بعد از ترشح ادرار در کلیه‌ها، از طریق دو حالب به مثانه وارد شده و با گذشت زمان مثانه پر می‌شود. زمانی که حجم ادرار به بیشترین میزان خود می‌رسد، از طریق مجرای ادرار تخلیه می‌شود. در شرایط عادی، در مدتی که مثانه با ادرار پر میگردد، دریچه‌های حالب‌ها اجازه برگشت ادرار از مثانه به سمت حالب نمی‌دهد.
به هر علتی در صورتی که این مکانیسم دچار اختلال شود و ادرار از دهانه‌ی دریچۀ حالب به طرف بالا و کلیه وارد شود، رفلاکس ادراری یا برگشت ادراری به وجود آمده است. رفلاکس ممکن است در کودکان نیز ایجاد شود که در این مقاله ما در این رابطه بیشتر توضیح خواهیم داد.
رفلاکس مجاری ادراری در کودکان چیست؟
ادرار در کلیه‌ها تولید شده و از طریق دو حالب، داخل مثانه جمع می‌شود. زمانی که ادرار جمع شده به بیش ترین حد خود برسد، از طریق مجرای ادراری دفع میگردد. به طور کلی در حالت طبیعی دریچه‌های حالب این اجازه را نمی‌دهند تا ادرار از مثانه به حالب‌ها باز گردد. در واقع اگر این فرآیند انجام نشود و ادرار از دریچه حالب‌ها عبور نماید و سپس به مثانه و سرانجام به کلیه برسد، ریفلاکس مجاری ادراری در کودکان رخ می‌دهد. برگشت مجاری ادراری در درجه اول شامل خفیف ترین نوع و درجه پنجم شدید ترین نوع بیماری می‌باشد.
- درجه ۱:
فقط ادرار به حالب بر میگردد.
- درجه۲:
ادرار به داخل لگنچه کلیه می‌ریزد.
- درجه۳:
لگنچه کلیه به واسطه برگشت ادرار گشاد میگردد.
- درجه۴:
به پیرامیدهای کلیه فشار وارد شده و باعث مسطح شدن آن‌ها می‌شود.
- درجه۵:
لگنچه کلیه و حالب‌ها بیش از حد گشاد شده و در حالب‌ها انحناهایی به وجود می‌آید.
بیشتر بخوانید: ادرار سوختگی نوزاد| علت ها و درمان سریع
بهتر است به این نکته مهم نیز توجه داشته باشید که عفونت ادراری از شایع ترین علائم رفلاکس مجاری ادراری در کودکان می‌باشد که با بدبویی ادرار، سوزش و تغییر رنگ ادرار خود را نشان می‌دهد. به خصوص اگر عفونت بیش از یک بار تکرار شود، احتمال برگشت ادراری در کودکان وجود خواهد داشت. تب‌های بی علت هم یکی دیگر از نشانه‌های عفونت می‌باشد. از علائم دیگر رفلاکس مجاری ادراری در کودکان گشاد شدن دستگاه ادراری می‌باشد که البته وجود یا عدم آن نیازمند انجام سونوگرافی می‌باشد.
بیشتر بخوانید: شب ادراری چیست؟ ۳ راه درمان آن
علل پیداش رفلاکس مجاری ادراری در کودکان چیست؟
در نوع اولیه، مسیر ورود حالب به مثانه طوری می‌باشد که بعد از گذشت از لایۀ عضلانی به اندازۀ ۵ برابر آن در زیر مخاط مثانه سیر کرده و در نهایت دهانه در قسمت پایینی مثانه در گوشه ناحیۀ تریگون باز میگردد. اگر طول مسیر حالب زیر مخاطی کمتر از ۵ برابر باشد، ریفلاکس مجاری ادراری در کودکان اتفاق می‌افتد. همچنین هر چقدر طول حالب زیر مخاطی کوتاه‌تر باشد، قطعا شدت ریفلاکس هم بیشتر خواهد بود.
