشانه‌های مشابهی ندارند. گروهی علامت‌های زیادی دارند، درحالی که گروهی دیگر، به‌ندرت نشانه‌ای دارند. نشانه‌ها، به‌طور معمول با گذشت زمان بدتر می‌شوند.
بیشتر کسان مبتلا به سندرم کوشینگ، دارای نشانه‌های زیر هستند:
- صورت قرمز، پف‌کرده و گرد (چهره‌ی ماه‌شکل)
- تجمع چربی در پشت گردن و شانه‌های شما که به عنوان “قوز بوفالو” شناخته می‌شود.
- افزایش چربی روی سینه و شکم، اما بازوها و پاها، باریک باقی‌می‌مانند.
تغییر پوستی می‌تواند شامل مورد‌های زیر باشد:
- عفونت‌های پوستی
- پوست نازکی که به راحتی کبود می‌شود. بیماران می‌توانند علامت‌های کششی گسترده و بنفش متمایل به قرمز داشته باشند.
- پوست چرب یا آکنه
تغییر‌های عضلانی و استخوانی عبارتند از:
- کمردرد، که با فعالیت‌های معمول رخ می‌دهد.
- استخوان‌هایی که می‌توانند راحت‌تر از حد معمول بشکنند.
- شکستگی دنده و ستون فقرات ناشی از نازک‌شدن استخوان‌ها
- عضلات ضعیف، به ویژه باسن و شانه‌ها؛ به عنوان مثال، ممکن است برای بلند‌شدن از صندلی، دچار مشکل شوند.
عارضه‌های بروز یافته در سطح بدن، عبارتند از:
- دیابت نوع ۲
- فشار خون بالا و مشکل قلبی
- افزایش کلسترول و تری‌گلیسیرید (هیپرلیپیدمی)
- لخته‌شدن خون در وریدهای پا
زنان درگیر به سندرم کوشینگ شاید مورد زیر را داشته باشند:
- رشد موهای زائد در صورت، گردن، سینه، شکم و ران
- دوره‌های قاعدگی که نامنظم می‌شوند یا متوقف می‌شوند.
در مردان نیز، مورد‌های زیر احتمال دارد:
- کاهش یا عدم تمایل به رابطه‌ی جنسی
- مشکل باروری
نشانه‌های دیگری که ممکن است در این بیماری رخ دهد:
- اختلال ذهنی، مانند افسردگی، اضطراب، یا تغییر در رفتار
- مشکل یادگیری، توجه یا حافظه
- سرعت رشد آهسته (در کودکان)
- خستگی
- سردرد
- افزایش تشنگی و ادرار
بیشتر بخوانید: انواع سردرد و ۷ روش فوری برای درمان آن
آیا آزمایشی برای تشخیص این بیماری وجود دارد؟
اگر نشانه‌هایی از سندرم کوشینگ دارید، به‌ویژه درصورتی که استرویید مصرف می‌کنید، به پزشک عمومی مراجعه کنید.
پزشک شما، معاینه‌ی فیزیکی انجام می‌دهد و در مورد نشانه‌های شما و داروهایی که مصرف می‌کنید، می‌پرسد. در مورد تمام داروهایی که در چند ماه گذشته مصرف کرده‌اید؛ برای پزشک توضیح دهید.
تست‌های آزمایشگاهی که شاید برای تشخیص سندرم کوشینگ و شناسایی دلیل انجام شود؛ عبارتند از:
- سطح کورتیزول خون
- قند خون
- سطح کورتیزول بزاق
- تست سرکوب دگزامتازون
- ادرار ۲۴ ساعته برای کورتیزول و کراتینین
- سطح ACTH
- تست تحریک ACTH (نادرتر از آزمایش‌های دیگر)
آزمایش‌هایی برای تعیین علت یا عارضه‌ها:
- سی‌تی‌اسکن شکم (CT-Scan)
- MRI هیپوفیز
- تراکم معدنی استخوان
بیشتر بخوانید: MRI یا ام آر آی چیست؟ + ۷ کاربرد رایج آن
اگر این آزمایش‌ها، سطح بالایی از کورتیزول را نشان دهد؛ برای تایید یا رد سندرم کوشینگ به یک متخصص بیماری‌های هورمونی (متخصص غدد) پیشنهاد شوید.
(تصویر ۶)
درمان این سندرم چگونه است؟
اگرچه شاید بهبودی سندرم کوشینگ زمان زیادی را نیاز داشته باشد؛ به‌طور معمول، با درمان بهبود می‌یابد. درمان، بستگی دارد که چه چیزی سبب آن شده است.
H3 درمان سندرم کوشینگ ناشی از مصرف کورتیکواستروییدها:
- پزشک از شما می‌خواهد که به آرامی دوز دارو را کاهش دهید. قطع ناگهانی دارو، می‌تواند خطرناک باشد.
- اگر به‌دلیل بیماری نمی‌توانید مصرف دارو را قطع کنید؛ هرگونه قند خون بالا، سطح کلسترول بالا، نازک شدن استخوان یا پوکی استخوان، باید به دقت بررسی و درمان قرار گیرد.
بیشتر بخوانید:پوکی استخوان، بیماری خاموش و پیش‌رونده
برای سندرم کوشینگ ناشی از هیپوفیز یا توموری در آن، که هورمون بیشازحد آزاد می‌کند؛ راه‌حل‌های زیر پیشنهاد می‌شود:
- جراحی برای برداشتن تومور
- تابش و پرتو‌درمانی تومور هیپوفیز (در برخی موارد)
- درمان جایگزین کورتیزول، بعد از جراحی
- داروهایی، برای جایگزینی هورمون‌های هیپوفیز که دچار کمبود هستند.