علائم رفلاکس مجاری ادراری در کودکان چیست؟
بیشتر کودکانی که به برگشت ادراری مبتلا بوده و حتی عفونت ادراری را هم تجربه می‌‌کنند، می‌توانند بدون مراجعه به پزشک متخصص اورولوژی و بدون بروز هیچ مشکل دیگری این مشکل را درمان کنند. اما سوال مهمی که برای اکثر خانواده‌ها پیش می‌آید این می‌باشد که با چه علائمی می‌توان برگشت ادراری کودکان را تشخیص داد؟ به طور کلی علائم رفلاکس مجاری ادراری در کودکان به شرح زیر است:
- نشت ادراری:
یکی از علائم شایع در رفلاکس مجاری ادراری در کودکان نشست ادراری است. کودکانی که با نشت ادراری روبرو هستند، ممکن است بر کنترل جریان ادرار دفعی خودشان هیچ تسلطی نداشته باشند. در همچین شرایطی کودکان به صورت مداوم از نشت ادرار رنج می‌برند.
- التهاب مجاری ادراری:
اگر در کودکان ادرار به صورت مداوم تکه تکه دفع شود و مقداری از آن هم به عقب برگردد، باعث بروز التهاب در مجاری ادرار می‌شود. مشاهده خون در ادرار یا تغییر رنگ ادرار نیز از دیگر علائم رفلاکس مجاری ادراری در کودکان است.
- ادرار تکه تکه و قطرهای:
اگر کودک از رفلاکس مجاری ادراری رنج می‌برد ممکن است به جای دفع پیوسته‌ی ادرار و بدون قطع شدن، از ادرار قطرهای یا تکه تکه هم رنج ببرد.
از آنجایی که در اغلب موارد رفلاکس مجاری ادراری در کودکان باعث بروز عفونت دستگاه ادراری می‌شود، علائم و نشانه‌های این بیماری را نیز می‌توان با علائم و نشانه‌های عفونت دستگاه ادراری یکسان دانست. از جمله مواردی که نشان می‌دهد کودک شما به عارضه رفلاکس ادراری مبتلا شده است به شرح زیر می‌باشد:
- ادرار بد بو
- تکرر ادرار
- سوزش ادرار
- تب بی‌دلیل
- درد شکم و پهلو
- کاهش اشتها و بی قراری کودک
- تغییر در رنگ ادرار
با اینکه علائم و نشانه‌های بسیار زیادی برای تشخیص عفونت و رفلاکس مجاری ادراری در کودکان وجود دارد، اما بهتر است حواستان باشد که در بیشتر موارد این عارضه بدون علائم بوده و ممکن است شما هیچ گاه از آن با خبر نشوید.
بیشتر بخوانید: علائم بیماری تای ساکس در کودکان و هر آنچه باید بدانید
تشخیص رفلاکس مجاری ادراری در کودکان چگونه است؟
برای تشخیص رفلاکس مجاری ادراری در کودکان راه‌های زیادی وجود دارد که عبارتند از:
- آزمایش ادرار و کشت ادرار:
یکی از راه‌های تشخیص این بیماری آزمایش ادرار و کشت ادرار است. در صورت وجود این مشکل پزشک آنتی بیوتیک تجویز می‌کند.
- گرفتن عکس رنگی از مثانه در موقع ادرارکردن(VCUG):
یکی دیگر از راه‌های تشخیص رفلاکس مجاری ادراری در کودکان گرفتن عکس رنگی از مثانه در موقع ادرارکردن است. در این روش یک سوند ادراری وارد مثانه کودک شده و از طریق آن مثانه پر از ماده حاجب میگردد تا در رادیوگرافی قابل مشاهده باشد. در حالت طبیعی فقط مثانه پر شده و ماده حاجب وارد حالب نمی‌گردد ولی اگر کودک دچار مشکل باشد بسته به شدت رفلاکس ماده حاجب وارد کلیه‌ها و حالب می‌شود.
- اسکن رادیونوکلئوئید:
اسکن رادیونوکلئوئید از دیگر روشهای تشخیص رفلاکس مجاری ادراری در کودکان است که میزان آسیب به بافت کلیه را نشان می‌دهد.
بیشتر بخوانید: سندروم پانداس در کودکان | عوامل خطر، علائم و روشهای درمان
مشکلات و عوارض جانبی رفلاکس مجاری ادراری در کودکان چیست؟
بیشترین و اصلی‌ترین نگرانی عمده در ریفلاکس ادراری آسیب کلیوی می‌باشد. همچنین هر چه قدر این بیماری شدیدتر باشد، مشکلات و عوارض جانبی جدی‌تر خواهد بود. عوارض و مشکلات رفلاکس مجاری ادراری در کودکان عبارتند از:
- زخم کلیوی:
اگر عفونت مجاری ادراری در کودکان درمان نشود می‌تواند باعث ایجاد زخم یا آسیب دائمی به بافت کلیوی شود. هر چه قدر که این زخم‌ها شدیدتر باشد، باعث افزایش فشار خون و آسیب کلیوی می‌شود.
- فشار خون بالا:
با توجه به این که کلیه کار دفع مواد زائد از جریان خون را برعهده دارد، تجمع مواد زائد در بدن و آسیب به کلیه باعث افزایش فشار خون می‌شود.
- نارسایی کلیوی:
آسیب و زخم کلیوی باعث نارسایی بخشی از کلیه میگردد که کار فیلتر مواد زائد و تصفیه را برعهده دارد. این امر باعث نارسایی کلیوی می‌شود که می‌تواند حاد و یا مزمن باشد.
درمان رفلاکس مجاری ادراری در کودکان چگونه است؟
حدود نیمی از موارد رفلاکس مجاری ادراری در کودکان، بدون نیاز به جراحی، فقط با انتظار و درمان دارویی درمان می‌شوند. برگشت ادرار می‌تواند با جراحی درمان شود. با این حال، بیشتر کودکان با بزرگ شدن، بهبود می‌یابند. به همین دلیل ممکن است پزشک متخصص برای درمان کودک از آنتی بیوتیک استفاده نماید تا از ابتلا کودک به عفونت جلوگیری کند.
بهتر است بدانید که از هر ده کودک یک کودک استفاده از آنتی بیوتیک به عفونت مبتلا می‌شود. همچنین پزشک می‌بایست عوامل دیگر را که ممکن است باعث ایجاد این بیماری شود ارزیابی نماید. بعضی از بیمارستان‌های اطفال، برای کمک به بهبود کنترل ادرار کودکان برنامه‌های تمرینی دارند.
بیشتر بخوانید: سندروم ری؛ علت ایجاد این سندروم در کودکان چیست؟
جمع بندی
رفلاکس مجاری ادراری در کودکان به معنای برگشت ادرار از مثانه به کلیه و حالب‌ها است. این اختلال می‌تواند از درجه ۱ تا ۵ باشد، که درجه ۵ شدیدترین نوع بیماری است. علائم آن شامل نشست ادراری، التهاب مجاری ادراری، و دفع ادرار به صورت قطرهای یا تکه تکه است. علائم عفونت دستگاه ادراری نیز ممکن است با رفلاکس همراه باشد، از جمله علائم آن می‌توان به بدبویی ادرار، سوزش، تغییر رنگ ادرار، و تب بی‌دلیل اشاره کرد.
حدود نیمی از موارد رفلاکس مجاری ادراری در کودکان، بدون نیاز به جراحی، فقط با انتظار و درمان دارویی درمان می‌شوند. برگشت ادرار می‌تواند با جراحی درمان شود. با این حال، بیشتر کودکان با بزرگ شدن، بهبود می‌یابند.