- داروهایی، برای جلوگیری از ساخته‌شدن بیشازحد کورتیزول در بدن
برای سندرم کوشینگ، به‌دلیل تومور آدرنال یا سایر تومورها:
- شاید برای برداشتن تومور به جراحی نیاز داشته باشید.
- اگر تومور قابل برداشتن نباشد، ممکن است به داروهایی نیاز داشته باشید که به جلوگیری از آزادشدن کورتیزول یا نظم‌بخشیدن توانایی کورتیزول در پیام‌دهی کمک کنند.
داروها
- متیپریلون: این دارو به عنوان یک مهارکننده هورمون کورتیزول استفاده می‌شود.
- کتکونازول: این دارو معمولاً به صورت داروهای ضدقارچ استفاده می‌شود، اما نیز می‌تواند تولید هورمون کورتیزول را کاهش دهد.
- میتوتان: این دارو نیز به عنوان یک مهارکننده هورمون کورتیزول استفاده می‌شود.
آینده و بلندمدت پس از درمان
بسیاری از بیماران درگیر سندرم کوشینگ، با درمان بهبودی می‌یابند؛ اما تعدادی هم برای پایداری روند سلامتی خود، باید تا آخر عمر، دارو مصرف کنند. بقای فرد دچار سندرم کوشینگ ناشی از تومورها، به نوع تومور بستگی دارد.
درصورت بارداری و داشتن نشانه‌هایی از سندرم کوشینگ
اگر باردار هستید و نشانه‌های سندرم کوشینگ را دارید، با پزشک یا پرستار خود صحبت کنید. زنان باردار دچار سندرم کوشینگ، نیاز به تشخیص و درمان تخصصی دارند. بدون درمان، سندرم کوشینگ می‌تواند سبب مشکل‌هایی مانند فشار خون بالا و دیابت در دوران بارداری شود.
بیشتر بخوانید: ۱۰ بیماری شایع بارداری که به جنین شما آسیب می رساند
عارضه‌های احتمالی
بیماری‌‌هایی که ناشی از سندرم کوشینگ هستند:
- دیابت
- بزرگ‌شدن تومور هیپوفیز
- شکستگی استخوان در اثر پوکی استخوان
- فشار خون بالا
- سنگ کلیه
- عفونت‌های خطرناک
بیشتر بخوانید: هر آنچه که باید از سنگ کلیه بدانیم؛ خطری رایج ولی قابل پیشگیری
پیشگیری از سندرم کوشینگ
اگر داروهای کورتیکو استروییدی مصرف می‌کنید، نشانه‌های سندرم کوشینگ را بدانید. درمان زودهنگام می‌تواند به جلوگیری از هرگونه عارضه بلندمدت سندرم کوشینگ، کمک کند. اگر از استروییدهای تنفسی استفاده می‌کنید، با استفاده از دستگاه آسم‌یار و با شست‌و‌شوی دهان پس از تنفس استروییدها، عارضه‌های این گروه را کاهش دهید.
همنین برای پیشگیری از سندروم کوشینگ، می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
- کاهش مصرف استروئیدها: در صورت نیاز به استفاده از استروئیدها به دستور پزشک، تلاش کنید که مصرف طولانی مدت آنها را کاهش دهید. همچنین، در هنگام تغییر دوز یا قطع استفاده از استروئیدها، این کار را تحت نظارت پزشک انجام دهید.
- نظارت دقیق پزشک: در صورت مصرف استروئیدها به دستور پزشک، با پزشک خود در ارتباط باشید و نشانه‌ها و علائم مربوط به سندروم کوشینگ را به او گزارش دهید. این امر به پزشک کمک می‌کند تا تغییرات درمانی مناسب را اعمال کند.
- سبک زندگی سالم: رعایت یک سبک زندگی سالم می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به سندروم کوشینگ کمک کند. این شامل تغذیه مناسب، ورزش منظم و کاهش استرس است. سعی کنید مواد غذایی سالم و تغذیه‌ای غنی از میوه‌ها، سبزیجات، محصولات کامل‌غذا و منابع پروتئینی انتخاب کنید. همچنین، ورزش را به عنوان بخشی از روزمره خود قرار داده و روش‌های مدیریت استرس مانند مدیتیشن یا یوگا را امتحان کنید.
- مراقبت از سلامت روانی: استرس و اضطراب می‌توانند تولید هورمون کورتیزول را افزایش دهند. بنابراین، به مراقبت از سلامت روانی خود توجه کنید. استفاده از روش‌های مدیریت استرس، مانند تمرینات تنفس عمیق، مدیتیشن، یوگا و مشاوره روانشناسی می‌تواند مفید باشد.
- مراقبت از سلامت عمومی: حفظ سلامت عمومی بدن و پیگیری بیماری‌های دیگر می‌تواند به پیشگیری از سندروم کوشینگ کمک کند. منظور از این موارد شامل منظم بررسی‌های پزشکی، کنترل فشار خون، کاهش مصرف الکل و سیگار، و جلوگیری از عفونت‌ها است.
غدههای درون ریز بدن، نقش مهمی در پایداری سلامتی ما دارند. به‌وسیله‌ی پیام‌هایی که این غده‌ها می‌فرستند یا دریافت می‌کنند؛ رفتار بدن ما پایش می‌شود. غدههای فوق کلیه یکی از این تنظیم‌کننده‌ها هستند. یکی از اختلال‌هایی که می‌تواند به این غده‌ها آسیب برساند؛ سندرم کوشینگ است. در این مقاله، تلاش شده است شناخت خوبی از این نشانگان پیدا کنید.
